Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 1
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
гіпастрАкум (ад гіпа+ гр. ostrakon = чарапбк) — ніжні слой ракавіны малюскаў, які складаецца з перламутру.
ГІПАСТЫЛЬ (гр. hypostylos = які паддрымліваецца калонамі) —
прасторнае крытае памяшканне, столь якога абапіраецца на калоны.
ГІПАСУЛЬФІТ (ад гіпа+ сульфіт) — тыясульфат натрыю, бясколернае рэчыва; выкарыстоўваецца ў фатаграфіі, тэкстыльнай прамысловасці, медыцыне.
ГІПАТАКСІС (ад гіпа+ гр. taksis = размяшчэнне) — лінгв. падпарадкаванне (сказаў).
ГІПАТАЛАМУС (ад гіпа+ таламус) — аддзел галаўнога мозга, размешчаны пад зрокавымі буграмі, у якім знаходзяцца цэнтры вегетатыўнай нервовай сістэмы.
ГІПАТАНІЧНЫ (адгіпатанія) — які мае паніжаны ціск; г. р а с т в о р — раствор, асматычны ціск якога ніжэйшы, чым у клетках жывёльных і раслінных арганізмаў (параўн. гіпертанічны 1).
ГІПАТАНІЯ (ад гіпа+ -піанія) — паніжэнне крывянога ціску (параўн. гіпертанія 1).
ГІПАТРАФІЯ (ад гіпа+ -трафія) — змяншэнле аб’ёму органа, выкліканае хранічным разладам харчавання (параўн. гіпертрафія 1).
ГШАТРАХОІДА (ад гіпа+ трахоіда) — мат. замкнутая крывая, якую апісвае знешні або ўнутраны пункт круга, што коціцца без слізгання па ўнутраным баку акружнасці вялікага радыуса.
ГШАТЫРЭОЗ (ад гіпа+ тырэоз) — недастатковасць функцыі шчытападобнай залозы; у рэзка выражанай форме прыводзіць да мікседэмы (параўн. гіпертырэоз). ГІПАТЫЯЗІД (ад гіпа+ гр theion = сера + лац. acidus = вос-
тры, едкі) — лекавы прэпарат, які выкарыстоўваецца пры цырозах печані, нефрозах, нефрытах, гіпертанічнай хваробе.
ГШАТЭНЗІЎНЫ (ад гіпа+ лац. tensio = напружанне) — які зніжае артэрыяльны ціск (напр. г-ыя сродкі ў фармакалогіі).
ГШАТ§НЗІЯ (ад гіпа+ лац. tensio = напружапне) — тое, што і гіпапіанія, але часцей ужываецца ддя абазначэння паніжэння артэрыяльнага крывянога ціску (параўн. гіперпіэнзія).
ГШАТЭНУЗА (гр. hypoteinusa) — мат. старана прамавугольнага трохвугольніка, якая ляжыць насупраць прамога вугла.
ГШАТЭРМІЯ (ад гіпа+ -тэрмія) — паніжэнне тэмпературы цела чалавека або цеплакроўных жывёл за яе фізіялагічныя граніцьг, штучнае ахаладжэнне арганізма або асобных яго частак з лячэбнай мэтай (параўн. гіпертэрмія').
ГІПАТЭТЬІЧНЫ (гр. hypotetikos) — заснаваны на гіпотэзе', мяркуемы (напр. г-ае сцвярджэнне).
ГШАФАРЫНКС (ад гіпа+ гр. pharynks = глотка) — 1) выпучванне склератызаванай сцепкі ротавай поласці насякомых; 2) ніжні аддзел глоткі ў пазваночных.
ГШАФЎНКЦЫЯ (ад ana+ функцыя') — недастатковая дзейнасць якога-н. органа, ткалкі, сіс'гэмы. піто прыводзіць да парушэння жыццядзейнасці арганізма (проціл. гіперфункцыя).
ППАХЕРЫС (н.-лац. hypochoens) — гравяністая расліна сям. складанакветных з дробным ліс-
цем і жоўтымі кветкамі, паіпыраная пераважна ў Міжземнамор’і; на Беларусі трапляецца рэдка.
ГШАХЛАРЫТЫ (ад гіпа+ хларытьі) — солі хларнавацістай кіслаты; выкарыстоўваюцца для адбельвання тканін і дэзінфекцыі.
ГШАХОРДА (ад гіпа+ хорда) — цяж клетак мезадэрмальнага (гл. мезадэрма) паходжання ў зародкаў большасці пазваночных (за выключэннем млекакормячых) на ранніх стадыях развіцця.
ГІПАХРАМІЯ (ад гіпа+ -храмія) — змяншэнне інтэнсіўнасці паглынання святла фарбавальнікам пад уздзеяннем розных фактараў (параўн. гіперхрамія).
ГШАЦЫКЛОІДА (ад гіпа+ цыюіоіда) — плоская крывая, якую апісвае пупкт акружнасці, што коціцца без слізганпя ўнутры іншай, нерухомай акружнасці.
ГШАЦЭНТР (ад гіпа+ ірнтр) — цэнтральны пункт ачага землетрасення ў нетрах Зямлі.
