Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
АРБАРЫЦЫДЫ (ЗД лац. arbor = дрэва + -цыд) — рэчывы, якія выкарыстоўваюць для барацьбы з драўняна-хмызняковай расліннасцю.
АРБАРЭТУМ (лац. arboretum = гай) — тое, што і дэндрарый.
АРБІТА (лац. orbita = каляіна, дарога) — 1) шлях, па якім нябеснае цела ці касмічны апарат рухаецца ў прасторы адносна другога нябеснага цела; 2) перан. сфера дзеяння, пашырэння чаго-н. (напр. а. уплыву); 3) вачніца.
АРБІТАЛЬНЫ (ад арбіта) — які знаходзіцца на арбіце, рухаецца па арбіце.
АРБІТР (лац. arbiter) — 1) пасрэднік пры разборы спрэчак, трацейскі суддзя; 2) суддзя ў некаторых спартыўных спаборніцтвах.
АРБІТРАЖ (фр. arbitrage) — 1) вырашэнне спрэчных пытаіпіяў арбітрамі; трацейскі суд; 2) орган па вырашэнню гаспадарчых спрэчак; 3) камерцыйная дзейнасць, звязаная з выкарыстаннем розніцы цэн аднолькавых біржавых аб’ектаў (каштоўных папер, тавараў) на розных рынках, каб атрымаць прыбытак; а. валютны — здзелка, якая дазваляе атрымаць прыбытак з розніцы ў курсах валюты на розных валютных рьшках; а. працэнтны — здзелка, якая дазваляе атрымаць прыбытак з розніцы ў працэнтных стаўках па розных валютах; а. таварны — здзелка, якая дазваляе атрымаць прыбытак з розні-
цы ў цэнах на адзін і той жа тавар на розных рынках; а. ф о н д a в ы — здзелка, якая дазваляе атрымаць гтрыбытак з розніцы паміж курсамі адной і той жа каштоўнай паперы на розных рынках фіктыўнага капіталу.
АРБГГРАЖОР (фр. arbitrageur) — крэдытна-фінансавая ўстанова, буйныя карпарацыі і фірмы, якія ажьшцяўляюць здзелкі на таварных, фондавых, валютных і грашовых рынках.
АРБІТРАЛЬНЫ (лац. arbitralis = адвольны) — філас. які вырашаецца паводле чалавечай волі, самавольны.
АРБУЦЕН (ад лац. arbutus = сунічнае дрэва) — гліказід, пры расшчапленні якога ўтвараюцца глюкоза і гідрахінон.
аргАзм (гр. orgasmos = напятасць) — вышэйшая ступень пачуццёвай асалоды, што ўзнікае ў момант завяршэння палавога акта.
АРГАЛ (манг. argal) — сухі кізяк, які выкарыстоўваецца як паліва ў бязлесных мясцовасцях Азіі.
АРГАЛІ (манг. argali) — тое, што і архар.
АРГАМАК (кр.-тат. arhamak) — старадаўняя назва ўсходніх пародзістых верхавых коней.
АРГАН (лац. organum, ад гр. organon = прылада, інструмент) — 1) духавы музычны клавішны інструмент складанай будовы (уключае сіспму труб, паветралагнятальных мяхоў, клавіятур і рэгістравых ручак), па гукавым аб’ёме роўны сімфанічнаму аркесгру; 2) шматствольная артылсрыйская гармата
16—18 ст. у Еўропе, у т.л. наБеларусі.
АРГАНАГЕНЕЗ (ад орган + -генез) — 1) фарміраванне органаў жывёл і чалавека ў працэсе эмбрыянальнага развіцця арганізма; 2) утварэнне асноўных органаў раслін з клетачных тканак.
АРГАНАГЕННЫ (ад орган + -генны); а-ыя горныя п a р о д ы — тое, што і біяліты.
АРГАНАІЕНЫ (ад орган+-ген)— хімічныя элементы, неабходныя для жыццядзейнасці жывых арганізмаў.
АРГАНАГРАФІЯ (ад орган + -графія) — раздзел біялогіі, які вывучае і апісвае органы раслін і жывёл.
АРГАНАЗблі [ад арган(ічны) + золі] — золі, у якіх часцінкі рэчыва размеркаваны ў арганічным злучэнні (параўн. гідразапі, аэразолі').
АРГАНАЛЕІГГЫЧНЫ (ад орган + гр. leptikos = схільны браць або прымаць) — які выяўляецца пры дапамозе органаў пачуццяў, напр. смак, пах аб’ектаў знешняга асяроддзя (вады, паветра, ежы і інш.). АРГАНАЛбгіЯ (ад арган + -логія) — навуковая дысцыпліна, якая вывучае музычныя інструменты — іх канструкцыю, форму, матэрыял, спосабы вырабу, акустычна-тэмбравыя якасці, выканальніцкія магчымасці і ііші.
