Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 2
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
ПРОПЛІЯШТЭК (ад гр. pro = paHeft, перад + пліяпітэк) — выкапнёвая чалавекападобная малпа, якая жыла ў кайназоі.
ПРОПРЫЯРЭЦЭПТАРЫ (ад лац. proprius = уласны + рэцэптары) — разнавіднасць іюпэрарэцэптараў рэцэптары, размешчаныя ў мышцах, звязках, сустаўных сумках (параўн. экстэрацэптары').
ПРОПС (англ. props = падпорка) — круглая, ачышчаная ад кары калода пэўнай даўжыні.
ПРОСАПАПЁЯ (гр. prosopoрііа) — стылістычны зварот, у якім прадмету надаюцца ўласцівасці, іпто яму рэальна не належаць; увасабленне.
ПРОСВІРА (гр. prosphyra = прынашэнне) — белая круглая булачка з крутога прэснага цеста, якая выкарыстоўваецца ў абрадах праваслаўнага набажэнства.
ПРбсТЫЛЬ (ад гр. pro = спераду + stylos = калона) — антычны храм прамавугольнай формы з адным радам калон на галоўным фасадзе.
ПРОТА-, ПРАТА(гр. protos = першы) — першая састаўная частка складаных слоў, якая абазначае «першапачатковы, першасньо>, «вышэйшы, старэйіпы, галоўны».
ПРОТААЛКАЛОІДЫ (ад прота+ алкалоіды) — нізкамалекулярныя адносна простыя азотазмяшчальныя злучэнні, якія маюць, як правіла, генетычную сувязь з амінакіслотамі.
ПРОТАГЕАСПЖЛШАЛЬ (ад прота+ геасінкпіналь) — старажытны (да 3 млрд. гадоў назад) геасінклінальны прагін значнай плошчы, які ўзнік на яшчэ не стабілізаванай зямной кары.
ПРОТАДЫЯКАН (ад прота+ дыякан) — дыякан вышэйшага чыну ,
ПРОТАЗААЛОГІЯ (ад прота+ заалогія) — тое, што і пратысталогія.
ПРОТАІЕРЭЙ (ад прота+ гр. hiereus = свяшчэннік) — свяшчэннік выпіэйшага чыну.
ПРОТАНЕАЛІТ (ад прота+ неаліт) — тое, пгго і мезаліт.
ПРОТАНЕФРЫДЫІ (ад прота^ + нефрыдыі) — органы выдзялення ў плоскіх, першаснаполасцевых і некаторых кольчатых чарвей, немерцінаў і ланцэтніка.
ПРОТАПАДЫТ (ад прота+ гр. pus, podos = нага) — асноўная частка канечнасці чченістаногіх.
ПРОТАПЕКЦІН (ад прота+ пекціны) — субспіанцыя, якая злучае абалонкі клетак у расліннай тканцы.
ПРОТАПЛАТФОРМА (ад прота+ плапіформа) — самая старажытная тэктанічная структура платформенлага тьшу, якая ўтварылася ў канцы этапа фарміравання протагеасінклінаіей.
ПРОТАПРЭСВІТЭР (ад прота+ прэсвітэр) — галоўны свяшчэннік у некаторых вялікіх саборах.
ПРОТАРЭНЕСАНС (ад прота+ рэнесанс) — перыяд у гісторыі італьянскага мастантва (13 — пач. 14 ст ), які характарызаваўся ростам свецкіх, рэалістычных тэндэнцый, зваротам да антычных традыцый.
ПРОТАСТРАНГІЛІДЫ (н.-лац. protostrongylidae) — сямейства гельмінпіаў класа нематодаў, паразітуюць пераважна ў дыхалыіых
шляхах аленяў, авечак, коз, зайцоў, трусоў.
ПРОТАСТЫЛІЯ (ад прота+ -стылія) — рухомае злучэнне верхняй сківіцы з мазгавым чэрапам без удзелу пад’язычнай дугі; існавала ў старажытных рыб груііы акантодаў.
ПРОТАФІБРЫЛЫ (ад прота+ фібрызы') — тоненькія бялковыя ніткі, з якіх складаюцца фібрылы.
ПРОТАЦЭРАТАПС (ад прота+ цэратапс) — невялікі рагаты дыназаўр (цэратапс), які меў толькі зачаткавы насавы рог.
ПРОТАЦЭРЭБРУМ (ад прота+ лац. cerebrum = мозг) — пярэдні ўчастак галаўнога мозгу ў членістаногіх.
ПРОТАЦЭФАЛбн (ад прота+ гр. kephale = галава) — участак галавы ракападобных з прымітыўным расчляненнем.
прбтый (н.-лац. protium, ад гр. protos = першы) — самы лёгкі і найбольш пашыраны ізатоп вадароду.
