Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 2
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
УЗУРПАТАР (лац. usurpator) — асоба, якая незаконна захапіла ўладу або прысвоіла чужыя правы на што-н.
УЗУРПАЦЫЯ (лац. usurpatio) — незаконны захоп улады, прысваенне чужых правоў на што-н.
УЗУРПІРАВАЦЬ (лац. usurpaге) — незаконна захапіць уладу ці прысвоіць чужыя правы на што-н.
УЗУС (лац. usus) — 1) тое, што прынята, што стала звычайным; звычай; звычка, 2) лінгв. агульнапрынятае ўжьтанне моўнай адзінкі (слова, фразеалагізма і інш).
УЗУФРЎКТ (лац. usus-fructus = здабыванне даходаў) — юр. права карыстання чужой маёмасцю і даходамі ад яе з умовай захавання яе цэласнасці і гаспадарчага прызначэння.
УІК-ЭНД (англ. week-end, ад week = тыдзень + end = канец) — час адпачынку і забаў ад суботы да панядзелка ў Англіі, ЗША і некаторых іншых краінах; сама паездка з мэтай адпачынку.
УТТЛЕНДЭРЫ (афрыкаанс uitlander = іншаземец) — англійскія перасялепцы ў канцы 19 ст. у паўднёваафрыканскія рэспублікі Трансвааль і Аранжавую.
УІТЭНАГЕМАТ (ст.-англ. witena gemot = сход мудрых) — савет знаці ў Англіі 6 — 11 ст.
УЛАН (польск. ulan, ад тур. ohlan = хлопец, слуга) — салдат лёгкай кавалерыі ў арміях Польшчы (18 — пач. 20 ст.), Расіі (1803 — 1917) і некаторых інпіых еўрапейскіх краін.
УЛЁМЫ (ар. ulama = вучоны) — мусульманскія багасловы і правазнаўцы ў краінах, дзе распаўсюджаны іслам.
УЛбТА (н.-лац. ulota) — лістасцябловы мох сям. артатрыхавых, які пасяляецца пераважна на сгвалах дрэў.
УЛОТРЫКС (н.-лац. ulothrix) — ніткаватая зялёная водарасць сям. улотрыксавьгх, якая пашырана ў прэсных, марскіх і саланаватых вадаёмах, траііляецца ў глебе.
УЛУС (цюрк. ulus = народ) — 1) пасяленне, стойбішча ў народаў Цэнтр. і Сярэд. Азіі, Сібіры; 2) адміністрацыйна-тэрытарыяльная адзінка ў Якуціі ў 18 — пач. 19 ст., што адпавядала раёну.
УЛЬВА (н.-лац. ulva) — зялёная водарасць сям. улотрыксавых, служыць кормам для многіх насельнікаў мора; марская салата.
УЛЬТРА (фр. ultra = крайні рэакцыяпер, ад лац. ultra = больш, звыш) — прыхільнік, дзеяч найбольш рэакцыйньгх, крайне правых груповак фашысцкага тьпіу ў некаторых краінах.
УЛЬТРА(лац. ultra = больш, звыш) — першая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае «звыш, больш за», «крайні», «найвышэйшьо>, «які знаходзіцца за межамі чаго-н.».
УЛЬТРААБІСАЛЬ (ад улыпра+ абісаль) — зона найболыпых марскіх глыбінь (болып за 6 км).
УЛЬТРААКУСТЫКА (ад ультра+ акустыка) — раздзел акустыкі, які вывучае ультрагукавыя ваганні.
УЛЬТРАВІРУСЫ (ад ультра+ вірусы) — вірусы, якія праходзяць праз бактэрыяльныя фільтры.
УЛЬТРАІМПЕРЫЯЛІЗМ (ад ультоа+ імперыялізм) — тэорыя, якая прапагандавала мажлівасць пера эастання імперыялізму ў новую фазу шляхам аб’яднання нацыяг альных манаполій у сусветны надгрэст.
УЛЬТРАМАДЭРНІЗМ (ад улыпра+ мадэрнізм) — мадэрнізм у яго крайніх праяўленнях.
УЛЬТРАМАНТАНСТВА [фр ultramontain = літар. які знаходзіцца за гарамі (Альпамі — у адносінах да Францыі), ад лац. ultra = далей + montes = горы] — кірунак у каталіцызме, які дамагаецца права папы рымскага ўмешвацца не толькі ў рэлігійныя, але і ў свецкія справы любой каталіцкай дзяржавы.
УЛЬТРАМАНТАНЫ (іт. ultramontani, ад лац. ultra = далей + montes = горы) — прыхільнікі ультраліантанства.
УЛЬТРАМАРЬІН (с.-лац. ultramarinus = заморскі, ад лац. ultra = больш, звыш + marinus = марскі) — мінералыіы пігмент сіняга колеру, які выкарыстоўваецца для вырабу фарбаў, падсіньвання бялізны і інш.
