Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 2
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ТАБЛЬДОТ (фр. table d’hote = агульны стол) — абедзенны стол з агульным меню ў гасцініцах, рэстаранах, пансіёнах, курортных сталовых.
ТАБУ (палінез. tabu) — 1) рэлігійная забарона ў першабытных народаў на якое-н. дзеянііе, прадмет, за парушэнне якой вінаваты нібыта караецца звышнатуральнымі сіламі; 2) перан. наогул, што-н. забароненае; 3) забарона на ўжыванне пэўных слоў, абумоўленая гістарычнымі, сацыяльна-палітычнымі, культурнымі, этычнымі фактарамі.
ТАБУЛАТУРА (с.-лац. tabulatura, ад лац. tabula = дошка, табліца) — 1) літарная і лічбавая сістэма запісу музыкі ў еўрапейскіх краінах у 14—18 ст.; 2) правілы, якія рэгламентавалі форму і змест музычнапаэтычнага мастацтва мейстэрзінгераў.
ТАБУЛЯГРАМА (ад лац. tabula = дошка, табліца + -грама) — папя-
ровая стужка з літарным або лічбавым тэкстам, надрукаваньім на табулятары.
ТАБУЛЯТАР (ад лац. tabula = дошка, табліца) — 1) вылічальная машына для аўтаматычнай апрацоўкі інфармацыі; 2) прыстасаванне ў пішучых машынках для друкавання табліц.
ТАБУЛЯТЫ (н.-лац. tabulata, ад лац. tabula = дошка, табліца) — падклас вымерлых каралавых паліпаў; жылі ў кембрыі — пермі (гл. палеазой).
ТАБУН' (кр.-тат., тур. tabun) — статак коней, а таксама аленяў або некаторых іншых капытных жывёл.
ТАБУН2 (англ. tabun) — атрутнае рэчыва, бясколерная вадкасць, што паражае цэнтральную нервовую сістэму.
ТАБУР^Т (фр. tabouret) — род мэблі для сядзення, звычайна квадратнай формы без спінкі.
ТАВЁРНА (іт. tavema) — невялікі шынок, карчма ў Італіі, Швейцарыі і некаторых іншых краінах.
ТАГЁТЭС (н.-лац. tagetes) — травяністая расліна сям. складанакветных з жоўтымі, жоўта-аранжавымі або карычнева-чорнымі кветкамі ў кошыках, з моцным пахам, пашыраная ў субтропіках Амерыкі; на Беларусі выропічваецца як дэкаратыўная; аксаміткі.
ТАЙГА (рус. тайга, ад якуцк. tajga) — цяжкапраходны хвойны лес на поўначы ўмеранага пояса Азіі, Еўропы і Паўн. Амерыкі.
ТАЙМ (англ. time = час) — перыяд гульні ў футболе, хакеі і іншых
спартыўных гульнях з мячом (параўн. гейм).
ТАЙМ-АЎТ (англ. time out = паза часам) — прадугледжаны правіламі перапынак у спартыўнай гульні (напр. у баскетболе) па просьбе каманды або яе трэнера.
ТАЙМЁНЬ (фін. taimen) — рыба сям. ласасёвых, якая водзіода ў рэках Сібіры, Японскім моры і ў басейне Дуная.
тАЙМЕР (англ. timer) — прыбор, які пасля сканчэнля зададзенага прамежку часу аўтаматычна ўключае ці выключае машыну, апарат або сігналізуе аб наступленні моманту іх уключэння ці выключэння.
ТАЙМОГРАФ (англ. timograph, ад time = час + гр. grapho = пішу) — прыбор, які рэгіструе час узнікнення і працягласць працэсаў або з’яў, выкарыстоўваецца для кантролю часу работы машын, працягласці якой-н. аперацыі і ішп.
ТАЙМТАкТАР (англ. timetactor) — кантактар з рэгулюемай вытрымкай часу ўключэння; выкарыстоўваецца ў схемах пуску электрычньгх рухавікоў.
ТАЙМ-ЧАРТЭР (англ. timecharter, ад tine = час + charter = прывілей, закон) — дагавор аб арэндзе марскога судна на пэўны тэрмін.
тАйМ-ШЫТ (англ. time-sheet, ад time = час + sheet = аркуш, ведамасць) — суднавы дакумент на пагрузачныя аперацьіі, які складаюць у замежных портах.
ТАЙШЯЛІТ (гр. tainiolite = палоса, стужка) — рэдкі мінерал з гру-
пы слюд падкласа слаісных сілікатаў магніевы лепідаліт.
ТАЙПАТРОН (ад англ. type = адбітак, адлюстраванне + -трон) — электронна-прамянёвая трубка для адлюстравання інфармацыі і запісвання яе на спецыяльнай паперы.
ТАЙПІНЫ (кіт. tajpin) — удзельнікі сялянскай антыфеадальнай вайны ў Кітаі 1850—1864 гг. супраць маньчжурскай дынастыі Цін.