АРГАНАПлАсТЫКА (ад орган + пластыка) — пласгычная аперацыя паўтварэшпо страчаных органаў (напр. носа, сустава).
АРГАНАТЭРАПІЯ (ад орган + тэрапія) — лячэшіе прэпарапіалй.
A прыгатаванымі з органаў і тканак жывёл.
АРГАНАЎТЫ (гр. Argonautai, ад Argo = назва карабля + nautes = мараплавец) — 1) міф. група старажытнагрэчаскіх герояў, якія плавалі ў Калхіду па залатое руно; 2) перан. адважныя мараплаўцы, шукальнікі ггрыгод на моры.
АРГАНДЗІ (фр. organdi) — вельмі тонкая шорсткая празрыстая матавая шаўковая тканіна з дробцаўзорыстым перапляценнем.
АРГАНЁЛЫ (лац. organella, ад гр. organon = прылада, інструмент) — часткі цела аднаклетачнага арганізма, якія выконваюць пэўныя функцыі ў яго жыццядзейнасці.
АРГАНІЗАВАЦЬ (фр. organiser) — 1) заснаваць пгго-н. такое, што мае грамадскі характар (напр. а. гурток); 2) падрыхтаваць, наладзіць (напр. а. сустрэчу); 3) аб’яднаць, згуртаваць для якой-н. мэты (напр. а. атрад); 4) упарадкаваць пгго-н. (напр. а. свой рабочы час). АРГАНІЗАТАР (фр. organisateur) — 1) той, хто арганізуе што-н., з’яўляецца ініцьіятарам чаго-н.; 2) той, хто мае здольнасці да арганізацыйнай работы
АРГАШЗАЦЫЯ (фр organisation, ад с.-лац. organisatio) — 1) грамадскае аб’яднанне або дзяржаўная ўстанова (напр. прафсаюзная а., рамонтная а.); 2) будова, склад чаго-н. (напр. унутраная а. завода); 3) арганізаванасць; 4) заснавапне, наладжванне чаго-н.
АРГАНІЗМ (фр. organisme, ад с,лац. organismus) — 1) усякая жывая істота або расліна; 2) сукупнасць фізічных і духоўпых уласцівасцей чалавека; 3) перан. тое, што
ўяўляе сабой складанае арганізаванае адзінства.
АРГАШК (гр. organikos = арганічпы) — спецыяліст у галіне арганічнай хіміі.
АРГАНІКА (гр. organikos = арганічны) — 1) арганічная хімія; 2) арганічныя ўгнаенні.
АРГАНІСТ (с.-лац. organista) — музыкант, які іграе на аргане.
АРГАНІСТРУМ (н.-лац. organistrum) — музычны інструмент, тып даўняй колавай ліры.
АРГАНІЦЫЗМ (ад арганічньі) — вучэнне, якое растлумачвае прыродныя і сацыяльныя з’явы (працэсы) па аналогіі з біялагічнай будовай арганізма; атрымала развіццё ў агульнай тэорыі сістэм, у кібернетыцы, тэорыі інфармацыі і інш.
АРГАНІЧНЫ (гр. organikos) — 1) які належыць да жывёльнага або расліннага свету; 2) які ўтварыўся ў выніку разлажэння жывёльных і раслінных арганізмаў (напр. а-ыя рэчывы); 3) які займаецца вывучэннем прадуктаў разлажэння жывых арганізмаў (напр. а-ая хімія); 4) абумоўлены самой сутнасцю чаго-н., непарыўна звязаны з чым-н.; 5) перан. унутрана ўласцівы каму-н. (напр. а-ая патрэбнасць).
АРГАНОІДЫ (ад орган + -оід) — састаўныя часткі цытаплазмы жывёльнай або раслііпіай клеткі (напр. мітахондрыі, пластыды), якія выконваюць пэўныя функцыі ў яе жьпіцядзсйііасці.
АРГАНОЛА (ад орган) — элекграмузычпы інструмепт, гучанне якога блізкае да гучання аргана.
АРГАНОН (гр. organon = прылада, інструмент) — агульная назва твораў Арыстоцеля па логіцы.
АРГАНУМ (лац. organum, ад гр. organon = прылада, інструмент) — тое, што і дыяфанія.
АРГАТЫЗМ (фр. argotisme) — слова, запазьгчанае літаратурнай мовай з якога-н. арго.
APIATJXHIKA [ад арга(нізацыя) + тэхніка] — комплекс тэхнічпых сродкаў для механізацыі і аўтаматызацыі кіраўніцкай і інжынерна-тэхнічпай працы.
АРГЕНТАМЕТРЫЯ (ад лац. argentum = серабро + -метрыя) — метад колькаснага аналізу, пры якім асноўным рэагентам з’яўляецца цітраваны раствор азотнакіслага серабра.