ПРбфІЛЬ (фр. profil) — 1) абрыс, від збоку (пераважна аб галаве чалавека); 2) від, форма чаго-н. у разрэзе, напр. участка зямной паверхні; 3) сукупнасць рыс і асаблівасцей якой-н. спецыяльнасці, прадпрыемстеа або навучальнай установы (напр. спецыяліст шырокага профілю).
ПРУДАШЗМ [ад фр. P.Proudhon = прозвішча фр. філосафа і сацыёлага (1809—1865)] — дробнабуржуазная сацыялістычная плынь, якая выступае за зліццё пралетарыяту з буржуазіяй і за паступо-
выя рэформы ў эканамічным і грамадскім жыцці.
ПРУНЁЛЬ (фр. prunelie) — уст. тонкая шчыльная баваўняная тканіна, якая выкарыстоўваецца для вырабу верху абутку, абіўкі мэблі і інш.
ПРУСТЫТ [ад фр. J.Proust = прозвішча фр. хіміка (1754— 1826)] — мінерал класа сульфасолей чырвонага колеру; сярэбраная РУДа.
ПРЫАПУЛІДЫ (н.-лац. priapulida) — група ніжэйшых чарвей, роднасная нематгельмінтам, арганізмы з нерасчлененым целам даўжынёй ад 2 мм да 10 см; пашыраны ва ўмераных зонах Сусветаага акіяна і на вялікіх глыбінях у экватарыяльнай зоне.
ПРЫвАт-ДАЦ^НТ (ням. Privatdozent, ад лац. privatim docens = які навучае прыватаа) — вучонае званне пазаштатнага выкладчыка вышэйшай школы ў Расійскай імперыі і некаторых іншых краінах.
ПРЬГВАТНЫ (польск. prywatny, ад лац. privatus) — 1) які належыць пэўнай асобе, не грамадскі, не калектыўны; 2) які датычыць каго-н. асабіста, асабісты (напр. п-ая перапіска); 3) адзінкавы, не агульны, не тыповы (напр. п. выпадак).
ПРЫВАТЫЗАЦЫЯ (ад лац. privatus = прыватны) — перадача (продаж) дзяржаўпых прадпрыемстваў, сродкаў транспарту, жылых будынкаў і г.д. у прыватную ўласнасць.
ПРЫВІЛЁЯ (польск. przywilej, ад лац. privilegium) — 1) перавага, дадатковае права, якога не маюць ішлыя, 2) грамата, якая ў 14—17
ст. выдавалася асобам, класам, гарадам на выключныя правы ў карыстанні чым-н.
ПРЫЁР (лац. prior = першы, старэйшы) — настаяцель у каталіцкіх мужчынскіх манастырах.
ПРЫЗ1 (фр. ргіх = вартасць, paua) — узнагарода пераможцу ў спаборніргве, конкурсе (спартсмену, артысту, фільму і г.д.).
ПРЫЗ2 (фр. prise) — маёмасць непрыяцеля або кантрабанда, захопленыя на моры ў час вайны.
ПРЫЗЁР (фр. priseur) — удзельнік спаборніцтваў, які атрымаў прыз'.
ПРЫЗМА (гр. prisma = літар. тое, што распілавана) — 1) мнагаграннік з дзвюма роўнымі паралельнымі асновамі і бакавымі гранямі — паралелаграмамі', 2) частка аптычнага прыбора ў выглядзе прадмета такой формы з празрыстага рэчыва.
ПРЫЗМАТбіД (ад гр. prisma, -atos = тое, што распілавана + -оід) — мнагаграннік, дзве грані якога з’яўляюцца мнагавугольнікамі, а рэшта — трохвугольнікамі або трапецыямі.
Г1РЫМА (лац. ргіта = першая) — 1) першая ступень гамы, а таксама галоўны тон трохгучча; 2) інтэрвал у межах адной ступені гукарада; 3) асоба або музычны інструмент, якія вядуць першую паргьпо ў ансамблі; 4) перан. вьппэйшы гатунак.
ПРЫМА-БАЛЕРЫНА (іт. ргіта ballerina = першая балерына) — балерына, якая выконвае першыя ролі ў балеце.
ПРЫМАДОННА (іт. primadonna = першая дама) — спявачка, якая выконвае першыя партыі ў оперы, аперэце.
ПРЫМАС (лац. primas = галоўная асоба) — тьпул галоўных епіскапаў у каталіцкай і англіканскай царкве.
ПРЫМАТ (лац. primatus = першае месца, старшынстао) — першынство, асноўнае значэнне.
ПРЫМАТАЛбгіЯ (ад прыматы + -логія) — раздзел антрапалогіі, які вывучае прыматаў.
ПРЫМАТЫ (н.-лац. primates, ад лац. primates = найпершыя, самыя галоўныя) — атрад найбольш высокаарганізаваяых млекакормячых, да якіх належаць малпы і людзі.