УЛЬТРАМЕТАМАРФІЗМ (ад ультра+ метамарфізм) — пра-
цэс ператварэння горных парод з такой йгпнсіўнасцю, пры якой яны пераходзяць у расплаўлены стан.
УЛЬТРАМІКРАСКАПІЯ (ад ультра+ мікраскапія) — метад даследавання высокадысперсных (гл. дысперскы) сістэм пры дапамозе ультрамікраскопа.
УЛЬТРАМІКРАСКбП (ад улыпра+ мікраскоп) — агттьвты прыбор для назірання за вельмі дробнымі часцінкамі, якія не бачны ў звычайіым мікраскопе.
УЛЫРАМЖРАТОМ (ад улыпра+ мікратом) — прыбор, пры даііамозе якога атрымліваюць вельмі тонкія зрэзы для цыталагічных даследаванняў.
УЛЬТРАМІКРОБЫ (ад ультра+ мікроб) — найдрабнейшыя жывыя істоты, нябачныя ў аптычны мікраскоп, здольныя, у адрозненне ад вірусаў, развівацца ў штучных пажыўных асяроддзях.
УЛЬТРАСТРУКТЎРА (ад улыпра+ структура) — вельмі дробная, электронна-мікраскапічная структура (клеткі, храмасамы і інш).
УЛЬТРАФІЛЬТР (ад ультра+ фільтр) — фільтр, які не прапускае самых дробных часцінак.
УЛЬТРАФІЛЬТРАЦЫЯ (ад ультра+ фільтрацыя) — прапусканне вадкасці праз паўпранікальную мембрану.
УЛЬТРАФІЯЛЕТАВЫ (ад улыпра+ фіялетавы') — у ы я прамяні — не бачныя вокам чалавека электрамагнітныя прамяні, што размяшчаюцца ў спектры
У
паміж фіялетавымі і рэнтгенаўскімі прамянямі.
УЛЬТРАЦЭНТРЫФЎГА (ад ультра+ цэнтрыфуга) — прыбор для стварэння з-за хуткага вярчэння ротара цэнтрабежных сіл, якія ў сотні тысяч разоў пераўзыходзяць сілу зямнога прыцяжэння; выкарыстоўваецца для раздзялення і даследавання мікрамалекул у біялогіі і хіміі.
ЎЛЬТЫМА (іт. ultimo = апошні, крайні) — апошні тэрмін выканання пэўнай здзелкі.
УЛЬТЫМАТУМ (с.-лац. ultimatun1) — 1) У міжнародных зносінах — патрабаванне адной дзяржавы да другой выканаць пэўныя дзеянні ці ўстрымацца ад іх, якое суправаджаецца пагрозай ужыць пэўныя меры ўздзеяння; 2) катэгарычнае патрабаванне чаго-н., якое суправаджаецца пагрозай.
УЛЬТЫМАТЫЎНЫ (ад улыпыматум) — які з’яўляецца ультыматумам, катэгарычны.
ЎМБРА (лац. umbra = цень) — 1) карычневы мінеральны пігмент, які ўжываецца для прыгатавання фарбаў; 2) фарба бура-карычневага колеру.
УМЛЙУТ (ням. Umlaut) — лінгв. прыпадабненне галоснага гуку кораня галоснаму гуку суфікса ў германскіх мовах, г.зн. замена гукаў а, о, u на а, б, 0.
УМФОРМЕР (ням. Umformer, ад umformen = ператвараць) — электрычная машына для ператварэння пастаяннага току аднаго напружання ў пастаяііны . ток іншага напружання.
УНАНІМІЗМ (фр. unanimisme = аднадушша, ад лац. unus = адзін + anima = душа) — дэкадонцкая іілынь у французскай літаратуры пач. 20 ст., якая прапагандавала ідэю аднастайнасці чалавеіггва незалежна ад класавай дыферэнцыяцыі і рэальных эканамічных умоў. УНДЗІНА (ням. Undine, ад лац. unda = хваля) — міфалагічная істота, якая нібыта жыве ў рэчках і азёрах; русалка, наяда.
УНДЭВІТ [ад лац. unde(cim) = адзінаццаць + віт(аміны)] — лекавы вітамінны прэпарат, які выкарыстоўваецца з лячэбна-прафілактычнай мэтай, каб пазбепіуць заўчаснага старэння.
УНДЭЦЫМА (лац. undecima = адзінаццатая) — муз. 1) інтэрвал, які ахоплівае адзінаццаць ступеняў дыятанічнага гукарада; 2) адзінаццатая ступень двухактаўнага дыятанічнага гукарада.
УНДЭЦЫМАКбРД (ад ундэцыма + акорд) — муз. акорд з шасці разнаймепных гукаў, якія размеркаваны па тэрцыях.
УНДЭЦЫН (лац. undecim = адзінаццаць) — лекавы прэпарат, які выкарыстоўваюць для лячэнпя грыбковых захворванняў скуры.
УНІ(лац. unus, uni = адзін) — першая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае па значэнню слову «адзін».
