Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
АПЕРОН (ад лац. орегаге = працаваць) — група генаў, якія вызначаюць сінтэз функцыянальна звязаных ферментаў.
АПЕРТОМЕТР (ад лац. apertus = адкрыты + -Memp) — прыбор для вымярэння лікавай апертуры аптычнай сістэмы.
АПЕРТЎРА (лац. apertura = адтуліна) — 1) адтуліна агпычнага прыбора, якая вызначаецца памерамі лшзаў або дыяфрагмамі; 2) частка паверхні складаных антэн, якая прымае або вылучае электрамагнітнае выпрамяненне.
АПЕРТЫЗАЦЫЯ [ад фр. N.Appert = прозвііпча фр. вынаходцы (1752—1841)] — спосаб кансервавання мяса і агародніны, заснаваны на працяглым награванні ў кіпячай вадзе ў герметычна закрытых шкляных пасудзінах пасля таго, як адтуль адпампавана паветра.
АПЕРЦЫШРАВАЦЬ (ад лац. ad = да + перцыпіраваць) — асвойваць на аснове папярэдняга вопыту.
АПЕРЦЭПЦЫЯ (ад лац. ad = да + перцэпцыя) — 1) псіх. залежнасць успрыняцця чалавекам прадметаў і з’яў аб’ектыўнага свету ад палярэдняга індывідуальнага вопыту, ранейшых уяўленняў і запасу ведаў; 2) філас. усведамленне самога сябе, пазнанне праз розум уласнага стану.
АПЕРЬІРАВАЦЬ (лац. орегге) — 1) рабіць хірургічную аперацыю', 2) выконваць якія-н. дзеянні, дзейнічаць; 3) карыстацца чым-н. (напр. а. лічбамі).
АПЕРЫТЬГЎ (фр. aperitif) — слабы спіртны напітак для ўзбуджэння апетыту.
АПЕРЭТА (іт. operetta) — музычна-драматычны твор камедыйнага характару, у якім спевы чаргуюцца з размовамі і танцамі.
АПЕТЫТ (лац. appetitus = жаданне) — 1) жаданне есці; 2) перан. жаданне наогул, імкненне да чаго-н. (напр. уласніцкі а.).
АПЕФОРА (н.-лац. opephora) — аднаклетачная дыятомавая водарасць сям. фрагілярыевьіх, якая тралляецца ў прэсных вадаёмах.
АШЗАТРОН (ад лац. apis = пчала + гр. arthron = орган, частка цела) — лекавы прэпарат, болесуцішальны і процізапаленчы сродак.
АПІКАЛЬНЫ (ад лац. apex, apicis = канец) — 1) анат. звернуты ўгору, верхні (напр. а. орган); 2) лінгв. пярэдаеязычны зьгчны (гук).
АГПЛАК (ад лац. apis = пчала + Іас = малако) — біягенны лекавы прэпарат, які ўяўляе сабой высушанае матачнае малако пчол; выкарыстоўваецца пры гіпатрафіі і адсутнасці апетьпу ў маленькіх дзяцей.
АПІС (гр. Apis, ад егіп. Chapi) — свяшчэнны бык у старажытных егіпцян.
АШСТАГНАТЬІЧНЫ (ад гр opisthe = ззаду + gnathos = галава) — звернуты коса назад і ўніз (пра рот і сківіцы галавы насякомага).
АГПСТАГРАМА (н.-лац. apistogramma) — рыба атрада акунепадобных, якая пашырана ў рэках Паўд. Амерыкі; на Беларусі разводзіцца як акварыумная.
АШСТАДбм (гр. opisthodomos = які знаходзіцца ў задняй частцы дома) — закрытае памяшканне ў заходняй частцы старажытнагрэчаскага храма.
АШСТАРХ (н.-лац. Opistorchis) — гельмінт сям. апістархідаў класа смактуноў, які пашыраны ў Еўропе і Азіі.
АПІСТАРХІДЫ (н.-лац. opisthorchidae) — сямейства гельмінтаў класа трэматодаў, паразіты рыб, паўзуноў, птушак, млекакормячых і чалавека.
АШСТАРХОЗ (ад гр. opisthe = ззаду + orchos = шпалера) — гліставое захворванне жывёл і чалавека, якое выклікаецца паразітаваннем у печані, жоўцевым пузыры і падстраўнікавай залозе плоскіх чарвей.
АПІСТАСОМА (ад гр. opisthe = ззаду + сома) — наступны за прасомай задні аддзел цела хеліцэравых, часам называецца брушкам.
АІПТЭРАПІЯ (ад лац. apis = пчала + тэрапія) — выкарыстанне пчалінага яду на лекавыя мэты.
АІПЯКРЭЯ (н.-лац. аріосгеа) — сумчаты грыб сям. гіпаміцэтавых, які развіваецца на ядомых грыбах (баравіку, падасінавіку, падбярозавіку, махавіку) і лішайніках.
