Слоўнік іншамоўных слоў
У 2 т. Т. 2
Выдавец: Беларуская Энцыклапедыя
Памер: 736с.
Мінск 1999
СЕЎР (фр. sevres, ад Sevres = назва фр. горада) — мастацкія вырабы буйнейшага ў Францыі фарфоравага завода ў г. Сеўры.
СЕЦЭРНЕНТЫ (н.-лац. secementea) — падклас н&матодаў, чэрві з органамі асязанпя толькі ў галаўной капсуле; пераважна паразіты раслін, жывёл і чалавека, ёсць глебавыя і прэснаводныя формы.
Сі' (лац. si) — сёмы гук музычнай гамы, а таксама нота, якая абазначае гэты гук.
СІ2 (англ. SI, ад System International = міжнародная сістэма) — сістэма адзінак вымярэння фізічных велічынь, прьпіятая XI Генеральнай канферонцыяй па мерах і вазе ў 1960 г.; Міжнародная сістэма адзінак.
СІАЛААДЭНГГ (ад гр. sialon = сліна + aden = залоза) — запаленне слінных залоз.
сіАль [ад сі(ліцый) + ал(юмішй)] — знешняя абалонка літасферы, якая складаецца пераважна з крэмнію і алюмінію.
СІАМАНГ (малайск. siaman) — чалавекападобная малпа сям. гібонаў, якая пашырана на востраве Суматра і паўвостраве Малака.
СІБАРЫТ (гр. sybarites = жыхар старажытнагрэчаскай калоніі Сібарыс) — распешчаны, раздураны раскошаю чалавек, багаты спешчаны гультай.
СІБІЛЯНТЫ (лац. sibilans, -ntis = свісцячы) — лінгв. пярэднеязычныя фрыкатыўныя зычныя гукі (с, з, ш, ж).
СІБСЫ (англ. sibs) — патомкі адных бацькоў, родныя браты і сёстры, але не блізняты.
СШАШТЭК (н.-лац. sivapithecus) — вымерлая чалавекападобная малпа, рэнггкі якой знойдзены ў міяцэнавых адкладах Індыі і Усх. Афрыкі.
СІВІЛА (гр. sibylla = прарочыца) — жанчына-прарочыца ў старажытных грэкаў, рымлян, яўрэяў.
СІГАРА (фр. cigare, ад ісп. cigarго) — тое, што і цыгара.
СІГАРЭТА (фр. cigarette) — тое, што і цыгарэта.
СІГІЛАГРАФІЯ (ад лац. sigillum = пячатка + -графія) — тое, што і сфрагістыка.
СІПЛЙРЫІ (н.-лац. sigillaria, ад лац. sigillaria = адбіткі) — вымерлыя дрэвы аддзела дзеразападобных, якія існавалі ў другой палавіне палеазою', мелі калонападобны ствол з укрытай доўгім мечападобным лісцем верхавінай.
СІГМА (гр. sigma) — назва літары грэчаскага алфавіта, якая абазначае гук «с», а ў матэматыцы — суму.
СІГНАЛ (лац. signalis = які падае знак) — 1) умоўны знак, які паведамляе аб чым-н., служыць камандай, распараджэннем і інш. (напр. дарожныя сігналы, с. да атакі); 2) перан. папярэджанне аб чым-н. непажаданым; 3) геад. драўляная або металічная вышка ў пункце трыангуляцыі для ўстаноўкі геадэзічных інструментаў і для візіравання з іншых пунктаў; 4) імпульс або група імпульсаў электрамагнітнай энергіі.
СІГНАЛАГРАМА (ад сігнал 4 -грама) — носьбіт інфармацыі са зробленым на ім запісам сігналаў,
напр. магнітафонная стужка, грампласцінка, кінастужка.
СІГНАЛАГРАФІЯ (ад сігнал + -графія) — запіс гукавой інфармацыі на магнітафоннай стужцы, грампласцінцы, кінастужцы.
СІГНАЛІЗАВАЦЬ (ад лац. signals = які падае знак) — 1) падаваць сігнал, паведамляць сігналам штон., аб чым-н.; 2) перан. папярэджваць, паведамляць пра што-н. непажаданае.
СІГНАЛІЗАЦЫЯ (ад лац. signalis = які падае знак) — 1) падача сігнапаў, 2) сістэма сігналаў, якая прымяняецца дзе-н.; 3) прыстасаванне для падачы сігналаў.
СІГНАЛЬНЫ (лац. signalis) — 1) які мае адносіны да сігналу, з’яўляецца сігналам; 2) які служыць для падачы сігналаў, с а я с і с т э м a — сістэма ўмоўнарэфлекторных сувязей, што ўзнікаюць у кары вялікіх паўшар’яў галаўнога мозгу. пры паступленпі ў яе імпульсаў ад знешніх і ўнутраных раздражняльнікаў; с. э к з э м п л я р — першы гатовы экзэмпляр кнігі, які паступае з друкарні ў выдавецтва для подпісу, што дазваляе вьпіуск тыражу.