ПРЫМІТЫВІЗМ (ад прымітыў) — 1) спрошчаны падыход да складанай з’явы; 2) нескладанасць па будове, па тэхніцы выканання; 3) кірунак у мастаціве, які характарызуецца наўмысным спрашчэннем выяўленчых сродкаў і выкарыстаннем форм прымітыўнага (першабытнага, народнага, дзіцячага) мастацтва.
ПРЫМІГЫЎ (лац. primitivus = першапачатаовы, першабытны) — 1) нешта простае, неразвітае ў параўнанні з пазнейшым, больш дасканалым; 2) твор мастацтва з параўнальна невысокай тэхнікай выканання, які належыць да ранніх стадый развіцця кулыуры.
ПРЫМІТЬІЎНЫ (лац. primitivus) — 1) нескладаны, залішне проста зроблены (напр. п. механізм); 2) недастаткова глыбокі, спрошчаны (напр. п. падыход); 3)
грубы, з вузкім абмежаваным поглядам (напр. п. чалавек); 4) першабытны, які знаходзіцца на нізкіх ступенях развіцця (напр. п-ыя плямёны).
ПРЫМОРДЫЙ (лац. primordium = узнікненне) — нерасчленены пачатак ліста ў выглядзе грудка або валіка на конусе нарастання парастаа.
ПРЫМУЛА (лац. primula = першая, пачатеовая) — травяністая расліна сям. першакветных з трубчастымі кветкамі розных колераў у парасонападобных суквеццях, пашыраная ў розных кліматычных зонах; лекавая і докаратыўная; першацвет.
ПРЫМУС (лац. primus = першы, лепшы) — газавая гарэлка (з помпай) для гатавання ежы.
ІІРЬШСЙШЯ (н.-лац. prinseріа) — лістападная кустовая расліна сям. ружавых з калючымі галінамі, прадаўгаватым лісцем і жоўтымі духмянымі квегкамі, пашыраная на Далёкім Усходзе, у Кітаі і Гімалаях; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
ГІРЫН ГЭР (англ. printer = друкар) — друкарскае ўстройства электронна-вылічальнай машыны для вываду літарна-лічбавай інфармацыі.
ПРЬШТЭРНЫ (ад прынтэр') — 1) друкарскі (апарат, устройстеа і г.д.); 2) які абазначае прыналежнасць да прынтэра (шрыфт, стужка, папера і г.д.).
ПРЫНЦ (ням. Prinz, ад лац. princeps = галава, валадар) — член каралеўскай сям’і.
ПРЫНЦ-КОНСАРТ (англ. prince consort) — муж законнай каралевы.
ПРЬШЦЫП (лац. principium = аснова, пачатак) — 1) асноўнае, зыходнае палажэнне якой-н. навукі, тэорыі (напр. дэмакратычны п. кіраўніптва); 2) перакананне, пункт погляду; 3) асноўная асаблівасць будовы якога-н. механізма (напр. п. дзеяння машыны).
ПРЫНЦЫПАЛ (лац. principalis = галоўны) — 1)уст. начальнік, гаспадар у адносінах да падначаленых; 2) асоба, ад імя якой і за кошт якой дзейнічае агент, прадстаўнік.
ПРЫНЦЫПАТ (лац. principatus = кіруючая роля, імператарская ўлада) — форма дзяржаўнага кіравання ў Стараж. Рыме (1 ст. да н.э. — 2 ст. н.э.), пры якой захоўваліся рэспубліканскія ўстановы, але фактычна ўлада належала імператару, што лічыўся першым сярод роўных.
прынцьшбвы (ад прынцып') — 1) звязаны з прынцыпамі, заснавапы на прынцыпах; 2) які строга прытрымліваецца прынцыпаў, кіруецца імі ў сваіх паводзінах.
ПРЫНЦЭПС (лац. princeps = першы) — асоба, у руках якой засяроджвалася ўлада ў перыяд старажытпарымскага прынцыпату.
ПРЫНЦЭСА (ням. Prinzessin, фр. princesse) — тьггул дачкі караля або жонкі прынца.
ПРЫСТЭЛА (н.-лац. pristella) — рыба атрада карпападобных, якая пашырана ў невялікіх стаячых або малапраточных вадаёмах на поў-
начы Паўд. Амерыкі; вядома як акварыумная.
ПРЫТЧАРДЫЯ (н.-лац. pritchardia) — пальма з калонападобным ствалом і веерным лісцем, пашыраная ў вільготных трапічных лясах на Гавайскіх астравах і на астравах Фіджы, Туамоту.
ПРЫФІКС (фр. prix fixe = цвёрдая цана) — цана, якая не падаягае ні зніжэнню, ні павьшгэнню.
ПРЫЯРАТ (іт. priorato) — орган гарадскога кіравання некаторых сярэдневяковых гарадоў-камун Сярэд. Італіі (Фларэнцыі, Арэца, Вальтэры і інш.).
КНІГІ ОНЛАЙН
