Архан Памук
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск 2018
«У дзяцінстве, нават у самыя цяжкія для нас дні, ты заўжды быў усмешлівым, вясёлым, прыязным, жыццярадасным і такім мілым дзіцёнкам! Усе, хто бачыў цябе, усміхаліся. He толькі таму, што ты быў прыязным, а яшчэ і таму, што ты не ведаў, што значыць быць змрочным
* Гаворка пра той стамбульскі пагорак, для ўздыму на які адмыслова пабудавалі лінію падземнага фунікулёра «Таксім-Кабаташ».
і прыгнечаным, табе ніколі не было сумна, і нават у самы горкі час ты марыў пра нешта і заставаўся шчаслівым, таму што ты радаваўся жыццю. Нават калі б я не была тваёй маці, я б не дазволіла такому, як ты, стаць няшчасным, гаротным мастаком, гатовым есці з рук багацеяў. I таму я хачу, каб ты ўважліва, без крыўды, слухаў тое, што я Ta66 кажу».
Я б падняўся да Таксіма і кінуў позірк на паўцёмны, у мностве агнёў, сілуэт Галацкай вежы, дабраўся б да Беяглу, тры-пяць хвілін пагартаў бы кнігі на развалах у пачатку вуліцы Істыкляль, а потым у шумнай піўной, дзе раве тэлевізар і гудзе натоўп, за кухлем піва і чаркай гарэлкі я б курыў, як і ўсе тут, адну за адной цыгарэты (і азіраўся б навокал — ці няма паблізу знакамітага паэта, пісьменніка або іншага мастака), а калі б я адчуў пільную
«й
ўвагу з боку цікаўных у натоўпе вусатых наведнікаў, бо я тут адзін юнак (і з такім дзіцячым тварам), я б выйшаў за дзверы і растаў бы ў начной цемры. Пасля кароткага шпацыру па галоўнай вуліцы, на вузкіх бакавых вулках, у Чукурджуме, ля Галаты, у Джыхангіры, дзе на мокрых ходніках скачуць водбліскі ліхтароў, я б крыху пастаяў, гледзячы на мігценне тэлевізійных экранаў, узяўся б разглядаць краму старызніка, лядоўню, якая ў звычайнай бакалейнай крамцы служыць вітрынай, або знаёмы мне з дзяцінства манекен у вітрыне аптэкі, які ўсё яшчэ нешта рэкламуе, і я б тады зразумеў, які ж я насамрэч шчаслівы. Галавакружны, цудоўны і чысты гнеў, які я адчуваў цяпер, калі дома слухаў маму, праз гадзіну, на золкіх бакавых вулках Беяглу, — а можа, я адпраўлюся ва Ускюдар або Фаціх, — ператварыўся бы ў гарачнасць, якая бліскучаяркім святлом азарыла б усю маю будучыню. Тады б я адчуў, як у мяне перад вачыма, крыху мутнымі ад піва і доўгай прагулкі, брудныя, цёмныя, смутныя вуліцы задрыжэлі, нібы ў адным з маіх любімых старых фільмаў, і мне б зрабілася так прыемна і добра, што захацелася б затрымаць, зберагчы гэты чароўны момант, — тое самае я адчуваўу дзяцінстве, калі гадзінамі хаваў за шчакою шарык або сваю любімую садавіну, — захацелася б вярнуцца дадому пустымі вуліцамі, сесці за стол, узяць паперуаловак і нешта пісаць і крэсліць.
«Гэтую карціну на сцяне нам на вяселле падарылі сваякі Нермін. Калі яна сама выходзіла замуж, мы з тваім татам таксама адправіліся па падарунак у дом вядомага мастака. Калі б ты бачыў, як гэты самы знакаміты ўТурцыімастакузрадаваўся, бонехтапастукаўуягодзверы і хоча купіць яго карціну, як ён крыўляўся, бо хацеў схаваць сваю радасць, як ён кланяўся да зямлі, калі мы адыходзілі з карцінай, з якімі цырымоніямі ён развітваўся, — ты б ніколі не захацеў быць мастаком у гэтай краіне, сынок. Вось чаму я хаваю ад гэтых людзей, што мой
сын не ходзіць на заняткі, бо хоча быць мастаком. Калі гэтыя пустагаловыя, як ты кажаш, людзі аднойчы даведаюцца, што ты кінуў універсітэт і тым самым паставіў крыж на сваёй будучыні, каб пісаць і прадаваць карціны, яны дзеля прыемнасці зняважыць нас з тваім татам у якасці падачкі купяць у цябе карціну-другую, а можа, пашкадуюць і дадуць яшчэ крыху грошай. Але яны ніколі не аддадуць сваю дачку за мастака. Чаму, як ты думаеш, бацька той мілай дзяўчынкі, якую ты маляваў, хуценька адправіў яе ў Швейцарыю, як толькі даведаўся, што яна закаханая ў цябе? У гэтай беднай краіне, сярод бязвольных, слабых і непісьменных людзей ты зможаш не саромецца і жыць, як ты таго заслугоўваеш, толькі калі ў цябе будзе свая справа, толькі багатым ты зможаш высока трымаць галаву. Толькі не кідай архітэктурны, сынок, бо потым пашкадуеш. Вось ты ўсё кажаш пра Ле Карбюзье, а бачыш, ён хацеў стаць мастаком, але ж вывучыўся і на архітэктара».