ТАЙФУН (кіт. taj tung = вялікі вецер) — трапічны цыклон вялікай разбуральнай сілы.
ТАКАЛбгіЯ (ад гр. tokos = роды + -логія) — раздзел медыцыны, які вывучае роды.
ТАкАтА (іт. toccata) — віртуозная музычная п’еса для клавішнага інструмента (аргана, фартэпіяна), якая выконваецца ў хуткім тэмпе.
ТАКАФЕРблЫ (ад rp. tokos = роды + phero = нясу + -ол) — група вітамінаў Е, якія змяшчаюцца ў раслііінай ежы, асабліва ў зернях злакаў і алеях, і адсутнасць якіх у арганізме выклікае разлад працэсаў размнажэння.
ТАКЕЛАЖ (гал. takelage) — сукупнасць карабельных снасцей (тросы, бюкі, ланцугі), што прымяняюцца для пад’ёму і перамяшчэння грузаў, спуску шлюпак, кіравання парусамі і інпіых работ.
ТАКСА1 (с.-лац. taxa, ад лац. taxare = ацэньваць) — афіцыяльна ўстаноўленая расцэнка тавараў або норма аплаты чаго-н. (напр. паштовая т).
ТАКСА2 (ням. Dachshund, ад Dachs = барсук + Hund = сабака) — парода невялікіх паляўні-
чых сабак з крывымі кароткімі нагамі і доўгім тулавам.
ТАКСАвЛцЬ (лац. taxare = ацэпьваць) — рабіць таксацыю, вылічаць плату за што-н.
ТАКСАКАРА (н.-лац. toxocaга) — гельмінт класа нематодаў, паразітуе ў тонкім кішэчніку сабак, лісоў, пясцоў, кошак.
ТАКСАКАРОЗ (ад піаксакара) — глісная хвароба пушных звяроў, сабак, кошак, якая выклікаецца таксакарай.
ТАКСАМАТОР (ад такса + матор) — тое, пгго і таксі.
ТАКС АНО.МІЯ (ад гр taksis = парадак, лад + -номія) — тэорыя і метады класіфікацыі раслін і жывёл, а таксама распрацоўка правіл класіфікацыі і вылучэнне таксонаў.
таксаплАзма (ад гр. toksikon = яд + плазма) — прасцейшае атрада какцыдый; паразітуе ў органах і тканках пазваночных жывёл і чалавека.
ТАКСАПЛАЗМОЗ (ад таксаплазма) — хвароба чалавека і жывёл, узбуджальнікам якой з’яўляюцца таксаплазмы.
ТАКСАСКАРЫДбз (ад гр toksikon = яд + аскарыды) — глісная хвароба драпежных жывёл, якая выклікаецца аскарыдамі.
ТАКСАТАР (с.-лац. taxator) — I) той, хто вызначае таксу, расцэнкі; 2) спецыяліст, які займаецца ўлікам і матэрыяльнай ацэнкай лясных багаццяў.
ТАКСАФОН (ад гр. taksis = парадак + -фон) — тэлефон-аўтамат, які дзейнічае пасля апускання ма-
неты пэўны час паводле вызначанай таксы.
ТАКСАЦЫЯ (лац. taxatio) — 1) вызначэнне таксы, расцэнкі тавараў або нормы аплаты чаго-н.; 2) улік і матэрыяльная ацэнка лясных багаццяў.
ТАКСЕМІЯ (ад гр. toksikos = атрутны + -емія) — атручванне арганізма таксінамі пры пападапні іх У кроў.
ТАКСІ (фр. taxi) — аўтамабіль для перавозкі пасажыраў і грузаў з аплатай па лічыльніку (напр. маршрутнае т„ грузавое т.).
ТАКСІДЭРМІЯ1 (ад гр. taksis = будова + дэрма) — вьіраб чучал жывёл.
ТАКСІДЭРМІЯ2 (ад гр. toksikon = яд + дэрма) — захворванне скуры, выкліканае пранікненнем у арганізм розных рэчываў пры індывідуальнай іх непераноснасці (наггр. медыкаментаў, харчовых прадуктаў).
ТАКСПСАІНФІКЦЬП (ад гр. toksikon = яд + інфекцыя) — вострыя хваробы, якія ўзнікаюць ад спажывання харчовых прадуктаў, інфіцыраваных умоўна-патагеннымі мікраарганізмамі або прадуктамі іх жыццядзейнасці — таксінамі.
ТАКСПСАЛбгіЯ (ад гр. toksikon = яд + -логія') — навука, якая вывучае ўласцівасці ядаў і іх дзеянне на арганізм.
ТАКСІКАМАНІЯ (ад гр. toksikon = яд + манія) — тое, што і наркаманія.
