Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 2
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
СУРМА2 (тур. suma, ад перс. stima) — старажытны беларускі і ўкраінскі духавы музычны інструмепт у выглядзе доўгай драўлянай трубы.
СУРМАЧ (тат., тур. sumacy) — музыкант, які іграе на сурме, трубач.
СУРЫРЭЛА (н.-лац. surirella) — аднаклетачная дыятомавая водарасць сям сурырэлавых, якая трапляецца ў прэсных, саланаватых і марскіх водах.
СУСЕКС (англ. Sussex = назва графства ў Англіі) — парода курэй мяса-яечнага напрамку, выведзеная ў Англіі.
СУСПЕНДАВАЦЬ (лац. suspendere) — гатаваць гетэрагенныя сумесі з вадкасці і завіслых у ёй цвёрдых часцінак.
СУСПЕНЗІЎНЫ (с.-лац. suspensivus) — які прыпыняе, адкладвае; с-ае вета — права кіраўніка дзяржавы (манарха або прэзідэнта рэспублікі) адмовіць у зацвярджэнні адобранага парламентам законапраекта.
СУСПЁНЗІЯ (лац. suspensio = падвешванне) — вадкасць, у якой дробныя часцінкі цвёрдага рэчыва знаходзяцца ў завіслым стане.
СУСПЕНЗОРЫЙ (ад лац. suspensus = падвешаны) — мед. павязка ў выглядзе мяшочка для падгрымкі машонкі.
СУТАЖ (фр. soutache, ад венг. sujtas) — тонкі шаўковы або ваўняны плецены пінурок.
СУТАНА (фр. soutane, ад іт. sottaпа = спадніца) — верхняе доўгае адзенне цёмнага колеру, якое каталіцкае духавенства носіць па-за службай.
СУТАРЦЕНЕ (літ. sutartine) — старадаўнія літоўскія шматгалосыя песні, пераважна жаночыя,
якія выконваліся ў час працы, на вяселлях, суправаджалі танцы.
СУТРЫ (санскр. sutra = нітка) — старажытнаіндыйскія рэлігійныя, філасофскія, навуковыя трактаты. СУТЭНЁР (фр. souteneur) — маральна паўпіы чалавек, які жыве на сродкі прастьпуткі.
СУФІЗМ (ад ар. sufi = адзеты ў воўну) — містычная плынь у ісламе, якая прапаведуе зліццё чалавека з богам праз аскетызм і ўнутранае самаўдасканаленне.
СУФІКС (лац. suffixus = прымацаваны) — лінгв. частка слова паміж коранем і канчаткам.
суфпссАцыя (ад суфікс) — утварэнне новых слоў або форм слова пры дапамозе суфіксаў.
СУФЛЕ (фр. souffle) — кулінарны выраб (кандытарскі, малочны, мясны), у склад якога ўваходзяць узбітыя яечныя бялкі.
СУФЛЁР (фр. souffleur) — 1) работнік тэатра, які падказвае акцёрам тэкст ролі ў час спектакля; 2) перан. падказчык.
СУФЛІРАВАЦЬ (фр. souffler) — падказваць акцёрам словы ролі ў час спектакля.
СУФЛЙР (фр, soufflard) — выдзяленне рудніковага газу з трэшчын у тоўшчы вугалю.
СУФЙЗІЯ (лац. suffosio = падкопванне) — вынас дробных мінеральных часцінак і раствораных рэчываў вадою, якая фільтруецца ў тоўшчы горных парод.
суфолкі (англ. Suffolk = назва графства ў Англіі) — парода цяжкавозаў, выведзеная ў Англіі.
СУФРАЖЬІЗМ (англ. suffragism, ад лац. suffragium = выбарчае пра-
С
ва) — жаночы рух у еўрапейскіх краінах і ЗША у другой пал. 19 — пач. 20 ст. за выбарчыя правы дая жанчын.
СФАГНІДЫ (н.-лац. sphagnidae) — падклас лістасцябловых імхоў; пашыраны па ўсім зямным шары, прадстаўленьі адзіным родам сфагнум', сфагнавыя імхі.
СФАГНУМ (н.-лац. sphagnum) — лістасцябловы мох сям. сфагнавых, які расце на балотах, у забалочаных і сырых лясах, на мокрых лугах; тарфяны мох.
СФАЛЕРЬІТ (ад гр. sphaleros = зманлівы) — мінерал класа сульфідаў карычневага або чорнага колеру з алмазным бляскам; руда цынку.
СФАРЦАНДА (іт. sforzando = напружваючы) —муз. рэзкі націск на ноце, акордзе', вылучэнне з сілай асобнага гуку, акорда.
СФЁКСЫ (н.-лац. sphex) — рыючыя восы; жывуць у зямлі, палююць на саранчовых і конікаў.
СФЕН (гр. sphen = клін) — тое, што і тытаніт.
