Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 2
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ТРАС (ням. Trass) — горная парода, разнавіднасць вулканічнага туфу, якую дабаўляюць да цэменту для моцы і пластычнасці.
ТРАСА (ням. Trasse) — 1) напрамак пралягання канала, лініі сувязі, трубаправода, а таксама руху самалёта, судна і г.д.; 2) шлях, да-
рога; 3) вогненны след, які пакідае за сабой трасіруючая куля.
ТРАСАЛОГІЯ (ад фр. trace = след + -логія) — раздзел крыміналістыкі, які займаецца фіксацыяй і вывучэннем слядоў, пакінутых на месцы злачынства.
ТРАСАНТ (ням. Trassant, ад іт. trassare = выпісваць вэксаль) — фін. асоба, якая выдае другой асобе пераводны вэксаль (тратту), вэксаледаўца.
ТРАСАт (ням. Trassat, ад іт. trassare = выпісваць вэксаль) — асоба, якой даручаецца заплаціць па пераводнаму вэксалю (тратце). ТРАСІРАВАЦЬ1 (іт. trassare = выпісваць вэксаль) — фін. пераводзіць выплату грошай на другую асобу.
ТРАСІРАВАЦЬ2 (фр. tracer = праводзіць, абазначаць) — 1) абазначаць трасу, 2) пакідаць след пры палёце (пра кулю, снарад і інш).
ТРАСТ (англ. trust) — 1) даверанасць на вядзенне аперацый у гаспадарчай і іншай сферах дзейнасці; 2) аб’яднанне, фонд.
ТРАТТА (іт. tratta) — фін. пераводны вэксаль.
ТРАТТАРЫЯ (іт. trattoria) — рэстаран, карчма ў некаторых краінах Зах. Еўропы.
ТРАТУІР (фр. trottoir) — дарожка для пешаходаў (з каменных пліт, асфальту, дошак) па баках вуліцы, плошчы.
ТРАТЫЛ (ад трынітраталуол) — тое, што і трынітраталуол. ТРАЎЛЕР (англ. trawler) — марское прамысловае рыбалоўнае
судна, забяспечанае глыбакаводнымі невадамі — траламі.
ТРАЎМА (гр. trauma = рана) — 1) пашкоджанне арганізма, выкліканае раненнем, ударам, апёкам і інш.; 2) перан. нервовае ўзрушэнне, прыгнечанне (псіхічная т.).
ТРАЎМАТАЛбгіЯ (ад гр. trauma, -atos = рана + -логія) — раздзел медыцыны, які вывучае траўматычныя пашкоджанні, звязаныя з імі хваробы і распрацоўвае метады іх лячэння.
ТРАЎМАТОЛАГ (ад траўматалогія) — спецыяліст у галіне траўматалогіі.
ТРАЎМАТЫЗМ (ад гр. traumatizo = наношу рану) — распаўсюджанасць траўм сярод насельніптва і яго асобных груп, звязаных з пэўным відам прафесіі, занятку, з якой-н. сферай дзейнасці (напр. вытворчы т., бытавы т.).
ТРАЎМАТЫЧНЫ (гр. traumatikos) — звязаны з траўмай.
ТРАФАБЛАСТ (ад гр. trophe = ежа + -бласты') — знешні слой клетак у зародкаў млекакормячых на стадыі бластацысты.
ТРАФАЛАКСІС (ад гр. trophe = ежа + allaksis = абмен) — абмен ежай і выдзяленнямі залоз, які назіраецца ў некаторых грамадскіх жывёл, напр. у мурашак.
ТРАФАР^Т (іт. traforetto = прадзіраўленае) — 1) пласцінка з металу, кардону, фанеры, пластмасы, у якой прарэзаны літары або малюнкі, што дазваляе лёгка наносіць іх на плакаты, сцены і г.д.; 2) перан. узор, якога слепа прытрымліваюцца; шаблон.
ТРАФАФІЛ (ад гр. trophe = ежа + phyllon = ліст) — ліст вышэйшых раслін, які выконвае функцыю фотасінтэзу.
ТРАФАЦЬІТЫ (ад гр. trophe = ежа + -цыты) — клеткі, якія пастаўляюць пажыўныя рэчывы і пластычныя матэрыялы ддя іншых клетак.
ТРАФЕЙ (лац. trophaeum, ад гр. tropaion = помнік перамогі) — 1) зброя і ваенная маёмасць, захопленая ў пераможанага праціўніка ў час вайны; 2) перан. здабыча як сведчанне поспеху ў якой-н. галіне (напр. паляўнічыя трафеі).
ТРАФГЧНЫ (н.-лац. trophicus, ад гр. trophikos) — 1) які мае адносіны да трофікі', 2) звязаны з расстройствам жыўлення, абмену рэчываў (напр. т-ая язва).
