Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 2
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
СЕДЭНТАРНЫ (лац. sedentarius) — які сядзіць на дне або прымацаваны да водных прадметаў (аб водных жывёлах).
СЕзАм (гр. sesamon) — тое, што і кунжут.
СЕЗбн (фр. saison) — 1) адна з чатырох пор года (напр. летні с.); 2) частка года, найбольш прыдатная да якой-н. работы, адпачынку (напр. с. жніва, тэатральны с., купальны с.) або звязаная з якімі-н. пастаяннымі з’явамі прыроды (напр. с. дажджоў).
СЕІД (ар. sejid = князь, пан) — пачэсны тытул мусульманіна, які прэтэндуе на паходжанне ад нашчадкаў прарока Магамета.
СЕЙБА (н.-лац. ceiba) — дрэва сям. бамбаксавых з пальчатаскладаным лісцем, пашыранае ў трапічнай Амерыцы; дае капок.
СЕЙВАЛ (англ. seiwhale) — воднае млекакормячае сям. паласацікаў даўжынёй да 18 м; івасёвы кіт. СЕЙМ (польск. sejm) — 1) саслоўна-прадстаўнічы орган у старажытнай Полыпчы і Вялікім княстае Літоўскім; сход гараджан і шляхты на Беларусі ў 14—16 ст..
2) назва парламента ў некаторых дзяржавах, напр. у Полыпчы, Фінляндыі.
СЕЙМЎРЫЯ (н.-лац. seymouria, ад Seymour = назва горада ў ЗША) — вымерлае земнаводнае падкласа батрахазаўраў, якое жыло ў канцы палеазою.
СЕЙНЕР (англ. seiner, ад seine = кашальковы невад) — марское рыбалоўнае судна невялікіх памераў. СЕЙСМА(гр. seismos = ваганне, землеірасенне) — першая састаўная частка складаных слоў, якая выражае паняцце «звязаны з ваганнямі зямной кары, землетрасеннямі».
СЕЙСМАТЕАЛбгіЯ (ад сейсма+ геалогія) — навука, якая вывучае геалагічныя працэсы, што суправаджаюць землетрасенні, а таксама выкарыстанне геалагічных дадзеных для вызначэння сейсмічна небяспечных раёнаў.
СЕЙСМАГРАМА (ад сейсма+ -грама) — папяровая стужка з запісам ваганняў зямной кары, зробленым пры дапамозе сейсмографа. СЕЙСМАГРАФІЯ (ад сейсма+ -графія) — аўтаматычны запіс ваганняў зямной кары пры дапамозе сейсмографа
СЕЙСМАІЗАЛЯЦЫЯ (ад сейсма+ ізаляцыя) — абарона збудаванняў ад земле-трасенняў піляхам размяшчэння над фундаментамі дэмпферных праслоек.
сейсмакаратАж (ад сейсма+ каратаж) — каратаж, заснаваны на вымярэнні хуткасцей сейсмічных хваляў у свідравінах.
СЕЙСМАКАРДЫЯГРАМА (ад сейслю+ кардыяграма) — графіч-
с
ны запіс страсенняў цела, якія выклікаюцца скарачэннямі сэрца.
СЕЙСМАКАРДЫЯГРАФІЯ (ад сейсма+ кардыяграфія) — метад графічнай рэгістрацыі механічных праяўленняў дзейнасці сэрца шляхам запісу сейсмічнага эфекту.
СЕЙСМАЛОГІЯ (ад сейсма+ -логія') — раздзел геафізікі, які вывучае ваганні зямной кары і з’явы, з якімі яны звязаны.
СЕЙСМАМЕТРЫЯ (ад сейсма+ -метрыя) — раздзел сейсмалогіі, які распрацоўвае метады вымярэння ваганняў зямной кары.
СЕЙСМАНАСТЫІ (ад сейсма+ настыі) — рухі органаў раслін пры датыканні да іх або страсенні (напр. лістоў мімозы).
СЕЙСМАСКбп (ад сейсма+ -скоп) — прыбор, які адзначае час першага ппуршка пры ваганнях зямной кары, а таксама яго напрамак.
СЕЙСМАСтАнЦЫЯ (ад сейсма+ станцыя) — спецыяльнае збудаванне з апаратурай для прыёму і рэгістрацыі сейсмічных хваляў.
СЕЙСМАТЭКІ ОШКА (ад сейсма+ тэктоніка) — навуковая дысцыпліна, якая вывучае геалагічныя ўмовы ўзнікнення землетрасенняў.
СЕЙСМІКА (ад гр. seismos = землетрасенне) — раздзел фізікі, які вывучае ваганні глебы якой-н. мясцовасці, схільнасць дадзенай тэрыторыі да землетрасенняў.
СЕЙСМІЧНЫ (ад сейсміка) — звязаны з землетрасеннямі; прызначаны для вьгвучэпня ваганняў зямной паверхні.
СЕЙСМОГРАФ (ад сейсма+ -граф) — прыбор для аўтаматычнай рэгістрацыі ваганняў зямной паверхні.
