Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 2
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ФІДЬІТЫІ (гр. pheidition) — грамадскія абеды паўнапраўных грамадзян у старажытнай Спарце.
ФІДЭІЗМ (фр. fideisme, ад лац. fides = вера) — кірунак у філасофіі, які падмяняе веды рэлігіяй, імкнецца паставіць веру над розумам.
ФІДЭІКАМІС (лац. fideicommissum, ад fides = давер + comittere = яднаць) — даручэнне спадчынадаўца спадчынніку выдаць частку маёмасці трэцяй асобе, а таксама сама гэта маёмасць (у рымскім праве).
ФІДЭІСТ (ад фідэпм) — паслядоўнік фідоізму.
ФІДЭЛЬ (ням. Fiedel, ад лац. fides = струна) — старадаўні струнны смычковы музычны інструмент, папярэднік віёлы.
ФІДЭР (англ. feeder, ад feed = жывіць) — 1) провад, які перадае электраэнергію на сілкавальныя пункты або злучае радыёперадатчык (прыёмнік) з антэнай; 2) пры-
стасаванне дая аўтаматычнай падачы ў машыну сыравіны раўнамернымі порцыямі (напр. шкламасы ў шклофармавальную машыну)-
ФІЕЛЬДЫ (нарв. fjeld) — платападобныя вяршыні горных масіваў на Скандынаўскім паўвостраве, пакрытыя леднікамі або тундравай расліннасцю.
ФГЁСТА (ісп. fiesta, ад лац. festus = святочны) — рэлігійнае свята ў Іспаніі.
ФІЁРД (нарв. fjord) — вузкі глыбокі марскі заліў з высокімі і скалістымі берагамі, які глыбока ўразаецца ў сушу.
ФІЖМЫ (ад ням. Fischbein = кітовы вус) — 1) шырокі каркас з кітовага вуса ў выглядзе абруча, які надзяваўся пад спадніцу і надаваў пышнасць фігуры; 2) шырокая спадніца на такім каркасе як частка жаночага ўбору 18 — пач. 19 ст
ФВАДЭРМА (н.-лац. physoderma) — ніжэйшы грьіб сям. кладахітрыдыевых, які паразітуе на вышэйшых, пераважна балотных раслінах.
ФВАЛІС (н.-лац. physalis, ад гр. physalis = пузыр) — травяністая расліна сям. паслёнавых з суцэльным лісцем і дробнымі жоўтымі або белаватымі кветкамі, пашыраная пераважна ў тропіках і субтропіках Амерыкі; дае плады, якія выкарыстоўваюцца ў медыцыне, кандытарскай вытворчасці і кулінарыі; на Беларусі вьірошчваецца як дэкаратыўная.
ФВАРУМ (н.-лац. physarum) — слізявік, які развіваецца на адмер-
лых галінках, ствалах, апалым лісці, подсціле, на шапкавых грыбах.
ФВАСТЫГМА (н.-лац. physostigma, ад гр. physa = пузыр + stigma = пункт) — дрэвападобная ліяна сям. бабовых, якая расце ў трапічных лясах Зах. Афрыкі; дае фізаспіыгмін.
ФВАСТЫГМІН (ад фізастыгма) — алкалоід, які змяшчаецца ў насенні фізастыгмы; выкарыстоўваецца ў медьшыне.
ФВАСТ^ГІЯ (н.-лац. physostegia) — травяністая расліна сям. ясноткавых з зубчастым лісцем і бэзава-ружаватымі кветкамі ў коласападобных суквеццях, пашыраная ў Паўн. Амерыцы; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
ФВАЦЭФАЛЁЗ (н.-лац. physocephalus) — глісная хвароба свіней, якая выклікаецца паразітычнай нематодай фізацэфалус сям. тэлазіідаў.
ФВІЁЛАГ (ад фізіялогія) — епецыяліст у галіне фізіялогіі.
ФВІК (гр. physikos = знаўца прыроды) — спецыяліст у галіне фізікі.
ФІЗПСА (гр. physike) — 1) навука, якая вывучае агульныя ўласцівасці і будову матэрыяльнага свету, a таксама законы руху матэрыі (напр. тэарэтычная ф., атамная ф ); 2) раздзел гэтай навукі, прысвечаны вывучэнню будовы і агульных уласцівасцей якой-н. формы матэрыі (напр. ф. Зямлі, ф. мора, ф. крьшггалёў); 3) спецыяльная дысцыпліна, якая займаецца вывучэннем гэтай навукі, а таксама падручнік па гэтай дысцыпліне.
ФІЗПСАЛІЗМ (ад фізіка) — адна з канцэгшый неапазітывізму, паводле якой ісціннасць палажэння любой навукі залежыць ад магчымасці перакласці яго мовай фізікі.
ФІЗЖАХІМІЯ (ад фізіка + хімія) — навука, якая вывучае залежнасці паміж фізічнымі ўласцівасцямі і хімічнай будовай субстанцыі, а таксама фізічныя з’явы, звязаныя з працяканнем хімічных працэсаў.