СІГНАТУРА (с.-лац. signatura, ад лац. signare = абазначаць, указваць) — 1) частка рэцэпта з указаннем спосабу прыёму лякарства; 2) паслядоўная нумарацыя друкаваных аркушаў у кнізе ці часопісе. СІГНГГЫЎНЫ (ад лац. signum = знак) — выражапы пры дапамозе сімвалаў (знакаў).
СШПФІКА (ад лац. significare = падаваць знак) — кірунак тэарэтычнага мовазнаўства, заснаваны
на разглядзе любых моў як знакавых сістэм.
СІГУРАНЦА (рум. siguran^a) — пачітычная паліцыя ў манархічнай Румыніі; ахранка.
СІДА (н.-лац. sida) — травяністая расліна сям. мальвавых з клінападобным лісцем і дробнымі белымі квсгкамі ў суквеццях, пашыраная ў тропіках і субтропіках; на Беларусі вырошчваецца як дэкаратыўная.
СІДР (фр. cidre) — слабае віно, насычанае вуглекіслатой, якое атрымліваецца ў выніку браджэння яблычнага соку.
СІДЭРАЛІТ (ад гр. sideros = жалеза + -літ) — жалезакаменны метэарыт з вялікім змяшчэннем сілікатаў і нікелістага жалеза.
СІДЭРАЛЬНЫ (п.-лац. sideralis) — які мае адносіны да сідэрацыі, прызначапы для сідерацыі.
СІДЭРАСТАт (ад лац. sidus, -deris = нябеснае свяціла + -стат) — прыбор з рухомым плоскім люстэркам, які рухаецца так, што прамяні нябеснага свяціла, адбітыя ад люстэрка, захоўваюць строга вызначаны напрамак і іх можна сабраць у фокусе нерухомага аб'ектыва.
СІДЭРАФІЛЬНЫ (ад гр. sideros = жалеза + phileo = люблю); с ы я элементы — хімічныя элементы, якія па геахімічных асаблівасцях блізкія да жалеза (напр. малібдэн, паладзій, плаціна).
СІДЭРАЦЬІСЦІС (н.-лац. siderocystis) — аднаклетачная зялёная водарасць сям. аацысціевых, якая пашырана ў прэсных вадаёмах.
СІДЭРАЦЫЯ (фр. sideration) — 1) заворванне зялёнай масы бабовых раслін для павышэння ўрадлівасці глебы; 2) арганічнае зялёнае ўгнаенне.
СІДЭРАЦ^ЛІС (н.-лац, siderocelis) — аднаклетачная зялёная водарасць сям. аацысціевых, якая трапляецца ў прэсных вадаёмах.
СІДЭРОЗ (гр. sideros = жалеза) — прафесійнае захворванне, якое выклікаецца пылам вокісу жалеза.
СІДЭРЫТ (гр. siderites = жалезны) — мінерал, карбанат жалеза жаўтавата-шэрага або шараватага колеру; жалезны шпат.
СІДЭРЫТАЛІТЫ (ад сідэрыт + -ліпі) — асадачныя горныя пароды, якія больш чым на палавіну складаюцца з сідэрыту.
СІДЭРЫЧНЫ (ад лац. sidus, -deris = нябеснае свяціла) — зорны; с. м е с я ц — прамежак часу, за які Месяц робіць поўны абарот па сваёй арбіце; с. г о д — перыяд поўнага абароту Зямлі вакол Сонца.
СІЕЛА (ц.-лац. siella) — травяпістая расліна сям. парасонавых з перыстым лісцем і дробнымі белымі кветкамі ў парасоніках, пашыраная па ўсім зямным шары; на Беларусі трапляецца рэдка.
СІІНА (іт. Siena = назва італьянскага горада і правінцыі) — цёмна-жоўтая фарба, якая выкарыстоўваецца ў жывапісе.
СІЕНГГ (ад гр. Syene = старажытнагрэчаская назва егіпецкага горада Асуана) — крьппталічная горная парода зярністай будовы, якая складаецца з палявых шпатаў і мі-
нералаў; вьікарыстоўваецца для абліцоўкі будынкаў.
СІЕНІТ-ПАРФ'ІР (ад еіеніт + парфір) — субвулканічная або жыльная горная парода сіенітавай групы, якая складаецца пераважна з буйных крышталёў калій-натрыевых палявых шпатаў, амфіболу або манакліннага піраксену.
СІЕСТА (ісп. siesta) — пасляабедзенны адпачынак у Іспаніі, Італіі, краінах Лац. Амерыкі.
СІЗАЛЬ (ісп. sisal, ад Sisal = назва мексіканскага порта) — грубае валакно, аірыманае з лісця агавы, якое вьжарыстоўваецца дая вырабу канатаў, сетак, шчотак і інш.