СФЕНАІДЫТ (ад гр. sphen = клін + eidos = выгляд) — запаленне поласці асноўнай, клінападобнай косці чэрапа.
СФЕНАЦЭФАЛІЯ (ад гр. sphen = клін + kephale = галава) — галава клінападобнай формы (з расшыранай лобнай часткай і звужанай патьшіцай).
СФЕРА (лац. sphaera, ад гр. sphaira = шар) — 1) шар або яго ўнутраная паверхня (напр. зямная с., нябесная с.); 2) вобласць распаўсюджання якога-н. дзеяння (напр. с. прыцягнення планеты);
с. уплыву — тэрыторыя залежнай краіны, якая знаходзіцца пад палітычным і эканамічным кантролем адной з імперыялістычных дзяржаў; 3) галіна якой-н. дзейнасці, праяўлення якіх-н. інтарэсаў (напр. с. вытворчасці); 4) грамадскае асяроддзе; кола асоб, аб’яднаных агульнасцю сацыяльнага становішча або заняткаў (напр. навуковая с., дзелавая с.).
СФЕРАЗбсМА (н.-лац. sphaerozosma) — ніткаватая зялёная водарасць сям. дэсмідыевых, якая трапляецца ў сфагнавых балотах, рэках, дыстрофных азёрах, радзей у вадасховішчах і канавах.
СФЕРАІДАЛЬНЫ (ад гр. sphairoeides = шарападобны) — які мае форму сфероіда.
СФЕРАЛГГЫ (ад сфера + -літ) — сферычныя геалагічныя ўтварэнні дыяметрам пераважна некалькі міліметраў, якія маюць радыяльна-валакністую будову.
СФЕРАМАРФІТЫ (н.-лац. sphaeromorphitae) — падгрупа выкапнёвых марскіх водарасцяў або іх цыстаў з групы акрытархаў са сферычнай або эліпсоіднай абалонкай без грэбеняў і ўнутранага цела.
СФЕРАПЕЦЫЯ (н.-лац. sphaeropezia) — сумчаты грыб сям. фацыдыевых, які трапляецца на апалым лісці падбелу, брусніц і журавін.
СФЕРАСОМА (н.-лац. sphaerosoma, ад гр. sphaire = map + soma = цела) — 1) сумчаты грыб сям. аскаболавых, які трапляецца на апалым лісці ў лясах; 2) клетачная гранула, якая змяшчае ліпіды і бялкі.
СФЕРАТЭКА (н.-лац. sphaerotheса) — сумчаты грыб сям. эрызіфавых, які развіваеода на лісці агрэсту, парэчак, раслін сям. ружавых і гваздзіковых.
СФЕРАФІЗА (н.-лац. sphaerophysa, ад гр. sphaira = шар + physe = пузыр) — расліна сям. бабовых, якая расце ў Казахстане, Сярэд. Азіі, на Каўказе.
СФЕРАЦЫСЦІС (н.-лац. sphaerocystis) — каланіяльная зялёная водарасць сям. пальмелавых, якая трапляецца ў прэсных водах.
СФЕРОІД (ip. sphairoeides = шарападобны) — цела, якое ўтвараецца вярчэннем эліпса вакол яго малой восі; сплюшчаны шар, паверхня такога шара.
СФЕРОМЕТР (ад гр. sphaira = шар + -Memp) — прыбор для вышрэння радыуса крьгвізны сферычных паверхняў (наітр. аптычных лінзаў).
СФЕРОПСІС (н.-лац. sphaeropsis) — недасканалы грыб сям. піаравідкавых, які ўзбуджае чорны рак яблыні і грушы.
СФЕРЫДЫІ (ад гр. sphaira = map + eidos = выгляд) — органы раўнавагі ў марскіх вожыкаў.
СФЕРЬІТЫ (ад гр. sphaira = шар) — акруглыя крыпггалічныя ўтварэнні ў раслінных клетках.
СФЕРЫЧНЫ (ip. sphairikos) — 1) які мае форму сферы, шара; 2) размешчаны на сферы, характэрны для яе паверхні; с-ая астран о м і я — раздзел астраноміі, які вывучае бачны рух свяцілаў на нябеснай сферы.
СФІГМАГРАМА (ад гр. sphygmos = пульс + -грама) —
крывая, якая з’яўляецца графічным адбіткам біцця пульсу.
СФІГМАГРАФІЯ (ад гр. sphygmos = пульс + -графія) — графічны запіс біцця пульсу з дапамогай сфігмографа.
СФІГМАМАНОМЕТР (ад гр. sphygmos = пульс + манометр) — прыбор для вымярэння крывянога ціску.
СФІГМОГРАФ (ад гр. sphygmos = пульс + -граф) — прыбор для графічнай рэгістрацыі біцця пульсу.
