Архан Памук
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск 2018
Ахмета Расіма, ён выразаў або перапісваў яго артыкулы, складваў выразкі і выпіскі ў сумкі, папкі і канверты і нават праз гады — прабачым яму такі памылковы погляд многіх калекцыянераў — не трывожыўся з гэтай нагоды, магчыма таму, што лічыў іх сваёй уласнасцю.
За сорак гадоў, якія раздзяляюць даты нараджзння Ахмета Расіма (1865) і Рашата Экрэма Качу (1905), у Стамбуле адбылося мноства падзей: выхад першых газет, праўленне Абдул-Хаміда, пры якім узмацніліся еўр>апеізацыя і палітычныя рэпрэсіі, адкрыццё ўніверсітэтаў, апазіцыйны рух маладатуркаў і іх друкаваныя выданчі, захапленне заходняй літаратурай, першыя турэцкія раманы, вялікія перасяленні і пажары, але галоўнае, што раздзяляе гэтых двух вялікіх і дзіўных стамбульскіх пісьменнікаў, — гэта іх рэакцыя на запазычаную ад Захаду філасофію літаратурнай творчасці. Ахмет Расім, які ў маладосці пісаў раманы і вершы ў заходнім духу, вельмі рана ў гэтым зазнаў няўдачу і лічыў арыентацыю на заходнія ўзоры свайго роду «імітацыяй», піжонствам, хоць і че грахоўным, але вельмі недарэчным, як спроба гандляваць слімакамі ў мусульманскім квартале. Болып за тое, ён знаходзіў занадта заходнімі і «чужымі» ідэі творчай арыгінальнасці, несмяротнай славы і пакланення мастакам, сам ён прытрымліваўся больш сціплай, геданістычна-басяцкай філасофіі творчасці на манер дэрвішскай: сваімі газетнымі артыкуламі ён зарабляў на хлеб і пісаў іх з натхнення, крыніцай якога быў бясконцы вір стракатага стамбульскага жыцця, пісаў лёгка, без асаблівых турбот аб паслядоўнасці і без «творчых пакут». Затое Качу ніяк не мог пазбавіцца ад ідэі літаратурнай «велічы» і вавуковага заходняга падыходу да літаратурнай творчасці як сістэмы метадаў. Ён з усіх сіл намагаўся прымірыць свае любімыя тэмы, сваю адданасць усяму незвычайваму, усім дзівацтвам і навязлівым ідэям з самых цёмных і запыленых куткоў з заходнімі ўзорамі творчасці і ідэямі
«заходняга» красамоўства. Часткова гэта тлумачылася тым, што, жывучы ў Стамбуле, ён не мог дастаткова блізка пазнаёміцца з рамантычнымі творамі заходняй літаратуры, аблуднымі і выціснутымі на ўзбочыну жыцця. Але, нават калі б ён і быў знаёмы з гэтай маргінальнай літаратурай, ён жыў у культуры, якая несла на сабе адбіткі асманскіх часоў і ў якой ад пісьменніка, выкладчыка, выдаўца чакалася, што ён не будзе хавацца на палях сваіх тэкстаў, не будзе вывучаць аблудныя падпольныя асяродкі, а наадварот — будзе ў цэнтры грамадскага жыцця, будзе весці асветніцкі дыялог з уладай і з іншымі дзеячамі культуры, будзе заклікаць і накіроўваць грамадства. Качу пра гэта і марыў: спачатку ён хацеў стаць універсітэцкім прафесарам, потым, калі яго выгналі з універсітэта, задумаў выдаць вялікую энцыклапедыю. Паміж гэтымі інстытутамі, універсітэтам і энцыклапедыяй, ён бачыў пэўнае падабенства: яны абодва распараджаюцца ведамі і ствараюць з іх сістэму, што робіць іх крыніцамі ўлады; але з іх дапамогай ён хацеў таксама абгрунтаваць сваю цікавасць да «дзівосаў» і надаць ёй «навуковы» статус.