СЕЙСМОЛАГ (ад сейсмалогія) — спецыяліст у галіне сейсмалогіі.
СЕЙСМОМЕТР (ад сейсма+ -мепір') — прыбор для вьімярэння зрухаў пластоў глебы, частак збудаванняў пры ваганнях зямной кары.
СЕЙФ (англ. safe = бяспечны, надзейны) — 1) незгаральная металічная шафа для захоўвання сакрэтных папер, грошай, дакументаў; 2) памяшканне з такімі шафамі ў банках.
СЁЙІЛЫ (фр. seiches) — стаячыя хвалі ў закрытых водных басейнах (азёрах, унутраных морах), калі адбываецца вагальны рух усёй масы вады, а паверхня вадаёма набывае ўхіл то ў адзін, то ў другі бок. СЁКАНД-ХЭНД (англ. secondhand, ад second = другі + hand = рука) — 1) ужываны, стары, паношапы (прадмет, кніга, рэч); 2) з другіх рук (інфармацыя, звесткі і Г.Д.).
СЕКАНС (лац. secans = сякучы) — мат. адна з трыганаметрычпых функцый вугла, роўная ў прамавугольным трохвугольніку адносінам гіпапіэнузы да катэта, які прылягае да гэтага вугла.
СЕКАТАР (фр. secateur, ад лац. secare = рэзаць) — вялікія садовыя нажніцы, якімі абразаюць галінкі дрэў і кустоў.
СЕКВЁНЦЫЯ (лац. sequentia = праходжанне) — 1) паўтарэнне якога-н. музычнага матыву па сту-
пенях гамы ўверх ці ўніз; 2) разнавіднасць сярэдневяковых каталіцкіх песнапенняў, якія першапачаткова ўваходзілі ў грыгарыянскі харал.
СЕКВЁСТР (лац. sequestrum) — 1) забарона ці абмежаванне, якое накладваецца дзяржаўнымі ўладамі на карыстанне якой-н. маёмасцю; 2) мед. участак амярцвелай тканкі, які аддзяліўся ад здаровай.
СЕКВЕСТРАВАцЬ (п.-лац. sequestrare) — накладваць на што-н. секвестр.
CEKBECTPATAP (польск. sekwestrator, ад п.-лац. sequestrator) — той, хто праводзіць секвестрацыю.
СЕКВЕСТРАЦЫЯ (п.-лац. sequestratio)— 1) налажэнне секвестру на што-н.; 2) мед. аддзяленне амярцвелай тканкі ад здаровай.
СЕКВбя (н.-лац. sequoia, ад індз. Sequoyah = імя правадыра племені чырокаў) — вечназялёнае хвойнае дрэва сям. таксодыевых, паіпыранае ў гарах Паўн. Амерыкі; можа дасягаць гіганцкіх памераў; дае каштоўную драўніну.
СЕКВОЯДЭНДРОН (ад секвоя + -дэндрон) — вечназялёнае хвойнае дрэва сям. таксодыевых з прамым стройным ствалом, якое расце ў Каліфорніі і можа дасягаць гіганцкіх памераў (да 120 м вышыні, 10 м у дыяметры); мамантавае дрэва.
СЕКРЭТбР (фр secretaire) — кніжная паліца з адкідной або высоўнай дошкай, якая замяняе стол.
СЕКС (лац. sexus = пол) — сукупнасць псіхічньгх рэакцый, перажыванняў і ўчыіікаў, звязаііых з пра-
яўленнем і задавальненнем палавых пачуццяў.
СЕКСАГАНАЛЬНЫ (ад лац. sex = піэсць + гр. gonia = вугал) — шасцівугольны.
СЕКСАЛОПЯ (ад секс + -логія) — раздзел медыцыны, які вывучае праблемы палавога жыцця.
СЕКСАПАТАЛбгіЯ (ад секс + паталогія) — раздзел медыцыны, які вывучае і лечыць захворванні, звязаныя з парушэннямі палавога жыцця.
СЕКСАПАТбЛАГ (ад сексапаталогія) — спецыяліст у галіне сексапаталогіі.
СЕКСАЛІЛЬНЫ (ад англ. sex appeal = фізічная прывабнасць) — прывабпы ў сексуальных адносінах.
СЕКСДУКЦЫЯ (ад лац. sexus = пол + ductio = правядзенне) — перанос генетычнага матэрыялу ад адной бактэрыі да другой у працэсе кан ’югацыі.
СЕКСОЛАГ (ад секс + -лаг) — спецыяліст у галіне сексалогіі.
СЕКСТА (лац. sexta = шостая) — 1) шостая ступепь дыятанічнай гамьг, 2) інтэрвал паміж дадзенай ступеішю і шостай ад яе ў дыятанічнай гаме.
СЕКСТАКОРД (ад лац. sextus = шосты + акорд) — музычны акорд з трох гукаў, які ўключае інтэрвалы, тэрцыі і сексты.
СЕКСТАНТ (лац. sextans, -ntis = шостая частка, ад sex = шэсць) — вугламерны інструмент, які выкарыстоўваецца ў мараходстве і авіяцыі.