АРГЕНТЫТ (ад лац. argentum = серабро) — мінерал класа сульфідаў свінцова-шэрага колеру; сярэбраная руда.
АРГЕНЦІНА (ад лац. argentum = серабро) — невялікая прамысловая рыба атрада селядцовых, якая водзіцца ў Атлантычным і Ціхім акіянах.
АРГІЛАФІЛЫ (ад гр. argillos = гліна + -фіп) — водныя арганізмы, якія жывуць галоўным чьшам на гліністым грунце.
АРГІЛІТ (ад гр. argillos = гліна + -ліпі) — асадачная горная парода, утвораная ў вьшіку ўшчыльнення і цэментацыі гліны.
АРГІНІН (ад гр. arginoeis = сляпуча белы) — арганічная кіслата, якая ўваходзіць у склад бялкоў жывёл і раслін.
АРГІРАГРАФІЯ (ад гр. argyros = серабро + -графія) — прыгатаван-
не штрыхавьіх негатываў без выкарыстання фотаапарата.
АРГб (фр. argot) — умоўныя словы, выразы, што ўжываюцца якой-н. сацыяльнай групай, каб іншыя не маглі іх зразумець (напр. зладзейскае а.).
АРГОН (лац. argon, ад гр. argos = бяздзейны) — хімічны элемент, газ без колеру і паху; выкарыстоўваецца для напаўнення электрычных лямпаў, у рэкламных асвятляльных прыстасаваннях і інш.
АРГУМЕНТ (лац. argumentum) — 1) факт, які прыводзіцца для пацвярджэння, абгрунтавання чаго-н.; доказ, довад; 2) мат. незалежная пераменная велічыня, ад змянення якой залежыць змяненне другой велічыні, што называецца функцыяй.
АРГУМЕНТАВАЦЬ (лац. argumentari) — прыводзіць доказы, аргументы.
АРГУМЕНТАЦЫЯ (лац. argumentatio) — 1) прывядзенне доказаў, аргументаў 2) сукупнасць аргументаў.
АРГУС (гр. Argos = міфічны стовокі вартаўнік) — 1) перан. пільны ахоўнік, вартаўнік; 2) птушка сям. фазанавых, якая водзіцца ў лясах Паўд.-Усх. Азіі.
АРДА (цюрк. ordu) — 1) дзяржава, саюз плямён у старажытных цюркскгх народаў (напр. Залатая а.); 2) цюркскае войска, якое ўрывалася ў межы Стараж. Русі; 3) перан. полчышчы азвярэлых варожых войск; 4) перан. шумны неарганізаваны натоўп.
ардАлія (лац. ordalia) — распаўсюджаны ў сярэднія вякі спосаб
A — вызначэпня вінаватасці асобы, якая пада.зравалася ў злачьпістве, праз катаванле агнём, вадой, гарачым жалезам.
АРДАНАНС (фр. ordonnance) — 1) урадавы акт у Францыі і некаторых іншых краінах; 2) каралеўскі ўказ у Францыі (12—18 ст. і ў перыяд Рэстаўрацыі) і ў Англіі (13—16 ст.).
АРДбвіК (лац. ordovices = назва кельцкага племені, іігго жыло ў Уэльсе ў часы Рымскай імперыі) — другі перыяд палеазойскай эры ў геалагічнай гісторыі Зямлі.
АРДОМЕТР (ад лац. ardor = жар + -метр) — прыбор для вымярэння высокіх тэмператур.
АРДЫНАЛЬНЫ (лац. ordinalis = парадкавы) — размешчаны ў пэўным парадку, напр. а. лік у адрознеііне ад кардынальнага ліку.
АРДЫНАР (лац. ordinarius = звычайііы) — сярэдні за многа гадоў узровень вады ў рэках, затоках і асобных пунктах марскога ўзбярэжжа.
АРДЫНАРАЦ (рус. ордмнарец, ад ням. Ordonnanz) — ваеннаслужачы пры камандзіры або пры штабе для выканання розных даручэішяў.
АРДЫНАРНЫ (лац. ordinarius = звычайны) — 1) які нічым не вызначаецца, звычайны, нават пасрэдны (а. чалавек); 2) уст. штатны; а. прафесар — прафесар, які кіраваў кафедрай (параўн. экстраардынарны 2).
АРДЫНАРЫЯ (польск. ordynaria, ад лац. ordinarius = звьгчайны) — уст. частка заработку службовых
асоб у маёптку, якая выплачвалася натурай (напр. збожжам).
АРДЫНАТ (польск. ordynat, ад с.-лац. ordinatus = закопны нашчадак) — уладальнік родавага маёнтка (ардынацыі) у Рэчы Паспалітай (напр. Радзівіл — нясвіжскі а.).
КНІГІ ОНЛАЙН