-ТРАФІЯ (гр. trophe = ежа, жыўленне) — другая састаўная частка складаных слоў, якая паказвае на сувязь з паііяццямі «ежа», «жыўленне».
ТРАХАТРОН (ад гр. trochos = кола + -трон) — многаэлектродны электроннапраменевы прыбор з трахаідалыіым (гл. трахоіда) стужачным электронным пучком (прамянём), які фарміруецца пад дзеяннем узаемна перпендыкулярных магнітнага і электрычнага палёў.
ТРАХАфбРА (ад гр. trochos = кола + phora = нашэнне) — свабоднаплаваючыя лічынка некаторых малюскаў, многашчацінкавых кольчатых чарвей, эхіурыдаў і сіпункулідаў.
ТРАХЕАБАКТЭРЫЁЗЫ (ад трахея + бактэрыёз) — хваробы
раслін, якія выклікаюцца фітапатагённымі бактэрыямі, што паражаюць сасудзістую сістэму (параўн. трахеамікозы).
ТРАХЕАМІКОЗЫ (ад трахея + -мікоз) — хваробы раслін, якія выклікаюцца паразітычнымі грыбамі, пгго паражаюць сасудзістую сісгэму (параўн. трахеабаюпэрыёзы).
ТРАХЕАТАМІЯ (ад трахея + -тамія) — хірургічнае аперыраванне трахеі з увядзеннем у яе спецыяльнай трубкі; прымяняецца пры звужэнні гартані для ўстанаўлення дыхання.
ТРАХЕІДЫ (ад трахея + гр. eidos = выгляд) — доўгія вераценападобныя клеткі ў драўніне раслін, якія праводзяць ваду з растворанымі ў ёй рэчывамі.
ТРАХЕІТ (ад трахея) — запаленне слізістай абалонкі трахеі.
ТРАХЕЙ (гр. trochaios = літар. які бяжыць) — тое, што і харэй.
ТРАХЕЛАМОНАС (н.-лац. trachelomonas) — аднаклетачная водарасць сям. эўгленавых, якая часцей трапляецца ў вадаёмах з гуміфікаванай вадой, багатай злучэннямі жалеза.
ТРАХЁЯ (гр. tracheia) — 1) дыхальнае горла ў млекакормячых і чалавека, птушак, паўзуноў, некаторых земнаводных; 2) мн. сасуды ў раслін, вертыкальныя рады клетак у драўніне з адгулінамі ў перагародках і адмерлай пратаплазмай, па якіх перамяшчаюцца вада і растеор мінеральных солей; разам з трахеідамі складаюць ксілему.
ТРАХІАІІДЭЗІТ (ад трахіт + андэзіт) — горная парода, прамеж-
кавая паміж трахітам і андэзітам, у якую як парфіравыя вылучэнні ўваходзяць андэзін, лабрадор, радзей бітаўніт, біятыт, дыяпсід і інш.
ТРАХІБАЗАЛЬТ (ад трахіт + базальт') — базальтавая горная парода, якая складаецца з піраксену, шчолачнага палявога йтату, алівіну і ішп.
ТРАХІКАРПУС (н.-лац. trachycarpus) — пальма з веерападобным лісцем, пашыраная ў субтропіках; вырошчваецца як дэкаратыўная.
ТРАХІЛІДЫ (н.-лац, trachylida) — атрад марскіх кішачнаполасцевых жывёл падкласа гідроідных; прадстаўлены толькі медузамі.
ТРАХІЛІСКІ (н.-лац. trochiliscus) — вымерлыя шматклетачныя водарасці аддзела харавых, якія былі пашыраны ў апрэсненых водах прыбярэжных частак мораў у палеазоі.
ТРАХІСЦЫЯ (н.-лац. trochisсіа) — аднаклетачная зялёная водарасць сям. мікрактыніевых, якая трапляецца ў глебах, планктоне і сярод скопішчаў ніткаватьгх зялёных водарасцей прэсных і саланаватых вадаёмаў.
ТРАХІТ (ад гр. trachys = шурпаты) — вулканічная горная парода зярністай структуры і светлай афарбоўкі; выкарыстоўваецца як будаўнічы матэрыял.
ТРАХІХЛОРАН (н.-лац. trachychloron) — аднаклетачная жоўтазялёная водарасць сям. плеўрахлоравых, якая трапляецца ў канавах, лужынах, на дне вадаёмаў, у прыбярэжным планктоне, на водных раслінах, у глебе.
ТРАХОЗА (н.-лац. trochosa) — павук сям. ліказідаў карычневай афарбоўкі, з шаравата-жоўтым брушкам, які жыве на сухіх палянах, лугах на паверхні глебы, пад камянямі.
ТРАХОІДА (гр. trochoeides, ад trochos = кола + eidos = выгляд) — мат. плоская крывая, якая апісваецца пунктам, звязаным з акружнасцю, што коціцца без слізгання па другой акружнасці або прамой.