СЕКСТЫЛЬЁН (фр. sextillon) — лік, які складаецца з адзінкі з 21
с
нулём (у Англіі, Германіі з 36 нулямі).
СЕКСТЬША (фр. sextine, ад лац. sextus = пюсты) — шасцірадковы верш, у якім чатыры радкі з перакрыжаванай рыфмоўкай і два радкі з сумежнай рыфмоўкай.
СЕКСТбт (ням. Sextett, ад лац. sextus = шосты) — 1) музычны твор для шасці галасоў або інструментаў; 2) калектыў выканаўцаў з шасці чалавек; аркестр з шасці інструментаў.
СЕКСУАЛІЗМ (ад лац. sexualis = палавы) — павышаная палавая пачуццёвасць.
СЕКСУАЛЬНАСЦЬ (ад сексуальны) — праяўленне і задавальненне палавьгх пачуццяў.
СЕКСуАлЬНЫ (лац. sexualis, ад sexus = пол) — палавы, звязаны з палавымі адносінамі.
СЕКТА (лац. secta = вучэнне, напрамак, школа) — 1) рэлігійная ірупа, якая адкалолася ад пануючай царквы; 2) перан. група асоб, якая замкнулася ва ўласных вузкіх інтарэсах.
СЕКТАНТ (ад секта) — 1) паслядоўнік якой-н. рэлігійнай секты; 2) перан. чалавек, які вылучаецца вузкімі інтарэсамі якой-н. замкнутай групы.
СЕКТАНЦТВА (ад сектант) — 1) агульная назва рэлігійных груп, якія дзейнічаюць унутры тых ці іншых рэлігій або веравызнанняў як вынік апазіцыі да іх; прыналежнасць да такой групы (секты); 2) вузкасць і дагматычнасць поглядаў у асоб, якія замкпуліся ў сваіх групавых нггарэсах.
СЁКТАР (лац, sector) — 1) мат. частка плоскай фігуры, абмежаваная дугой і радыяльнымі лйііямі (напр. с. круга); 2) частка якой-н. плонгчы, абмежаваная радыяльнымі лініямі (напр. с. стадыёна); 3) частка народнай гаспадаркі, якая мае пэўныя эканамічныя і сацыялыіыя прыметы (напр. кааператыўпы с. у сельскай гаспадарцы); 4) аддзел установы або арганізацыі, які мае пэўную спецыялізацыю; 5) участак сістэмы кіравання самалёта, карабля і інш.
СЕКУЛЯРЫзАцЫЯ (фр secularisation, ад лац. saecularis = свецкі) — 1) перадача царкоўнай і манастырскай маёмасці ва ўласнасць дзяржавы; 2) вылучэнне чаго-н. з царкоўнага падпарадкавання і перадача свецкаму, грамадзянскаму; 3) перан. вызваленне ад уплыву рэлігіі ў грамадскай і творчай дзейнасці.
СЕКУНДА (лац. secunda) — 1) прамежак часу, роўігы 1/60 часткі мінуты, ці вугла, роўпы 1/3600 градуса. 2) муз. другая ступень гамы, а таксама інтэрвал паміж двума суседнімі гукамі гэтай гамы; 3) другі інструмент і яго партыя ў аркесзры.
СЕКУНДАКОРД (ад секунда + акорд) — трэцяе абарачэнне септакорда.
СЕКУНДАМЕТРЫСТ (ад секунда + гр. metreo = мераю) — асоба, якая на спартыўных спаборніцтвах вядзе ўлік часу пры дапамозе секундамера.
СЕКУНДАНТ (лац. secundans, -ntis = які садзейнічае, дапамагае) — 1) адзін з двух сведак і пасрэднікаў на дуэлі; 2) памочпік
удзельніка спартыўнага спаборніцтва (у боксе, шахматах і інш ).
СЕКУНДАРНЫ (лац. secundarius) — другасны.
СЕКУНД-МАЁР (ад лац. secundus = другі + маёр) — афіцэрскае званне ў рускай арміі 18 ст., якое пазней адпавядала звапню капітана.
СЕКУРЫНЁГА (н.-лац. securinega, ад лац. securia = сякера + nego = супрацьстаю) — кустовая расліна сям. малачаевых з простым цэлыіым лісцем і дробнымі зеленавата-жоўшмі кветкамі, пашыраная ў Міжземнамор’і, умераных і субтрапічпых абласцях Азіі, Афрыкі і Паўд. Амерыкі; лекавая; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
СЁКЦЫЯ 1 (лац. sectio = разразанне, раздзялепне) — 1) аддзел установы ці арганізацыі з пэўнай спецыялізацыяй (напр. с. прозы, с. абутку ва універмагу); 2) група ўдзельнікаў з’езда, канферэнцыі, нарады, якая працуе над пэўным колам пытанпяў; 3) частка якога-н. збудавання, машыкьі, канструкцыі (напр. с. трубаправода).
КНІГІ ОНЛАЙН
