Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ГЕАКРАТЬІЧНЫ (ад геакратыя') — які садзейнічае значнаму расшырэнню плошчы сушы; г ы я п е р ы я д ы — перыяды ў геалагічнай псторыі Зямлі, калі адбывалася значнае расшырэнне плошчы сушы, абумоўленае падняццем зямной кары (проціл. таласакрапіычны).
ГЕАКРАТЫЯ (ад геа+ гр. kratos = сіла, моц) — улада прыроды (Зямлі) над чалавецтвам; філасофская канцэпцыя фаталістаў.
ГЕАКРЫЯЛОГІЯ (ад геа+ крыялогія') — навука аб мёрзлых горных пародах, іх паходжанні. псторыі развіцця, умовах існавання, будове, працэсах і з’явах, якія ў іх адбываюцца.
ГЕАКСЕНЫ (ад геа+ гр. ksenos = чужы) — жывёлы, якія выкарыс-
тоўваюць глебу для часовага прытулку (напр. грызуны, тараканавыя).
ГЕАЛбіТЯ (ад геа+ -логія) — навука аб саставе, будове і гісторыі зямной кары і Зямлі, заканамернасцях утварэння і пашырэння горных парод, мінералаў, падземных водаў і радовішчаў карысньгх выкапняў.
ГЕАМАГНЕТЫЗМ (ад геа+ магнетызм) — магнітнае поле Зямлі і калязямной касмічнай прасторы.
ГЕАМАГШТАфбн (ад геа+ магніпіафон) — геафон, які ўзмацняе і рэгіструе цяжкаўлоўныя гукавыя хвалі ў падземных горных вырабатках.
ГЕАМАРФАЛбгіЯ (ад геа+ марфалогія') — навука, якая вывучае рэльеф паверхні Зямлі, яго паходжанне, гісторыю развіцця і гаспадарчае выкарыстанне.
ГЕАМЕРЫДА (ад геа+ гр. mens, -idos = частка) — жывое покрыва, сукупнасць усіх жывых арганізмаў, якія насяляюць Зямлю.
ГЕАМЁТРЫЯ (гр. geometria = меранне зямлі) — раздзел матэматыкі аб прасторавых формах і законах іх вымярэння; э л е м е н т а р н а я г. — частка геаметрыі, якая вывучае ўласцівасці самых простых форм; начартальн а я г — частка геаметрыі, якая вывучае адлюстраванне прасторавых форм на плоскасці.
ГЕАМЕХАШКА (ад геа+ механіка) — навука аб механічным стане зямной кары і працэсах, якія адбываюцца ў ёй пад уздзеяннем прыродных фізічных фактараў.
ГЕАМОРЫ (гр. geomoroi, ад ge = зямля + meiromai = атрымліваю сваю частку) — землеўладальнікі ў Стараж. Грэцыі.
ГЕАПАЛІТЫКА (ад геа+ палітыка) — плынь у сацыялогіі, паводле якой пашырэнне геаграфічнага асяроддзя з’яўляецца рашаючым фактарам развіцця грамадства; выкарыстоўвалася нямсцкім фашызмам для абгрунтавання захопніцкай палітыкі.
ГЕАПАТЭНЦЫЯЛ (ад геа+ патэнцыял) — патэпцыял сілы цяжаРУ-
ГЕАРЫФТАГЕНАЛЬ (ад геа+ англ. rift = цясніна + гр. gennao = нараджаю) — адзін з асноўных тэктанічна рухомых структурных элементаў зямной кары, які адпавядае асявым часткам сярэднеакіянскіх хрыбтоў і ўпадзінам тыпу Чырвонага мора, Адэнскага і Каліфарнійскага заліваў.
ГЕАСІНКЛІНАЛЬ (ад геа+ сінкліналь) — выцягнуты ўчастак зямной кары, які характарызуецца інтэнсіўнымі тэктанічнымі рухамі, працэсамі гораўтварэння, вулканізму (параўн. плапіформа 3).
ГЕАСІСТЭМЫ (ад геа+ сістэма) — прыродныя сістэмы розных узроўняў, якія ахопліваюць узаемазвязаныя часткі літасферы, гідрасферы, біясферы і апшасферы. ГЕАСТРАТ§ГІЯ (ад геа+ стратэгія) — разгляд значэнпя прыроднага асяроддзя ў дачыненні да праблемы экалагічнага, эканомікапалітьгчнага дабрабыту, пераважна ў міжнародным маштабе.
ГЕАСТРАФІЧНЫ (ад геа+ гр. strophe = паварот); г. в е ц е р —
раўнамерны просталінейны гарызантальпы рух паветра, які вызначаецца раўнавагай паміж сілай барычнага градыента і адхілыіай сілай вярчэнпя Зямлі; прыватаы выпадак градыентнага всгру
ГЕАСФЕРЫ (ад геа+ сфера) — розныя па хімічных уласцівасцях і шчыльнасці канцэнтрычныя абалонкі, з якіх складаецца Зямля (магнітасфера, апімасфера, гідрасфера, ліпіасфера, мантыя, ядРо).