ТРАХОМА (гр. trachoma = шурпатасць) — хранічнае інфекцыйнае запаленне злучальнай тканкі (кан ’юнктывы) і рагавіцы вачэй; адна з асноўных прычын слепаты.
ТРОГ (ням. Trog = літар. ночвы) — горная даліна карытападобнай формы, апрацаваная ледніком. ТРбліУС (н.-лац. trollius) — травяністая расліна сям. казяльцовых з пальчата-рассечаным лісцем; расце на вільготных лясных палянах, узлесках; пярэсна.
ТРОЛЬ (шв. troll) — надпрыродная істота ў скандынаўскай міфалогіі (часцей волат), звычайна варожая людзям.
ТРОМБ1 (гр. thrombos) — згустак крыві, які ўтвараецца ў крывяносных сасудах (гл. таксама трамбоз).
ТРОМБ2 (іт. tromba = труба) — магутны смерч над сушай у выглядзе цёмнага слупа, што спускаецца з навальнічнай хмары; на сваім шляху робіць катастрафічныя разбурэнні (гл. тарнада).
ТРОМБАКШАЗА (ад пгромб' + гр. kineo = рухаю) — тое, што і тромбапласцін.
ТРОМБАПЛАСЦІН (ад трамб' + гр. plastos = вылеплены) — рэчыва, якое паскарае згусанне крыві; змяшчаецца ў тканкавым соку і крывяных цельцах, бярэ ўдзел у ператварэнні пратрамбіну ў трамбін.
ТРОМБАРТЭРЫГГ (ад тромб' + артэрыт) — запаленне артэрыі, якое суправаджаецца яе трамбозам.
ТРОМБАТРАПІН (ад тромб' + гр. trope = паварот, змена) — бялок, які выпрацоўваецца ў печані, цыркулюе ў плазме крыві, патрэбны для ўтварэння актыўнага тромбапласціну.
ТРОМБАФЛЕБІТ (ад тромб} + флебіт) — запаленне вены, якое вядзе да ўтварэння тромба.
ТРОМБАЭМБАЛІЯ (ад тромб' + гр. enibole = укіданне) — закупорка крывяноснага сасуда часткай тромба, што адарваўся ад месца свайго ўтварэння і перанесены токам крыві.
ТРОМПЫ (фр. trompe) — архіт. трохвугольныя нішападобныя скляпенні, якія выкарыстоўваюцца як пераходныя канструкцыі ад квадратнага ніжняга памяшкання да круглага або многавугольнага верхняга, да купала або яго барабана.
ТРОН (гр. thronos) — 1) багата аздобленае крэсла на спецыяльным узвышэнні, дзе садзіцца манарх у час афіцыйных прыёмаў і іншых урачыстых цырымоній; 2) перан. сімвал манархічнай улады.
-ТРОН [ад (элек)трон] — традыцыйнае завяршэнне назваў элек-
травакуумных прыбораў і ўстройстваў.
ТРОП (гр. tropos) — слова або моўны выраз, ужытыя ў пераносным, вобразным значэнні (метафара, метанімія, сінекдаха, алегорыя, гіпербала, літота).
ТРбіПКІ [гр. tropikos (kyklos) = паваротнае кола] — 1) зямныя паралелі, аддаленыя ад экватара на 23°27' на поўнач (Т.Рака, або паўночны т.) і на поўдзень (Т.Казярога, або паўднёвы т.); 2) гарачы пояс зямнога шара, які знаходзіцца па абодва бакі экватара паміж гэтымі паралелямі.
-ТРОШЯ гл. -трапія.
-ТРОПЫ, -ТРОПНЫ (гр. trope = паварот, напрамак) — другая састаўная частка складаных слоў, якая паказае на сувязь з паняццямі «паварот», «змена», «пераўтварэнне».
ТРОС (гал. tros) — пяньковы або драцяны канат, таўсцейшы за 25 мм (напр. буксірны т.).
ТРОТ (англ. trot) — від алюру, кароткая рысь у каня.
ТРОФАБІЁЗ (ад гр. trophe = ежа + -біёз) — разнавіднасць сімбіёзу, якая назіраецца ў некаторых жывёл (напр. у мурашак, якія харчуюцца выдзяленнямі тлей).
ТРОФАНЕЎРбз (ад гр. trophe = ежа + неўроз) — разлад жыўлення органаў і тканак арганізма ў сувязі з паражэннем вегетатыўнай нервовай сістэмы.
ТРОФІКА (ад гр. trophe = ежа) — уплыў нервовай сістэмы на харчаванне органаў і тканак, на абмен рэчываў і жыццядзейнасць арганізма.
Т
-ТРОФЫ, -ТРОФНЫ (гр. trophe = ежа, жыўленне) — другая састаўная частка складаных слоў, якая паказае на сувязь з паняццямі «ежа», «жыўленне».