СІЗІПІ (гр. syzygia = з’яднанне, сувязь) — агульная назва дзвюх фаз Месяца — маладзіка і поўні, з якімі звязаны вялікія прылівы каля берагоў акіянаў і мораў, а таксама зацьменні Месяца і Сонца.
СІКАМОР (гр. sykomoros = смакоўніца) — дрэва сям. тутавых з цвёрдай драўпінай і ядомымі пладамі, якое расце пераважна ва Усх. Афрыцы.
СІКАТЫЎ (лац. siccativus = які высушвае) — рэчьсва, якое паскарае высыханне апеяў, фарбаў і лакаў.
СІКАФАНТ (гр. sykophantes) — прафесіянальны даносчык, паклёпнік, шантажыст у Стараж. Афінах. спсбз (гр. sykosis) — гнойнае запаленне валасяных мяшочкаў у мужчын пераважна ў вобласці барады і вусоў.
СПСХІ (санскр. sikch = вучань) — паслядоўнікі сікхізму.
СІКХІЗМ (ад сікхі) — адна з рэлігій у Індыі, што ўзнікла ў пач. 16
ст. як секта індуізму^ вызнае адзінабожжа, каставую роўнасць сікхаў перад богам, адмаўляе ідалапаклонства.
СІЛ (англ. sill = парог) — пластападобны інтрузіў, які застыў у тоўшчы гарызантальна размешчаііых горных парод.
СІЛАБА-ТАНГІІІЫ (ад гр. syllabe = склад + танічныу, с а е вершаскладанне — тое, што і сілаба-пюніка.
СІЛАБА-ТОНІКА (ад гр. syllabe = склад + тоніка) — сістэма вершаскладання, заснаваная на захаванні пэуттай колькасці складоў у вершаваным радку пры правільным чаргаваіші ў ім націскных і ненаціскных складоў.
СІЛАБЁМА (ад гр. syllabe = склад) — склад, які разглядаецца як сэнсаадрознівальная адзінка.
СІЛАБІКА (гр. syllabikos = складовы) — сістэма вершаскладання, у аснову якой пакладзена аднолькавая колькасць складоў у вершаваных радках.
СІЛАБІЧНЫ (гр. syllabikos) — складовы; с-ае в е р ш a складанне — тое, пгго і сілабіка.
СІЛАГІЗМ (гр. syllogismos) — розумазаключэнне, атрыманае на аснове двух суджэнняў.
СІЛАГІСТЫКА (гр. syllogistikos = які робіць вывад) — 1) раздзел фармальнай логікі, які вывучае сілагізмы', 2) перан. беспрадметныя агульныя разважанні, пустое мудрагельства.
СІЛАКСАНЫ (ад лац. silex, -icis = крэмень) — злучэнні, якія змяшчаюць у малекуле атамы крэм-
нію і кіслароду, што чаргуюцца паміж сабой.
СІЛАКСІД (ад лац. silex = крэмень + гр. oksys = кіслы) — сорт кварцавага шкла, які выкарыстоўваецца пераважна для вырабу хімічнай пасуды.
СІЛАС (ісп. silos) — корм, які атрымліваецца ў выніку заквашвання зялёнай масы раслін у спецыялыіых збудаваннях (вежах, траншэях, ямах і інш.).
СІЛЕПСІС (гр. syllepsis = захоп) — стылістычны зварот, у якім знарок парушана правіла спалучальнасці слоў, напр. дзейнік і выказнік стаяць у розных ліках, дзейнік і выказнік ужьпы ў множным ліку, а залежнае ад іх дапаўненне ў адзіночным і інш.; выкарыстоўваецца ў літаратурных творах.
СІЛІКАГЁЛЬ (ад лац. silex, -icis = крэмень + гель) — порыстая белая маса, двухвокіс крэмнію, сарбент', выкарыстоўваецца для ачысткі газаў, масел, нафтапрадуктаў.
СІЛІКАЛЬЦЬІТ (ад лац. silex, -icis = крэмень + кальцыт) — разнавіднасць вапняна-пясчанага бетону.
СІЛІКАТАБЕТОН (ад сілікаты + бетон) — будаўнічы матэрыял з ваішы і кварцавага пяску.
СІЛЖАТбз (ад лац. silex = крэмень) — прафесійнае .захворванне, якое выклікаецца ўздзеяннем пылу, што змяшчае вокіс крэмнію.
СЫІКАТУБЕРКУЛЕЗ (ад сілікоз + туберкулёз) — сілікоз, ускладнены туберкулёзам.
СІЛІКАТЫ (ад лац. silex, -icis = крэмень) — 1) мінералы, у састаў якіх уваходзіць крэменязём (напр. слюда, азбест, палявы шпат і шш.); 2) вырабы з такіх мінералаў (шкло, фарфор, цэмент, цэгла).