Жаданне трапіць у цёмныя закуткі начных вуліц Беяглу, змяшанае з пачуццём віны, міргала ў галаве нібы неонавая лямпа. Нібы ў хвіліны злосці і абвостранай чуллівасці, я адчуў, што, выходзіць, усе гэтыя мае любімыя, адначасна цёмныя і прывабныя, брудныя, злавесныя гарадскія вуліцы даўно замянілі мне той, друті, свет, куды я заўжды ўцякаў. Я ведаў, што сёння ўвечары не буду сварыцца з мамай, праз колькі хвілін адчыню дзверы і траплю на вуліцы, якія суцешаць мяне; а пасля вельмі-вельмі доўгага шпацыру я глыбокай ноччу вярнуся дадому, сяду за стол і паспрабую перадаць атмасферу гэтых вуліц, іх няўлоўную магію.
«Я не буду мастаком. Я стану пісьменнікам».
Аб фатаграфіях
Пакуль я адбіраў фатаграфіі, я зноў адчуў пэўную нерашучасць і хваляванне, якія перажываў, калі пісаў саму кнігу. Варта мне было зірнуць на такія мілыя сэрцу, але забытыя краявіды дзяцінства (напрыклад, на буксір, які апускаў трубу, праходзячы пад мостам), выяўленыя на большасці фотаздымкаў Ары Гюлера, зробленых падчас яго працы ў доме-фотастудыі-архіве-музеі ў Беяглу, дзе ён пражыў амаль усё жыццё, і я ў здзіўленні заміраў паміж настальгіяй і моцным уражаннем ад гэтых дзівацтваў мінуласці.
Часам, гледзячы на незвычайны фотаздымак, напрыклад, той, што на старонцы 416, з краявідам заснежанага Галацкага моста, падобны на даўні-прадаўні ўспамін, што вельмі часта ажываў перад маімі вачыма, я пачынаў непакоіцца так, нібыта мушу захаваць або запісаць тое, што запомніў са свайго сну. Неверагодны і, здаецца, бязмежны, архіў Ары Гюлера, які абуджае ўва мне заўзятасць гледача і дурман успамінаў, — самая дасканалая скарбонка жыцця і краявідаў Стамбула ад 1950-х гадоў да нашых дзён. Вось спіс фатаграфій Ары Гюлера з гэтай кнігі на старонках: 10,11; 44; 47; 50; 51; 55; 72 (пасярэдзіне, унізе); 75 (унізе); 76 (унізе); 123; 124; 125; 127; 128; 131; 132; 135; 139; 147; 152; 190; 237; 246; 276; 302; 307; 309 (унізе); 334; 338 (злева); 339; 340; 346; 349; 353; 374; 376; 377; 384; 406; 416; 422; 425; 457; 460; 461; 468; 469; 470; 471; 479; 484; 488.
Селахатын Гіз, які нарадзіўся ў 1912-м, пачаў фатаграфаваць вуліцы Беяглу, яшчэ калі быў вучнем ліцэя Галатасарай, і праца з яго архівам, складзеным з фатаграфій, зробленых цягам сарака двух гадоў для газеты «Джумхурыет», чамусьці абуджала ўва мне пачуццё, нібы я адкрываю для сябе штосьці чароўнае і таемнае. Магчыма, таму, што Гізу, як і мне, падабаліся пустыя, бязлюдныя вулкі і краявіды заснежанага Стамбула: 44; 48; 58; 60; 70; 72 (уверсе); 75 (уверсе, пасярэдзіне); 76 (уверсе);
79 (уверсе); 81; 82; 84; 114; 126; 150; 151; 175; 188; 189; 191; 192; 193; 194; 195; 234; 235;289.
Я дзякую мэрыі Стамбула за дазвол апублікаваць у гэтай кнізе сабраныя і захаваныя пры яе падтрымцы фатаграфіі іншага журналіста і фатографа Хільмі Шахэнка: 52; 53; 59; 61; 62; 69; 83; 130; 191; 275; 319; 375; 405; 415; 459; 462; 463; 464; 465.