ГШЕАСТРУМ (н.-лац hippeastrum) — цыбульная травяністая расліна сям. амарылісавых з буйнымі лейкападобпымі кветкамі рознай афарбоўкі, пашыраная ў тропіках і субтропіках Лмерыкі; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
ГПТЕР(гр. hyper = над, звыш) — прыстаўка, якая паказвае на перавышэігне чаго-н. у параўнанні з нормай.
ГІПЕРАКСІЯ [ад гіпер+ аксі(ген)\ — павелічэпне колькасці кіслароду ў тканках, звязанае з дыханнем чыстым кіслародам на’працягу працяглага часу.
ГІПЕРАСМІЯ (ад гіпер+ гр osme = пах) — хваравітае абвастрэнне нюху пры некаторых захворваннях цэнтральнай нервовай сістэмы.
ГШЕРБАЗІТЫ (ад гіпер+ гр basis = аснова) — горныя пароды вулканічнага паходжання, з нязначным утрыманнем крэменекіслаты.
ГШЁРБАЛА (гр. hyperbole = перабольшанне) — 1) літ. стылістычная фігура, заснаваная на значным пераболыпанні пры апісанні прадмета або з’явы для ўзмацнення выразнасці выказвання; 2) мат. крывая лінія з ліку канічных сячэнняў.
ГШЕРБАЛІЗАЦЫЯ (ад гіпербала) — выкарыстанне гіпербалы як мастацкага прыёму; перабольшанне.
ГІПЕРБАЛОІД (ад гіпербала + -оід) — мапі. паверхня. якая ўтвараецца вярчэннем гшербалы вакол прамой, што спалучае фокусы гіпербалы.
ГПІЕРБАРЭІ (гр. hyperboreos = які жыве за Барэем, на Крайняй Поўначы) — перан. жыхары Крайняй Поўначы.
ГІПЕРБАТАН (гр. hyperbaton = перастаноўка) — стылістычная фігура, у якой парушана ўсталяваная сінтаксічная паслядоўнасць слоў, што непасрэдна звязаны з тэкстам (гл. таксама інверсія 1).
ГШЕРВІТАМШбз (ад гіпер+ вітаміны) — атручванне, выкліканае прыёмам павышаных доз вітамінаў (параўн. авіпіаміноз, гіпавітаміноз).
ГІПЕРГЕНЕЗ (ад гіпер+ -генез) — сукупнасць працэсаў хімічнага і фізічнага ператварэння мінеральнага рэчыва ў верхніх частках зямной кары і на яе паверхні пад уздзеяннем атмасферы. гідрасферы і жывых арганізмаў.
ГІПЕРГЁННЫ (ад гіпер+ -генны\ г-ае месцанарад ж э н н е — паклады карысных выкапняў, якія ўзніклі каля зямной паверхні ў выніку гіпергенезу (параўн. гіпагенны).
ГІПЕРПДРОЗ (ад гіпер+ гр hidros = пот) — агульнае або мясцовае павышэнне потавыдзялення.
ГШЕРГІЯ (ад гіпа+ гр. ergon = праца, дзеянне) — слабая супраціўляльнасць арганізма хваробатворным агентам знешняга асяроддзя.
ГІПЕРГЛІКЕМІЯ (ад гіпер+ глікемія) — павышаная колькасць цукру ў крыві (параўн. гіпаглікемія).
ГШЕРДАКТЫЛІЧНЫ (ад гіпер+ дактыль}, г-ая рыфма — рыфма, у якой пасля апошняга націскнога склада ідуць тры і больш ненаціскных складоў.
ГШЕРДАКТЫЛІЯ (ад гіпер+ гр. daktylos = палец) — павялічаная супраць нормы колькасць пальцаў, якая была ўласціва іхтыязаўрам (параўн. таксама гіперфалангія).
ГІПЕРДЫНАМІЯ (ад гіпер+ гр. dynamis = сіла) — самае высокае напружанне арганізма (параўн. гіпадынамія).
ГІПЕРІНФЛЯЦЫЯ (ад гтер+ інфляцыя') — звышінфляцыя, паве-
лічэнне ў краіне ў незвычайных, велізарных памерах масы паітяровых ірошай і вельмі хуткі рост ірн, што вядзе да абясірньвання грашовай адзінкі, парушэння нармальных гаспадарчых сувязей і катастрафічнага зніжэння ўзроўню жыцця працоўных.
ГШЕРКАПШЯ (ад гіпер+ гр. kapnos = дым) — павелічэнне колькасці і павышэнне парцыяльнага ціску двухвокісу вугляроду ў артэрыяльнай крыві (параўн. гіпакапнія).
ГШЕРКЕРАТОЗ (ад гіпер+ гр. keras, -atos = рог) — празмернае патаўшчэнне рагавога слоя скуры чалавека ў выніку працяглага ціску, трэння і іншых прычын.
ГГПЕРКІНЕЗ (ад гаіер+ -кінез) — празмерныя міжвольныя рухі пры арганічных і функцыянальных парушэішях нервовай сістэмы (параўн. гіпакінез).