ФІЗІЧНЫ (гр. physikos) — 1) які мае адносіны да фізікі, уласцівы галіне з’яў, якімі займаецца фізіка (напр. ф-ыя законы, ф-ыя працэсы); 2) прызначаны для вывучэння фізікі (напр ф-ая лабараторыя); 3) звязаны са станам чалавечага арганізма, працай мышцаў (напр. ф-ае выхаванне); 4) звязаны з уздзеяннем на цела, арганізм (напр. ф-ае пакаранне).
ФІЗІЯ(ад гр. physis = прырода) — першая састаўная частка складаных слоў, якая паказвае на прыналежнасць да прыроды.
ФІЗІЯГНОМПСА (гр. physiognomike) — вучэнне аб праяўленні чалавека ў рысах твару і формах цела.
ФІЗІЯГРАФІЯ (ад фізія+ -графія) — навука, якая вывучае зямную паверхню, яе клімат, раслінны і жывёльны свег, фізічная геаграфія.
ФІЗІЯКРАТЫ (фр. physiocrates, ад гр. physis = прырода + kratos = улада) — французскія эканамісты 2-й пал. 18 ст., якія лічылі, што толькі праца земляроба з’яўляецца прадукцыйнай і стварае прыбавачную вартасць.
ФІЗІЯЛОГІЯ (гр. physiologia = навука аб прыродзе) — 1) навука аб жыццядзейнасці і функцыях жывых арганізмаў, асобных органаў і тканак, 2) жыццёвыя працэсы, якія адбываюцца ў арганізме ці яго органах (напр. ф. кровазвароту, ф. стрававання).
ФІЗІЯНАМІСТ (фр. physionomiste, ад гр. physis = прырода + gnomon = які ведае) — асоба, якая па міміцы твару ўмее распазнаваць характар і ўнутраны стан чалавека.
ФІЗІЯНбміЯ (фр. physionomie, ад гр. physis = прырода + onomon = які ведае) — 1) твар чалавека; выраз таару, грымаса (напр. кіслая ф ); 2) перан. індывідуальны выгляд, адметныя рысы каго-н., чаго-н. ФІЗІЯТРЫЯ (ад фізія+ -ятрыя) — тое, што і фізіятэрапія.
ФІЗІЯТЭРАПЁЎТ (ад фізіятэрапія) — спецыяліст у галіне фізіятэрапіі.
ФІЗІЯТЭРАПІЯ (ад фізія+ тэрапія) — раздзел медыцыны, які вывучае ўздзеянне на арганізм розных фізічных фактараў, прыродных (вада, паветра, сонечнае святло і цеплыня) і штучных (электрычны ток, магнітнае поле), а таксама распрацоўвае метады лячэння хвароб фізічнымі сродкамі.
ФІЗЭЛА (н.-лац. physella) — малюск класа бруханогіх, які жыве ў вадаёмах Паўн. Амерыкі; з акварыумаў рыбаводаў-аматараў пашырыўся ў вадаёмах Еўропы.
ФІКАБІЁНТ (ад гр. phykos = водарасць + біёнт) — водарасць, якая ўваходзіць у склад вегетатыўнага цела (талому) лішайніка.
ФІКАБІЛІНЫ (ад гр. phykos = водарасць + лац. bilis = жоўць) — арганічныя пігменты, якія ўваходзяць у склад хромапратэідаў сінезялёных і чырвоных водарасцей (фікаэрытрын і фікацыянін).
ФІКАЛОГІЯ (ад гр. phykos = водарасць + -логія) — тое, што і альгалогія.
ФІКАМІКОЗЫ (ад гр phykos = водарасць + мікоз) — хваробы жывёл і чалавека, якія выклікаюцца грыбамі парадку мукаральных; на Беларусі найбольш хварэюць буйная рагатая жывёла, свінні, авечкі.
ФПСАМІЦЭТЫ (н.-лац. phycomycetes, ад гр. phykos = водарасць + mykes, -etos = грыб) — клас ніжэйшых грыбоў, які выдзяляўся раней і ўключаў два падкласы — зігаміцэты і ааміцэты, што зараз разглядаюцца як самастойныя класы.
-ФІКАЦЫЯ (ад лац. facere = рабіць) — другая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае «ўладкаванне», «распаўсюджанне».
ФІКАЦЫЯНШ (ад гр. phykos = водарасць + kyanos = цёмна-сіні) — сіні пігмент сіне-зялёных і некаторых чырвоных водарасцей.
ФІКАЭРЫТРЬІН (ад гр phykos = водарасць + erythros = чырвоны) — чырвоны пігмент чырвоных і некаторых сіне-зялёных водарасцей.
ФІКС (фр. fixe, ад лац. fixus = нерухомы, нязменны) — 1) устаноўленая цана на тавары; 2) дакладна вызначаная сума ўзнагароды, аплаты за які-н. від работы.