Фотаздымак Ая-Сафіі на старонцы 304 быў зроблены Джэймсам Робертсанам у 1853 годзе.
На старонках 305; 310 (унізе) я выкарыстаў фатаграфіі, зробленыя братамі Абдулахамі, якія ў апошняй чвэрці XIX стагоддзя заснавалі ў Стамбуле фотамайстэрню.
Калі я праводзіў даследаванні ў пошуку матэрыялу для кнігі, то ўбачыў, што выдавец паштовак Макс Фрухтэрман выкарыстаў для іх некаторыя фатаграфіі братоў Абдулахаў.
Ілюстрацыі на старонках 70; 72 (пасярэдзіне, унізе); 79 (пасярэдзіне, унізе); 309 (уверсе); 315; 331; 345; 347; 380; 381 (4 літаграфіі на паштоўках з моднымі ў той час панарамамі) я ўзяў з паштовак, выдадзеных Максам Фрухтэрманам.
А вось хто зрабіў старыя фатаграфіі са старонак 180; 182; 185; 211; 212; 301; 313; 341, я не ведаю, яны трапілі да мяне праз другія рукі, і іх уладальнікаў, нягледзячы на ўсе пошукі, мне знайсці не ўдалося.
Выказваю падзяку Фонду Ле Карбюзье за малюнак Ле Карбюзье са старонкі 56.
На 66-й старонцы змешчана гравюра Томаса Алама, на 351-й старонцы — малюнак Алі Рызы Хаджы, а на 446-й — рэпрадуцыя карціны Халіла-пашы «Жанчына на канапе».
На старонках 88-101, а таксама 298-299 — павялічаныя копіі твораў Мелінга.
Іншыя сямейныя здымкі ўзятыя з маёй уласнай калекцыі, большасць з іх, пэўна, былі зробленыя маім бацькам
або ягоным братам. Усе, змешчаныя ў самой кнізе, — Мурат Картаглу.
Як было згадана ў раздзеле 28, здымкі Джыхангіра і Бешыкташа са старонак 356; 358; 359; 361; 363 зрабіў я сам. Фатаграфію з краявідам брукаванага завулка ў Бешыкташы, што на 117-й старонцы, я зрабіў, калі мне было пятнаццаць, і яна дагэтуль мне падабаецца.
Я дзякую Эсры Акджан і Эмрэ Айвазу за тое, што яны ўважліва прачыталі гэтую кнігу і далі мне карысныя парады.
Змест
1. Іншы Архан 9
2. Фотаздымкі ў музейнай цемры 17
3. «Я» 29
4. Смутныя руіны асманскіх асабнякоў: знаёмства з вуліцамі 40
5. Чорна-белае 50
6. Знаёмства з Басфорам 68
7. Басфор на карцінах Мелінга 86
8. Мама, тата і іх знікненні 103
9. Іншы дом: Джыхангір 112
10. Смутак — меланхолія — журба 122
11. Чатыры смутныя самотныя пісьменнікі 145
12. Бабуля 156
13. Школьныя прыемнасці і прыкрасці 162
14. Аненорабаз ьцавялп 173
15. Ахмет Расім і іншыя гарадскія рэпарцёры 178
16. He хадзіце па вуліцах з разяўленым ротам 187
17. Асалода малявання 196
18. «Энцыклапедыя Стамбула»: звесткі
і дзівосы з калекцыі Рашата Экрэма Качу 203
19. Атурэчванне Канстанцінопаля: заваяванне або падзенне? 233
20. Рэлігія 240
21. Багатыя 257
22. Караблі на Басфоры, пажары, галеча, пераезд і іншыя катастрофы 273
23. Жэрар дэ Нерваль у Стамбуле: вандроўка па Беяглу 296
24. Меланхалічная вандроўка па ўскраінах
з Тэафілем Гацье 304
25. Вачыма еўрапейца 317
26. Смутак руін: Ахмет Танпынар
і Ях’я Кемаль у ваколіцах Стамбула 333
27. Каларыт гарадскіх ускраін 343
28. Я малюю Стамбул 355
29. Жывапіс і сямейнае шчасце 365
30. Дым параходаў на Басфоры 372
31. Флабер у Стамбуле: Усход, Захад
і пранцы 379
32. Штурхатня: брат на брата 388
33 .1 школа чужая, і ў школе чужы 398
34. Няшчасце — гэта твая агіда да сябе і горада 418
35. Першае каханне 431
36. На параходзе па Залатым Рогу 453
37. Размова з мамай: цярпенне, разважлівасць, майстэрства 474
КНІГІ ОНЛАЙН