ГІПЕРКОМПЛЕКСНЫ (ад гіпер+ комплексны) — звязаны з лікам, які з’яўляецца лінейнай камбінацыяй больш як дзвюх адзінак.
ГШЕРКРЫТЫЦЬІЗМ (ад гіпер+ крытыцызм) — прэтэнцыёзны крытыцызм.
ГШЕРМАРФОЗ (ад гіпер+ -марфоз) — тып філагенеіычнага развіцця, які вядзе да парушэння ўзаемаадносін арганізма з асяроддзем у сувязі з гіпертрафіяй пэўных органаў.
ГШЕРМЕТАМАРФОЗА (ад гіпер+ метамарфоза) — асобны выпадак метамарфозы некаторых паразітычных насякомых, калі лічынка праходзіць некалькі стадый.
г
якія адрозніваюцца паміж сабой марфалагічна і біялагічна.
ГІПЕРМЕТРАІІІЯ (ад гіпер+ гр. metron = мера + ops, opos = вока) — далыіазоркасць.
ГШЕРНЕФРОМА (ад гіпер+ ір. nephros = нырка + -ома) — пухліна, якая развіваецца з клетак кары надііырачнай залозы.
ГШЕРбнЫ [ад гіпер+ (элект) рон] — няўстойлівыя элементарныя часціцы, маса якіх большая за масу нейтрона.
ГШЕРПАЛЯРЬІЗАЦЫЯ (ад гіпер+ палярызацыя') — павелічэнне розніцы патэнцыялаў на паверхневых мембранах нервовых і мышачных клетак пры памяншэнні іх пранікальнасці дая іонаў натрыю і калію.
ГШЕРПАРАТЫРЭОЗ (ад гіпер+ гр. para = каля + тырэоз) — захворванне чалавека або жывёл, выкліканае павышанай функцыяй прышчытападобпых залоз (параўн. гіпапаратырэоз).
ГІПЕРШТУІТАРЫЗМ [ад гіпер+ лац. (grandula) pituitaria = гіпофіз] — павышэнне функцыі гіпофіза, якое прыводзіць да разладу росту і развіцця арганізма (гігантызму, акрамегаліі і інш ); параўн. гіпапітуіпіарызм.
ГІПЕРПЛАЗІЯ (ад гіпер+ гр. plasis = утварэнне) — празмернае разрастаггне тканкі жывёльнага або расліннага арганізма ў выніку паталагічнага размнажэння клетак; разнавіднасць гіпертрафіі (параўн. аплазія, гіпаплазія).
ГШЕРРЭАЛІЗМ (англ. hyperrealism, ад rp. hyper = над, звыш + англ. realism = рэалізм) — плынь у
амерыканскім і заходнееўрапейскім мастацтве 70-х гг. 20 ст., якая выяўляла сябе як разнавіднасць натуралізму.
ГШЕРСАКРЭЦЫЯ (ад гіпер+ сакрэцыя) — празмернае выдзяленііе сакрэту2 якой-н. залозай, звязанае з павышанай функцыянальнай актыўнасцю залозы (параўн. гіпасакрэцыя).
ГІПЕРСЕКСУАЛЬНАСЦЬ (ад гіпер+ сексуальнасць) — значна павышаная палавая схільнасць.
ГІПЕРСЕНСІБІЛІЗАЦЫЯ (ад гіпер+ сенсібілізацыя) — павышэнне адчувальнасці да святла фотаматэрыялу шляхам прамывання яго ў вадзе або спецыяльных растворах.
ГІПЕРСОМНІЯ (ад гіпер+ лац. soinnus = сон) — павышаная санлівасіц> як вынік парушэння рэгуляцыі сну і адпачынку пры арганічных парушэннях нервовай сістэмы і некаторых саматычных захворваннях.
ГШЕРСОШК (ад гіпер+ лац. sonus = гук) — звышгукавы самалёт, скорасць якога складае некалькі тысяч кіламетраў у гадзіну. ГШЕРСТ^Н (ад гіпер+ гр. sthenos = моцнасць) — пародаўтваральны мінерал класа сілікатаў з груіы рамбічных піраксенаў цёмна-бурага колеру.
ГШЕРТАНІЧНЫ (ад гіпертанія) — 1) які мае павышаііы ціск; г. раствор — раствор, асматычііы ціск якога вышэйшы, чым у клетках жывёльных і раслінных арганізмаў (параўн. гіпатанічны), 2) які мае адносіны да гіпертаніі 2 (г-ая хвароба).
ГІПЕРТАНІЯ (ад гіпер+ -танія) — 1) павышэнне крывянога ціску (параўн. гіпатаніяў 2) хвароба, якая выражаецца ў павышэнні крывянога ціску ў артэрыяльных сасудах.
ГШЕРТРАФІЯ (ад гіпер+ -трафія) — 1) павелічэнне аб’ёму якога-н. органа ці тканкі цела ў выніку змянення іх функцыі або хваробы (параўн. гіпатрафія)', 2) перан. празмернае развіццё чаго-н. (напр. г. чуллівасці).
КНІГІ ОНЛАЙН