ТАКСПСОЗ (гр. toksikos = атрутны) — нездаровы стан арганізма, які ўзнікае ў выніку дзеяння на яго
ядаў і ядавітых рэчываў (таксін«Ў)
ТАКСПСбЛАГ (ад таксікалогія) — спецыяліст у галіне таксікалогіі.
ТАКСІНЫ (ад гр. toksikon = яд) — ядавітыя рэчывы расліннага і жывёльнага паходжання (ёсць у ядах змей, павукоў, скарпіёнаў); прымяняюцца для вырабу антыбіётыкаў.
ТАКСІСЫ (гр. taksis = парадак, лад) — рухальныя рэакцыі здольных вольна перамяшчацца ніжэйшых раслін і арганізмаў, а таксама асобных клетак (лейкацытаў сперматазоідаў) і частак клетак (ядра, пластыдаў).
ТАКСІЧНЫ (гр. toksikos = атрутны) — 1) ядавіты, атручвальны (напр. т-ае рэчыва); 2) які выклікаецца дзеяннем таксінаў (напр. т. грып).
ТАКСОБНАСЦЬ (ад гр. toksikon = яд) — здольнасць арганізмаў існаваць у водах, якія змяшчаюць таксічныя рэчывы мінеральнага або арганічнага паходжання.
ТАКСОДЫЙ (н.-лац. taxodium, ад гр. taksos = ціс + eidos = выгляд) — вечназялёнае хвойнае дрэва сям. таксодыевых, пашыранае ў Паўн. Амерыцы; балотны кіпарыс.
ТАКСОМЕТР (ад с.-лац. taxa = расцэнка + -метр) — лічыльнік пгаксі, які паказвае плату за праезд.
ТАКСОНЫ (ад гр. taksis = парадак, лад) — класіфікацыйныя адзіпкі ў сістэматьшы раслінных і жывёльных арганізмаў (від, род,
сям’я, або парадак, клас і тып, або аддзел).
ТАКТ (фр. tact, ад лац. tactus = дотык, адчуванне) — 1) кожная з роўных па працягласці доляў, на якія дзеліцца музьгчны твор па ліку метрычных націскаў у ім; 2) рьггм якога-н. руху, дзеяння, напр. удараў; 3) пачуццё меры, уменне весці сябе належным чынам (напр. педагагічны т.).
ТАКТОМЕТР (ад лац. tactus = дакрананне, дотык + -метр) — прыбор для даследавання рэакцыі на дотык.
тАкТЫК (гр. taktikos = здольны парадкаваць) — 1) спецыяліст па тактыцы, знаўца тактыкі; 2) перан. чалавек, які ўмее весці справу з карысцю для сябе.
ТАКТЫКА [гр. taktike (techne) = уменне строіць войска] — 1) тэорыя і практыка падрыхтоўкі і вядзення бою; 2) перан. сукупнасць прыёмаў грамадскай, палітьгчнай барацьбы; 3) перан. лінія паводзін.
ТАКТЫЛЬНЫ (лац. tactilis) — датыкальны; Т a е а д ч у в а н н е — адчуванне дотыку.
ТАКТЫЧНЫ (гр. taktikos) — 1) звязаны з ажыццяўленнем ваенных задач; т-ая адзінка — падраздзяленне, здольнае самастойна выконваць баявое заданне; 2) абумоўлены выбарам прыёмаў грамадскай і палітычнай барацьбы.
ТАКЫР (цюрк. takyr = роўны, голы) — роўная гліністая прастора ў пустынях і паўпустынях Сярэд. Азіі і Казахстана.
ТАЛАМУС (лац. thalamus, ад гр. thalamos = пакой) — асноўная час-
тка прамежкавага мозгу паміж сярэднім мозгам і карой вялікіх па^шар’яў, дзе збіраюода імпульсы ад усіх органаў пачуццяў і ажыццяўляецца іх першасны аналіз і сінтэз.
ТАЛАНТ (гр. talanton = вага, Bari) — самая вялікая адзінка вагі і грашовая адзінка ў Стараж. Грэцыі, Егіпце, Вавілоне, Персіі.
ТАЛАСАКРАТОН (ад гр. thalassa = мора + kratos = сіла) — маларухомая асейсмічная вобласць ложа акіяна.
ТАЛАСАКРАТЬІЧНЫ (ад гр thalassa = мора + krateo = валодаю, захопліваю) — які садзейнічае значнаму расшырэнню плошчы мора; т ы я п е р ы я д ы — перыяды ў геалагічнай гісторыі Зямлі, калі значная частка мацерыкоў была пакрьгга морам (проціл. геакратычны').
ТАЛАСАТЭРАПІЯ (ад гр thalassa = мора + тэрапія) — комплекснае лячэнне марскім кліматам і марскімі купаннямі.
ТАЛАСАФГГ (ад гр. thalassa = мора + -фіты) — самы старажытны этап эвалюцыі расліннага покрыва Зямлі, які характарызаваўся панаваннем водарасцей.
КНІГІ ОНЛАЙН