Між тым у пісьменнікаў асманскіх часоў, якія мелі тыя самыя дзівацтвы, любілі горад і прыгожых хлопцаў, зусім не было патрэбы звяртацца да такой аховы. У сямнаццатым і васямнаццатым стагоддзях асманскія паэты, аўтары шэхрэнгізаў, вельмі распаўсюджанага тады жанру, зусім як Качу, пералічвалі выдатныя месцы і ўсхвалялі прыгажосці Стамбула, але спачатку нямала старонак прысвячалі гожым хлопцам («любым сэрцу»). Да таго ж радкі сваіх шэхрэнгізаў, прысвечаныя прыгожым хлопцам, яны не хавалі сарамліва сярод апісанняў велічных будынкаў і іншых славутасцей горада. Наадварот, шэхрэнгізы, з якіх Качу шмат чаго запазычыў пры складанні энцыклапедыі і ў якіх апісанням горада папярэднічаюць усхваленні прыгожых хлопцаў, напісаныя паўжартам, паўсур’ёзна, былі моцна развітыя «паэтамі ў духу калан-
дараў», як іх называў Качу. Варта толькі пагартаць «Кнігу падарожжаў» Эўліі Чэлебі, і, калі не браць пад увагу «скарачэнні» і купюры, зробленыя новай турэцкай дзяржаўнай цэнзурай, то мы ўбачым, што нават гэты самы «класічны» асманскі пісьменнік пры апісанні якога заўгодна горада ў расказах пра яго дамы, мячэці, клімат, ваду і дзіўныя гісторыі нязменна заводзіць размову пра прыгожых хлопцаў — любых сэрцу, — якія жывуць у гэтым горадзе. Мадэрнізацыя і еўрапеізацыя прынеслі з сабой цэнтралізацыю, аднастайнасць, дысцыпліну і ўсеагульны кантроль, што закрыла перад стамбульскімі пісьменнікамі магчымасць адкрыта выказваць свае дзіўныя густы, сімпатыі і «сэксуальныя прыхільнасці, несумяшчальныя з сямейнай мараллю сярэдняга класа», — і гэта таксама ўсведамляў Рашат Экрэм Качу, калі пачаў выдаваць энцыклапедыю.
Яго адважнасць у гэтай справе вартая самай шчырай павагі, але ўяўленне пра энцыклапедыю як пра выданне культурнага і цывілізацыйнага значэння было, вядома, вельмі наіўным і дзіцячым. У кнізе «Ад Асмана Газі да Атацюрка», якая выйшла пасля спынення выхаду першай «Энцыклапедыі Стамбула», Качу піша пра пераклад з арабскай мовы на турэцкую, зроблены ў XV стагоддзі, — твор Зэкерыі з Казвіна «Кніга пра дзіўныя істоты» — як пра «від энцыклапедыі». У парыве патрыятызму Качу спрабуе даказаць, што асманы самі, калі яшчэ не зазналі заходняга ўплыву, стварылі і выкарыстоўвалі пэўнае падабенства энцыклапедыі, але гэта паказвае, што сам ён разглядаў энцыклапедыю як збор самых розных звестак (анталогію), пабудаваны паводле алфавітнага прынцыпу. Яму, здаецца, і ў галаву не прыходзіла, што паміж звесткамі, або «гісторыямі», павінен быць пэўны парадак, неабходная сувязь або іерархія, у якой бы выяўлялася сутнасць цывілізацыі або логіка яе развіцця, а таму некаторыя артыкулы ў энцыклапедыі мусяць
A RASA VAHIRUM
” M»w>'i ЬШ<Ы Ariba V»^a міі Ml) tRrsie: Neri»»
AXSiKLWEniSS
idarmiiMe. makimstieh di lUyri Soybay ile Z^:: Atpn Hi
pardak Vapuru — Madanya’iun eyid r 1959 da Rem» Tsnen ve Mustafa Bayraktu Un kapUnlana idaresinde, makiaistleri de Mehmet Gaser sit Ofhar. Aybcrk idi
KukelrM Vapuru — 1951 de Framed»
inja cdilmijtir. boyu 60 metre. genijiigi 14,04 metndir. I»rt katlidtr. dip katu motor dal real. kapUnUr ve makinist’er dsucsi. mttreltebat koguju ve iki Hund mevki salon, ana gjvertede kara Mkd vnsttslanni aimak Kin to Idnel-platfonn. tunelm iki yaninda yoku :0n iki kceidor guverte. dOrduncu katt* da birtaci merki ydeular Ціп iki korldor v® iki baikon guverte ile ortada bSytik Ыг salon saionda ds bir Amerikan bar vardir; ve ugak
aakiaistkn de Bedn Bingo! Ue Mustafa ToploJIu Hi,
Kasuapaja Papuru — Кігкйімліп eji. dir. aym realm ve evufUdir. 1959 da &lih ve Omer Kars kaplanlann idaresmde. maki nisderf d* Muraffer Yivia lie Irfan Kiwc.k MJ
KarakSy Vapuru .— Reaim re plia blkimmdan Kttkulcsi • Кхпяода tipinin aymdir. onUnn Ыгм daha kugugmiur. 1952 de Fransada aynj tergihlarda yapdmqtir Boyu 55 metre. gentpigi 12.20 metredir BOyukleri gibi dort pervancli. don ddmealidir 550 yolcu slur. 12 ksmyon yahut 26 otomobi! tapr 1959 da Mustafa Yarkm v® Osmar. Yaman kaptanlarin idaresmde. makimstkn de Faal Karaer He AbdSlkadir Bilekit Id!.
gemilerim andiran iki yan (arahnda уаяа ve gems iki bscalidir Geau <00 yoku alir. 16 kamyon yahut 32 otomoUl tapr. matotlu mo lorhrh galijir. iki baiiada ikiyerden dart per vanes! re ddrt dumem vardir. manevra ksbi ByeU son Precede esldndar. durdugu yerde topag gibs ddaebilir. sur'sti U mildir 1959 da Cemal Odilek ve Ilyas Si«i kapUr.Unn idaresinde.