СФШКС (гр. sphinks) — 1) гіганцкая каменная фігура ляжачага льва з чалавечай галавой як увасабленне магутнасці фараона ў Стараж. Егіпце; 2) крылатая істота з тулавам льва і галавой жанчыны ў старажытнагрэчаскай міфалогіі; 3) перан. загадкавая істота, незразумелы чалавек; 4) малпа з роду павіянаў з доўгай чырванавата-карычневай поўсцю; гвінейскі павіян; 5) буйны матыль сям. бражнікаў, мёртвая галава.
СФШКТРЫНА (н.-лац. sphinctriпа) — сумчаты лішайнік сям. каліцыевых, які селіцца на лішайніках з роду пертузарыя.
СФІНКТЭР (ip. sphinkter) — кольцападсбная мышца, скарачэнне якой замыкае або звужае якую-н. вонкавую адгуліну або выхад з трубчастага органа.
СФРАГІСТЫКА (ад rp. sphragis = пячатка) — дапаможная гістарычная дысцыпліна, якая вывучае пячаткі.
СФУМАТА (іт. sfumato) — прыём у выяўленчым мастацгве, які заключаецца ў змякчэнні абрысаў
постацей і прадметаў, што дае магчымасць перадаваць навакольнае паветра.
СХАЛАСТ (гр. scholastes = адданы навуковым або літаратурным заняткам) — 1) паслядоўнік схалаетыкі', 2) перан. той, хто адрывае веды, навуку ад жыцця і практыкі.
СХАЛАСТЫК (гр. scholastikos = школьны) — тое, што і схаласт.
СХАЛАСТЫКА (гр. scholastikos = школьны) — 1) сярэдневяковая рэлігійна-ідэалістычная філасофія, якая вызначалася абстрактнымі разважаннямі і фармальнымі лагічнымі мудрагельствамі; 2) перан. фармальныя веды, адарваныя ад жыцця, начотнштва,
СХАЛАСТЫЧНЫ (гр. scholastikos = школьны) — 1) уласцівы схаластыцы\ 2) адарваны ад жыцця, практыкі; фармальны.
СХЕМА (гр. schema = вобраз, форма) — 1) чарцёж, які перадае пабудову, сістэму, сувязь частак чаго-н., напр. машыны або прыбора; 2) апісанне, зробленае толькі ў агулызых рысах, папярэдні накід; 3) абстрактны, павярхоўны паказ чаго-н.
СХЕМАТЫЗАВІЦЬ (ад гр. schema = вобраз, форма) — падаваць, апісваць, паказваць што-н. у схематычным, адцягнена-спрошчаным выглядзе, у агульных рысах.
СХЕМАТЬІЗМ (гр. schematismos = абрысы, форма) — спрошчанасць, трафарэтнасць у мысленні, у адлюстраванні чаго-н.
СХЕМАТЭХШКА (ад схема + тэхкіка) — навукова-тэхнічны кірунак, які ахоплівае праблемы
аналізу і сінтэзу электронных устройстваў радыётэхнікі, сувязі, аўтаматыкі, вылічальнай тэхнікі з мэтай забяспечыць аптымальнае выкананне імі зададзеных функцый.
схенашіёктус (ад гр. schoinos = чарот + plektos = віты, кручаны) — тое, што і схенус.
СХЕНУС (н -лац. schoenus) — травяністая расліна сям. асаковых з тонкімі сцёбламі і каласкамі, пашыраная ва ўмераных і субтрапічных зонах; расце на забалочаных лугах і тарфяных балотах.
СХІЗАФРЭШЯ (ад гр. schizo = расшчапляю + phren = душа, розум, мысленне) — тое, што і шызафрэнія.
СХВАХЛАМІС (н.-лац. schizochlamys) — каланіяльная зялёная водарасць сям. тэтраспоравых, якая трапляецца ў прэсных вадаёмах на розных субстратах.
СХВМА (гр. schisma) — раскол у хрысціянскай царкве, аддзяленне ад яе якой-н. часткі.
СХВМАТЫК (гр. schismatikos = які датычыць расколу) — той, хто належыць да схізмы, раскольнік.
СХВОМЕРЫС (н.-лац. schizomeris) — ніткаватая зялёная водарасць сям. схізамерыдыевых; расце ў прэсных вадаёмах на падводных прадметах.
СХГМА (гр. schema = становішча) — вышэйшая манаская ступень у праваслаўнай царкве, якая патрабуе ад пасвечанага ў яе строгага аскетызму.
СХІСТАСТЭГА (н.-лац. schistostega) — лістасцябловы мох сям. схістастэгіевых, які расце на ўвіль-
готненай глебе ў паглыбленнях сярод каранёў дрэў, у дуплах, норах звяроў.
СХОЛП (гр. scholia, мн. ад scholiоп) — заўвагі, тлумачэнні да тэксту.
КНІГІ ОНЛАЙН