ФПССАВАЦЬ (фр. fixer, ад лац. fixus = нерухомы, нязменны) — 1) адзначаць на паперы або замацоўваць у свядомасці (напр. ф. у памяці); 2) канчатаова ўстанаўліваць, замацоўваць, вызначаць (напр. ф. заработную плату, ф. тэрмін); 3) засяроджваць, накіроўваць (напр. ф. погляд на чым-н.); 4) замацоўваць у пэўным становішчы (напр. ф. рэйку); 5) праводзіць фіксацыю 4; 6) рабіць фіксацыю 5. ФІКСАЖ (фр. fixage, ад лац. fixus = нерухомы, нязменны) — хімічны раствор, які прымяняецца дая апрацоўкі праяўленых адбіткаў на негатыве або пазітыве.
ФІКСАТАР (фр. fixateur, ад лац. fixus = нерухомы, нязменны) — 1) прыбор або прыстасаванне дпя рэгулявання, замацоўвання чаго-н.; 2) хімічнае рэчыва, якім фіксуюць клеткі, тканкі, органы для захавання іх прыжыццёвай структуры.
ФІКСАТУАР (фр. fixatoire, ад лац. fixus = нерухомы, нязменны) — памада для прыгладжвання валасоў, якая надае мужчынскай прычосцы адпаведную форму.
ФІКСАТЫЎ (фр. fixatif, ад лац. fixus = нерухомы, нязменны) — раствор, якім пакрываюць карандашныя малюнкі, чарцяжы, каб захаваць іх ад псавання.
ФПССАЦЫЯ (фр. fixation, ад лац. fixus = цвёрды, нерухомы, моцны) — 1) замацаванне чаго-н. у пэўным становішчы; 2) замацаванне ў пісьмовым выглядзе звестак, думак; 3) засяроджанне на чым-н. увагі; 4) апрацоўка фіксатарам 2 клетак, тканак, органаў ддя кансервацыі іх структуры; 5) апрацоў-
ф
ка фіксажам праяўленых адбіткаў на негатыве або пазітыве.
ФЖС-ПЎНКТ (ням. Fixpunkt) — пункт геаметрычнай фігуры, які пры бесперапынііым адбіцці або пераўгварэнні гэтай фігуры пераходзіць сам у сябе.
ФЖТЫЎНЫ (фр. fictif, ад лац. fictio = выдумка) — выдуманы, несапраўдны; падроблены, фальшывы (напр. ф-ая хвароба, ф-ыя дакументы); ф. капітал — капітал, які існуе ў выглядзе каштоўных папер. (акцый, аблігацый і інш), што ўласнай вартасці не маюць, але даюць права на пэўны даход.
ФЖУС (н.-лац. ficus) — вечназялёная дрэвавая або кустовая расліна сям. тутавьіх з суцэльным глянцавым лісцем і дробнымі беспялёсткавымі кветкамі ў суквеццях, пашыраная ў тропіках; у ліку Biflay — баньян, інжыр, сікамор, на Беларусі вырошчваецца як пакаёвая.
ФЖЦЫЯ (лац. fictio = выдумка) — нешта несапраўднае, наўмысна выдуманае з пэўнымі мэтамі.
ФЖЦЫЯНАЛВМ (ад лац. fictio, -onis = выдумка) — ідэалістычная філасофская канцэпцыя, паводле якой наша ўяўленне пра свет з’яўляецца сукупнасцю ілюзій, фікцый.
-ФІЛ (ад гр. philos = сябра, прыхільнік) — другая састаўная частка складаных слоў, якая адпавядае паняццям «аматар», «прыхільнік».
ФІЛА (гр. phyle = племя) — племя ў Стараж. Грэцыі, якое складалася
з трох фратрый, пазней тэрытарыяльная адзінка.
ФІЛАГЕНЙЗ (гр. phyle = племя + -генез) — працэс развіцця арганічнага свету або асобных яго формаў з моманту ўзнікнення жьпція
ФІЛАГЕНЕТЬЖА (гр. phyle = племя + генетыка) — навука, якая вывучае заканамернасці развіцця жывёльнага і расліннага свету.
ФІЛАГЕНІЯ (гр. phyle = племя + -генія) — тое, што і філагенез.
ФІЛАДРОМУС (н.-лац. philodromus) — павук сям. бакаходаў, які жыве на нізкіх раслінах і кустах, ствалах дрэў, адкрытых месцах.
ФІЛАДЭНДРАН (н.-лац. philodendron, ад гр. phyllon = ліст + dendron = дрэва) — вечназялёная дрэвападобная або травяністая расліна сям. ароідных з лазячымі сцёбламі і буйным перыстым лісцем, пашыраная ў трапічных лясах Амерыкі; на Беларусі вырошчваецца як лісцева-докаратыўная.
КНІГІ ОНЛАЙН