ГЕАТАПАЛОГІЯ (ад геа+ ір topos = месца + -логія') — кірунак у ландшафтазнаўстве, які вывучае падраздзяленні геаграфічнай абалонкі ніжэйшых таксанамічных рангаў; прыкладна ў межах фацыі і біягеацэнозу.
ГЕАТРАПІЗМ (ад геа+ трапізм) — здольнасць раслін рэагаваць на зямное прыцяжэнне.
ГЕАТРЫХОЗ (ад геа+ гр. thriks, -ichos = волас) — хранічлая інфекцьппіая хвароба жывёл і чалавека, якая выклікаецца прамянёвымі грыбкамі; характарызуецца пашкоджаішем скуры, слізістай абалонкі рота, глотачных міндалін, бронхаў, лёгкіх, кішэчніка.
ГЕАТЭКТОНІКА (ад геа+ піэктоніка') — тое, што і тэктоніка 1. ГЕАТЭКТЎРА (ад геа+ лац. tectura = пакрьшцё) — тое, што і мегарэльеф.
ГЕАТЭРМАЛЬНЫ (ад геа+ гр. thenne = цяпло) — звязаны з унутраным цяплом Зямлі і яго выкарыстаннем (напр. г-ая станцыя).
ГЕАТЭРМЖА (ад геа+ гр. thenne = цяпло) — тое, што і геапгэрмія.
ГЕАТЭРШЯ (ад геа+ -тэрмія) — раздзел геафізікі, які вывучае цегілавы стан зямной кары і Зямлі ў цэлым.
ГЕАТЭХНАЛОГІЯ (ад геа+ тэхналогія') — метады здабывання карысных выкапііяў праз буравыя свідравіны піляхам выкарыстання цеплавых, хімічных, фізіка-хімічных, біяхімічных і мікрабіялагічных іірацэсаў.
ГЕАТЭХШЯ (ад геа+ гр. techne = мастацтва, майстэрства, уменне) — прыродазнаўча-тэхнічная дысцыпліна, якая распрацоўвае прынцыпы і метады рацыянальнага ўмяшання ў прыродныя працэсы для наладжвання аптымальнага ўзаемадзеяння паміж грамадствам і прыродай.
ГЕАФІЗПСА (ад геа+ фізіка) — навука аб фізічных працэсах у цвёрдай, вадкай і газападобнай абалонках зямнога шара.
ГЕАФІЛЫ (ад геа+ -філ) — арганізмы, частка цыкла развіцця якіх абавязкова праходзіць у глебе (сараігчовыя, жукі, камары-даўганожкі і інш ).
ГЕАФІТЫ (ад геа+ -фіты) — травяііістыя расліны, у якіх органы вегетатыўнага аднаўлення развіваюцца ў глебе (напр. бульба, цыбуля і інш ); належаць да крыппіафітау.
ГЕАФЛЕКСУРА (ад геа+ флексура) — круты выгін горных абшараў, выяўлены ў рэльефе як вялікі ўступ значнай працягласці.
ГЕАФОН (ад геа+ -фон) — прыбор ддя ўлоўліваііня гукавых хваляў, якія пашыраюцца ў верхніх слаях зямной кары; выкарыстоўва-
ецца ў час геолагаразведачііых pa607, у ваеннай справе і інш.
ГЕАХІМІЯ (ад геа+ хімія) — навука аб хімічным саставе Зямлі і законах размеркавання і спалучэння хімічных элементаў у зямной кары.
ГЕАХОРА (ад геа+ гр. chora = прастор) — геаграфічны ландшафт.
ГЕАХРАНАЛОГІЯ (ад геа+ храналогія) — раздзел гістарычнай геалогіі, які вьпзучае храналагічную паслядоўнасць фарміравання і ўзрост горных парод.
ГЕАЦЭНТРЫЗМ (ад геа+ цэнтр) — абвергнутае навукай уяўленне, што ў цэіггры Сусвету знаходзіцца Зямля, а вакол яе рухаюцца Сонца і ўсе іншыя нябссныя свяцілы (параўн. геліяцэнтрызм).
ГЕАЦЭНТРЫЧНЫ (ад геа+ цэнтр') — заснаваны на прызнанні Зямлі цэнтрам планетнай сістэмы (г-ая сістэма свету); параўн. геліяцэнпірычны.
ГЕАЭКВІВАЛЁНТНАСЦЬ (ад геа+ эквівалентнасць) — суадносіны культурнага ландшафту, які стварае чалавек, з прыродным ландшафтам, што існаваў на гэтым месцы, паводле складу і масы рэчываў, ііпэнсіўнасці іірацэсаў абмену і іішіых экалагічных, ландшафпіых і энергетычных паказчыках.
ГЕАЭНЕРГЁТЫКА (ад геа+ энергетыка') — галіна энергетыкі, звязаная з выкарыстаннем глыбіннага цяшіа зямной кары.
ГЕБЕЛбМА (н.-лац. hebeloma) — шапкавы базідыяльны грыб сям.