УШВАЛЕНТЫ (ад уні+ лац. valens, -ntis = моцны) — адзінкавыя, няспараныя храмасамы ў першым дзяленні меёзу.
УНІВЕРБІЗАЦЫЯ (польск. uniwerbizacja, ад лац. unus = адзін + verbum = слова) — лінгв. утва-
рэнне аднаго слова са словазлучэння, увядзенне аднаслоўпай назвы (неалагізма) замест двухслоўнай (напр. «абісаль» замест «абісальная зона»).
УШВЕРСАЛ1 (лац. universalis = усеагулыіы) — 1) чалавек, які валодае разнастайнымі спецыяльнасцямі ў межах сваёй прафесіі; 2) астраламічны або геадэзічны інструмент для вымярэння гарызантальных і вертыкальных вуглоў, 3) закрыты кузаў легкавога аўтамабіля з двума або трыма радамі сядзенняў, з трыма або пяццю дзверцамі і багажным аддзяленнем, размешчаным унутры пасажырскага салона.
УНІВЕРСАЛ2 (польск. universal, ад лац. universalis = усеагульны) — распарадчы акт адміністрацыйна-палітычнага характару, які выдавалі каралі ў 17 — 18 ст. у Польшчы і Вялікім княстве Літоўскім.
УНІВЕРСАЛІЗМ (ад універсальны) — валоданне разнастайнымі ведамі, звесткамі, навыкамі.
УНІВЕРСАЛП (ад лац. universalis = усеагульны) — 1) філасофскі тэрмін перыяду сярэдневякоўя, які ўжывалі для абазначзння агульных паняццяў у адрозненне ад адзінкавых; 2) лінгв. з’явы, уласцівыя ўсім ці мпогім мовам.
УНІВЕРСАЛЬНЫ (лац. universalis) — 1) рознабаковы, усеабдымны (напр. у-ыя здольнасці, у. спецыяліст); 2) прыгодны для многіх мэт, з разнастайным прызначэннем (напр. у. стшюк).
УШВЕРСГГЭТ (ням. Universitat, ад лац. universitas, -atis = сукупнасць) — 1) вышэйшая навучальная
ўстанова з рознымі факультэтамі, дзе рыхтуюнпа спецыялісты па многіх галінах ведаў і вядоецца навукова-даследчая работа; 2) навучальная ўстанова па павышэнню грамадска-паііітычньіх і агульнаадукацыйлых ведаў.
УНІВЕРСІЯДА [ад універсі(піэт) + (алімп)іяда] — міжнародныя комплексныя спартыўныя спаборніцтвы студэнцкай моладзі.
УШВЕРСУМ (лац. universum = сусвет) — філасофскі тэрмін, які абазначае «усё існуючае», «сусвет як цэлае».
УШЕН (лац. unio, -onis) — саюз, аб’яднанне.
УНІЗМ (ад лац. unus = адзін) — кірунак у абстрактным жывапісе, прыхільнікі якога ствараюць кампазіцыі з аднародных форм і колераў, што не даюць уяўлення аб рэчаіснасці.
УНІКАЛЬНЫ (ад лац. unicus = адзіны ў сваім родзе) — вельмі рэдкі, адзіны ў сваім родзе; выключны (напр. у. рукапіс).
УНІКУМ (лац. йпісшп = адзінае ў сваім родое, незвычайнае) — 1) вельмі рэдкі прадмет, вялікая рэдкасць, 2) перан. выключная ў якіх-н. адносшах асоба.
УШНАМІНАЛЬНЫ (ад уні+ лац. nomen = імя); у-ая а к р у г a — выбарчая акруга, ад якой выбіраецца адзін дэпутат.
УНІПАЛЯРНЫ (ад уні+ палярны) — аднаполюсны; у а я праводнасць — праводнасць току пераважна ў адным напрамку
УШПРЬІНТ (ад уні+ англ. print = адбггак, друк) — адзін са споса-
баў прыгатавання эластычных форм для глыбокага друку.
УШСОН (іт. unisono, ад лац. unus = адзін + sonus = гук) — 1)л<уз. адначасовае гучанпе двух або некалькіх гукаў аднолькавай вьппыні; сугучна аднолькавых гукаў у розных актавах (напр. спяваць ва ўнісон); 2) перан. зладжанасць якіх-н. учынкаў (напр. дзейнічаць ва ўнісон з кім-н.); 3) фіз. роўнасць частот дзвюх крыніц гукавых ваганняў.
УШТАРНЫ (фр. unitaire, ад лац. unitas = адзінства) — аб’яднаны, адзіны, які ўтварае адно цэлае (напр. у-ая дзяржава).
УШТАРЬІЗМ (фр unitarisme, ад лац. unitas = адзінства) — дзяржаўнае ўладкаванне, якое характарызуецца цэнтралізаваным кіраўніцгвам адміністрацыйна-тэрьггарыяльнымі адзінкамі і адсутнасцю самастойных дзяржаўных утварэнняў.
КНІГІ ОНЛАЙН