АПІЯЦЬІСЦІС (н.-лац. apiocystis) — каланіяльная зялёная водарасць сям. тэтраспоравых, якая трапляецца на водных раслінах, адмерлым субстраце ў непраточных вадаёмах.
АПЛАДЗІРАВАЦЬ (фр. applaudir) — пляскаць у далоні на знак прывітання або адабрэння.
АПЛАДЫСМЕНТЫ (фр. applaudissements) — плясканне ў далоні на знак прывітання або адабрэння. АПЛАЗІЯ (ад a+ гр. plasis = утварэпне, фармаванне) — прыроджаная адсутнасць якога-н. органа ў выніку парушэння працэсу закладкі і развіцця яго тканак (параўн. гіпаплазія, гіперплазія').
АПЛАНАСПдРЫ (ад гр. aplanes = нерухомы + споры) — нерухомыя споры водарасцяў, якія служаць ддя бясполага размнажэння.
АПЛАНАТ (гр. aplanetos = нерухомы, які не адхіляецца) — фота-
A
аб’ектыў, y якім выпраўлена сферычная аберацыя.
АПЛАНАТЫЗМ (ад апланат) — адсутнасць сферычнай і храматычнай аберацыі.
АПЛАТКА (польск. optatek, ад лац. oblatum = ахвераванае) — 1) аладачка з прэснага цеста, якая выкарыстоўваецца католікамі і пратэстантамі пры прычасці; 2) абалонка з крухмальнага цеста або жэлаціну для парашковых лякарстваў; капсула.
АПЛАЦЭНТАРНЫЯ (ад а+ плацэнпіа) — млекакормячыя (клаачныя і сумчатыя), у якіх пры развіцці зародкаў не ўтвараецца плацэнта.
АПЛІКАТА (лац. applicata = прылеглая, сумежная) — мат. назва аднаго з трох лікаў, якія вызначаюць становішча пункта ў прасторы адносна прамавугольнай сістэмы каардынат.
АПЛІКАТАРЫ (ад лац. арріісаге = прыкладваць) — вырабы, якія змяпгчаюць радыеактыўныя ізатопы і выкарыстоўваюцца ў медыцынскай практьшы для лячэння пашкоджаных участкаў скуры і слізістых абалонак.
АПЛІКАТУРА (іт. applicatura, ад лац. арріісаге = прыкладваць) — 1) спосаб размяшчэння пальцаў, найбольш зручны пры ігры на музычных інструментах; 2) лічбавае абазначэнне пад нотамі парадку размяшчэшія пальцаў музыканта.
АПЛІКАЦЫЯ (лац. applicatio = прыкладванне, наклсйванне) — 1) спосаб стварэння малюнка, мастацкага ўзору, арнаменту піляхам наклейвання кавалачкаў рознакаляровай матэрыі, паперы і інш.; 2)
узор, малюнак, арнамент, створаны такім чынам; 3) мед. накладванне на абмежаваны ўчастак паверхні цела лячэбнай гразі, парафіну і інш.
АПЛІКЕ (фр. applique, ад лац. applicatus = прыкладзены) — 1) накладное серабро; 2) металічныя вырабы, пакрытыя тонкім слоем серабра.
АПЛІТ (ад гр. aploos = просты) — магматычная горная парода, па мінералагічнаму складу падобная да глыбінных парод, з якімі яна звязана; выкарыстоўваецца ў керамічнай вытворчасці.
АПЛОМБ (фр. aplomb = літар. раўнавага) — 1) празмерная саманадзейнасць, самаўпэўненасць у паводзінах, у абыходжанні з кім-н.; 2) уменне захоўваць у танцы ўстойлівасць.
АПНОЭ (ад а+ гр. рпое = дыханне) — часовая затрымка дыхальных рухаў у сувязі са збядненнем крыві вуглякіслым газам (параўн. дыспноэ).
АПбГРАФ (гр. apographon = копія) — 1) копія арыгінала; 2) прыбор дая капіравання малюнкаў.
АПОКАПА (гр. арокоре = адсячэнне) — лінгв. 1) адпадзенне аднаго або некалькіх гукаў у канцы слова (напр. «мо» замест «можа»); 2) узварэнне новых слоў шляхам скарачэння.
АПОКРЫФЫ (гр. apokryphos = тайны) — 1) творы іудзейскай і раннехрысціянскай літаратуры, забароненыя царквой, бо іх змест не поўнасцю супадаў з патрабаваннямі афіцыйнага веравызнашія; 2) творы з няпэўным аўтарствам.
АПОРШЙ (н.-лац. Aporpium) — губавы базідыяльны грыб сям. порыевых, які расце на кары і гнілой драўніне вольхі, бярозы, таполі, вярбы і іншых лісцевых парод.