Koregegme Vapuru — Karaite y Vapurunun esidir, ayni resim re evsafmdir 1959 da Salih OatUrk re Habib Mahmudoglu kaptanUna idaresinde. makuilstleri de Halil ile Mehmet Akbuiut idi
Kartal Vapam — 1954 de Denkciiik Bankiumie Istaabuldi HaІк Tersir-rrinde ia$a cdiimiytsr, da gbruntyu Franada yaptinlan
arabs vapurisrim andrnr ise de orUda tek silindir bacalidtr. ana platform gdvertesi de iki liineHidir, dibdeki makina dairesi ileper эдіеі kamara re keguylanns re iki Hunt! aev ki salons timelier orustndaki blokUn girilir Er uslte iki balkon re iki korldor birinei mevki salonu tie nalonda bir amenkan ban vardir Gemitun boyu 53.20 metre re geni? Іф 13.50 meuedtr. 430 yoku tspr, 18 kam yon yahul 43 otomobi! alm. makitulan koiEiir-istUBic gabjir. rOFati 10 mildir Iki ba siads hirer pervanesi ve ikiyerden dOrt du i-ieni vardir 1959 da F»li v® Haun kaplan lann idaresinde. makiaisUeri de Mehmet KO Ы? ile Fahri Caneri idi.
Kabatas Vapstru ~ Kartal Vapunmua etidir, 1856 da ayni terainede inp eddmiytir 1959 da Abidin Yilraaa re Scyfi Toptu kap UbUiar idarMmde. makinisHeri de Talit Alb
aidir re yalnu otomobtl nakieder. 54 GtomoUl alir Orudan tek sllindir bacah dir, bscanin bulundugu blok istisnk edllirse gemi bir platform-guverteden ibareUir. kadro div 6*^9 yandan garkii iki yoku vapaninun .‘agism makina ve garklanndan istifade edilerek yapilmiylir. yandan garkh olub iki ba yirriU ikijerden dert garki vardtr. siir'atl 9 mildJr 1959 ds Rahaeddin Omid ve Kemal Kanbak kaplanUrm idarejir.de makinistieri de Husyin Erdogan Ue Rahaeddm Yanik idi (Da ha etrafli bilgi igin bOtbn b-a vapor uimkn ne bakmtz)
Ulanbtilda. banliyOstinde ve Valova kaza s:nda olmak utere yedt arabavapum isketesi vardir Sirkeci Iskelesi. Hayrcddin iskeles-KabaUf Ukeksi. tlakedar Iskelesi. Kadikoy Iskelesi. Kartal iskclejs ve Yalova Iskeles: । Baton bu iskelc isimkrine bakinu)
■ "
Kvuunvl Ariba a >p»«na аыЗгіі iR»de: BihreSi
Raya ile Mehmet Kavut idi
Karamursel Vaparu — 1957 de Istanbul da Halig Tersanesin de in ya eddiBiytir Merest araba vapw ■ Unais en bdyftjodur. y o I« istubi
Seferlei Sirkeci-Uskfldar. Hayreddm Is кеіезі • llakudar. Kabila} t’skudar, Sakec; -
Kadikoy. Srked • Ya leva ve Kartal Yalova olmak ilrere aRt bat ustfiad* yAP’.lir §iddetU iodesUrda Sirkeci •
Kirtat Arab* VaperuBa* mo4*!i iRntn Brbrel.i
быць кароткімі, іншыя — доўгімі, а некаторых, згодна з той самай логікай, увогуле быць не павінна, гэта, па сутнасці, азначае, што не энцыклапедыя павінна служыць гісторыі, а гісторыя — энцыклапедыі. У гэтым сэнсе Качу можна прыпадобніць «бяссільнаму» гісторыку з эсэ Ніцшэ «Аб карысці і шкодзе гісторыі для жыцця», які празмерна захапляецца гістарычнымі падрабязнасцямі і ператварае апісанне гісторыі свайго горада ў гісторыю ўласнай асобы.
КНІГІ ОНЛАЙН