павуціннікавых, які расце на глебе ў лясах, парках, на лугах; неядомы.
ГЕБЕФРЭНІЯ (ад гр hebe = маладосць + phren = розум) — псіхічнае захворванне, адпа з форм юнацкай шызафрэніі, якая развіваецца ў перыяд палавога даспявання.
ГЕБРАІЗМ (ад гр. hebraios = яўрэй) — слова або выраз, запазычаііыя са старажытнаяўрэйскай мовы.
ГЕБРАІСТЫКА (ад гр. hebraios = яўрэй) — комплекс філалагічных дысцыплін, якія даследуюць старажытнаяўрэйскую мову, гісторыю, пісьменнасць, культуру.
ГЕВЕЯ (н.-лац. hevea, ад індз. hjewe) — вечназялёнае дрэва сям. малачаевых, пашыранае ў тропіках Амерыкі і Азіі; дае каўчук.
ГЕГЕЛЬЙНСТВА [ад ням. G.Hegel = прозвіпгча ііям. філосафа (1770—1831)] — філасофскае вучэнне Гегеля і яго паслядоўнікаў, паводле якога быццё тоеснае мысленню, але не суб’ектыўнаму, a абсалютнаму, нгго развіваецца дыялектычна (па трыядзе тэзіс — аптытэзіс — сінтэз), у ходзе чаго складаецца ўся гісторыя Сусвету.
ГЕГЕМАНІЗМ (ад гегемонія) — палітыка, заснаваная на імкненні да сусветнага панавання над ііпнымі краінамі і народамі.
ГЕГЕМОН (гр. hegemon = правадыр) — кіруючая сіла чаго-н., кіраўнік, правадыр.
ГЕГЕМОНІЯ (гр. hegemonia = панаванне) — кіруючая роля, першынство якога-н. класа, дзяржавы
ў адносінах да інпіых класаў, дзяржаў.
ГЕДАШЗМ (ад гр. hedone = асалода) — філасофска-этычнае вучэнне, якое сцвярджае, што вышэйшым ідэалам, мэтай жыцця з’яўляецца асалода, уцеха, першапачаткова развівалася кірэнаікамі.
ГЕДАШЯ (ад гр. hedone = асалода) — пачуццё ўзнёсласці, прыемнага самаадчування.
ГЕДВІГІЯ (н.-лац. hedwigia) — лістасцябловы мох сям. гедвігіевых, які расце на сухіх і асветленых сілікатных валунах.
ГЕДЬІСТЫ [ад фр. J.Guesde = прозвішча фр. палітычнага дзеяча (1845—1922)] — палітычная готынь у французскім рабочым руху ў канцы 19 — пач. 20 ст., якая стала ядром французскай Рабочай партыі.
ГЕЕ.НА (ip. geenna, ад ст.-яўр. gehinnom = пекла) — кніжн. пекла.
ГЕЁСТ (ням. Geest) — бедная на расліннасць пясчаная мясцовасць на ўзбярэжжы Паўночнага і Балтыйскага мораў.
ГЕЗЕНК (ням. Gesenk) — вертыкальная падземпая горная вырабатка, у якой няма непасрэднага выхаду на паверхіпо; служыць для пад’ёму грузаў, вентыляцыі і інш. ГЁЙЗЕР (ісл. geysir) — гарачая крыніца вулканічнага паходжанпя, з якой час ад часу б’е фантан.
ГЕЙЗЕРЫТ (фр. geyserite) — мінерал, белы або шараваты апал, a таксама туфападобная апалавая парода, што ўтвараецца ў выніку выпадзення крэмепязёму з гейзераў
г
ГЕЙМ (англ. game = гульня) — пэўпы лік ачкоў у некаторых гульнях, наіір. у тэнісе', частка спартыўнай гульні ў тэніс (параўн. тайлі).
ГЕЙТАНАГАШЯ (ад гр. geiton = сусед + -гамія) — апыленне кветкі пылком іншай кветкі той жа расліны; суседняе апылеіше (параўн. ксенагаміяў
ГЁЙХЕРА (н.-лац. heuchera) ?— травяністая расліна сям. каменяломнікавых з акруглым лісцем у разетцы і дробнымі рознакаляровымі кветкамі ў мяцёлках, пашыраная ў Паўіі. Амерыцы; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
ГЁЙІПА (яп. gejsia) — прафесіянальная спявачка і танцоўшчыца ў чайных дамах Японіі.
ГЕКАТОМБА (гр. hekatombe) — 1) ахвярапрынашэнне ў Стараж. Грэцыі (першапачаткова са 100 быкоў); 2) перан. вялізныя ахвяры вайны, тэрору, эпідэміі.
ГЁКЕЛЬФАН [ад ням. W.Heckel = прозвішча ням. музычнага майсіра (1836—1909) + гр. phone = гук] — духавы музычны інструмет, барытонавы габой.
ГЕКЗАМЕТР (гр. heksametron) — шасцістопны дактылічны вершаваны памер з пастаяннай цэзурай, які склаўся ў антычнай паэзіі.
КНІГІ ОНЛАЙН