АГЮРЫЯ (гр. арогіа = непраходнасць) — супярэчнасць у меркаванні, якая здаецца непераадольнай.
АПОСТАЛ (гр. apostolos = пасланец) — 1) кожны з дванаццаці вучняў Хрыста, прапаведнікаў яго вучэння, 2) перан. заўзяты паслядоўнік якой-н. ідэі, вучэння; 3) хрысціянская богаслужэбная кніга, якая змяшчае частку Новага запавета і Апакаліпсіс.
АПОСТРАФ (гр. apostrophes = звернуты ўбок, назад) — надрадковы знак у выглядзе коскі.
АПОСУМ (індз. oposon) — невялікая жывёла сям. сумчатых пацукоў, якая водзіцца ў лясах Амерыкі.
АПОФІЗ (гр. apophysis = адростак) — анат. адростак, выступ косці.
АПРАБАВАЦЬ (лац. approbare) — 1) афіцыйна адобрываць, зацвярджаць што-н., напр. праект, заданне; 2) рабіць праверку, аналіз чагон. перш чым пачаць карыстацца (напр. а. машыну, а. новы прэпарат).
АПРАБАЦЫЯ (лац. approbatio) — 1) афіцыйнае адабрэнне, вынесенае на падставе выпрабавання, праверкі, шырокага абмеркавання (напр. а. вучэбных праграм); 2) абследаванне гатунковых якасцей ссльскагаспадарчых культур для адбору лепшых з іх на насенне (напр. палявая а.).
АПРАКСІМАЦЫЯ (лац. арргоximatio = збліжэнне) — замена адных матэматычных велічынь, аб’ектаў іншымі, болып простымі. АПРАКСІЯ (гр. apraksia = бяздзейнасць) — парушэнне здольнасці выконваць мэтанакіраваныя рухі ў выніку паражэння пэўных аддзелаў кары галаўнога мозга.
АПРАПРЫЯЦЫЯ (лац. арргоpriatio = засваенне) — прысваенне, завалодванне.
АПРОШЫ (фр approches) — 1) земляныя равы, якія пракладвалі для скрытага набліжэння да сцен крэпасці перад яе штурмам; 2) прамежкі паміж літарамі або словамі ў друкарскім наборы.
АПРЫЁРНЫ (ад апрыёры') — які не залежыць ад вопыту, не абапіраецца на вывучэнне фактаў, папярэднічае даследаванню (проціл. апастэрыёрны).
АПРЫЁРЫ (лац. a priori = з папярэдняга) — 1) незалежна ад вопыту, да вопыту (проціл. апастэрыёры), 2) перан. не правяраючы чагон., загадзя.
АПРЭСШ (ад а+ лац. pressus = ціск) — лекавы прэпарат, які выкарыстоўваюць пры розных формах гіпертанічнай хваробы.
АПРЭТ (фр. appret = апрацоўка) — рэчывы, якія накладваюць на скуру, тканіну, паперу пры апрэтуры.
АПРЭТАВАЦЬ (фр. appreter) — выконваць апрэтуру 1.
АПРЭТУРА (ііям. Appretur, ад фр. appreter = апрацоўваць) — 1) сукуішасць аперацый над скурамі, тканінамі, паперай для наданпя ім патрэбных уласцівасцей; 2) pa-
A
шчына дая апрацоўкі скураных вырабаў.
АПСАНІНЫ (гр. opsonion = забеспячэнне ежай) — спецыфічныя антыцелы, якія ўтвараюцца ў імунізаваным арганізме і стымулююць фагацытоз бактэрый лейкацытамі.
АПСІДА (гр. apsis, -idos = дуга, скляпенне) — паўкруглы або шматвугольны выступ у сцяне хрысціянскіх царкоўных будынкаў, які перакрыты паўкупалам.
АПСІДЫ (ад гр. apsis, -idos = дуга, скляпенне) — астр. самы блізкі і самы далёкі пункгы арбіты аднаго свяціла адносна другога, цэнтральнага, напр. Зямпі адносна Сонца, Месяца адносна Зямлі.
АПТАВАЦЬ (лац. optare) ажыццяўляць у адносінах да каго-н. права аптацыі.
АІГГАЙП (англ. optype) — папігр. аўтаматычная машыпа для фотанабору радкоў, якія аказаліся прапушчанымі наборнапішучай машынай.
АПТАНТ (лац. optans, -ntis = які выбірае) — асоба, якая мае права выбіраць грамадзянства.
АПТАТЫЎ (лац. optativus = пажадалыіы) — лінгв. лад дзеяслова, які абазначае пажаданасць адпаведнага дзеяння.
АПТАЦЫЯ (лац. optatio = жаданне, выбар) — добраахвотны выбар грамадзянства, які звычайпа дазваляецца зрабіць насельніцтву тэрыторыі, што перайшла ад адной дзяржавы да другой.
КНІГІ ОНЛАЙН
