Архан Памук
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск 2018
Спачатку, наколькі я памятаю, мы абмяркоўвалі летнія плёткі: хто ў каго закахаўся, хто каго і як раўнаваў, за якімі я, папраўдзе, не вельмі сачыў тым летам. Яна часам дапамагала мне адкрыць новы цюбік з фарбай або заварыць гарбату, калі ў мяне былі брудныя рукі, а потым зноў скідвала туфлі, уладкоўвалася на канапе ў сваім куточку і галавой клалася на руку, як на падушку.
Аднойчы я без папярэджання алоўкам накідаў яе партрэт. А калі заўважыў, што гэта ёй спадабалася, то пры яе чарговым візіце намаляваў яшчэ адзін. Іншым разам, калі я сказаў, што намалюю яе, яна спыталася: «Як мне сесці?» — нібы маладая кіназорка, якая ўпершыню апынулася перад камерай і пры ўсёй сваёй радасці не ведае, куды падзець рукі.
Калі я, каб лепш намаляваць, пільна ўглядаўся ў контуры яе доўгага тонкага носа і высокага лба, на яе маленькіх вуснах з’яўлялася ледзь прыкметная ўсмешка; у яе былі доўгія загарэлыя ногі, але да мяне яна кожны раз прыходзіла ў доўгай шыкоўнай спадніцы, якая засталася ёй ад бабулі, таму я мог разгледзець толькі маленькія роўныя ступні. Падчас малявання, калі мой позірк затрымліваўся на абрысах яе маленькіх грудзей або доўгай беласнежнай шыі, у яе на твары мільгала лёгкая сарамлівасць.
Спачатку мы шмат гаварылі, прычым больш расказвала яна. Аднойчы я заўважыў след журбы ў яе позірку, на яе вуснах і сказаў: «Не глядзі так журботна!» — а ў адказ яна з нечаканай шчырасцю, гледзячы мне проста ў вочы, расказала пра дамашнія сваркі бацькоў, пра бясконцыя бойкі сваіх чатырох малодшых братоў, пра тое, як яна сцеражэцца бацькавых пакаранняў: забаронаў выходзіць з дому ці браць быстраходны катар або пары-тройкі аплявух; пра тое, як яна суцяшае маму, якая перажывае ад любоўных інтрыжак бацькі, і пра тое, што мой бацька таксама заляцаецца да іншых жанчын — яна ведала гэта, бо мая мама гуляла ў брыдж з яе мамай, і яны жаліліся адна адной.
Аднак пакрысе паміж намі ўсё часцей наставала доўгая паўза. Як заўжды, яна прыходзіла і сядала на сваё месца, пазіравала — я маляваў яе, і ў маіх карцінах адчуваўся вельмі моцны ўплыў Банара, — або раскрывала адну з кніг, што былі паўсюль, і чытала, на той самай канапе,
раз-пораз змяняючы позу. Пасля яна пачала прыходзіць да мяне ў студыю незалежна ад таго, збіраўся я маляваць яе або не: яна ўзяла за звычку з’яўляцца ў дзвярах і, пакуль я працаваў, без лішніх слоў выцягвацца ў сваім куточку на канапе і чытаць кнігу, дазваляючы сябе маляваць, час ад часу крайком вока падглядаючы, як я малюю яе. Памятаю, што кожную раніцу я пачынаў працаваць і чакаў, калі ж яна прыйдзе, а яна не прымушала доўга сябе чакаць, прыходзіла ўсё з той самай сарамлівай усмешкай, нібы прасіла нешта выбачыць ёй, і ўладкоўвалася на сваім месцы.
Адной з тэм нашых, цяпер вельмі рэдкіх, гутарак была будучыня: яна лічыла, што я таленавіты і працавіты, і таму ў будучыні стану сусветна вядомым мастаком — ці яна казала: «турэцкім мастаком»? — а яна прыйдзе на шумнае адкрыццё маёй выставы ў Парыжы са сваімі французскімі сябрамі і тады пахваліцца, што я — яе «сябар дзяцінства».
Аднойчы ўвечары, пасля дажджу, пад маркай паглядзець з другога краю паўвострава на зіхатлівы краявід на сонцы і на бачную пэўны час вясёлку, мы выбраліся з маёй паўцёмнай студыі і ўпершыню доўга-доўга гулялі разам па вулках нашага прадмесця. Памятаю, што мы ні пра што не размаўлялі і што нас крыху непакоіла магчымасць трапіцца на вочы тым з нашых знаёмых, хто яшчэ заставаўся ў амаль пустым на схіле лета прадмесці, або выпадкова сустрэцца з нашымі маці. Але не гэта «сапсавала» ўсю нашу прагулку і нават не тое, што вясёлка знікла paHeft, чым мы дайшлі да берага, — паміж намі было нейкае схаванае напружанне. Тады я ўпершыню заўважыў, якая ў яе доўгая шыя і якая грацыёзная паходка.
У апошнюю суботу вечарам мы вырашылі схадзіць куды-небудзь разам і сустрэліся, не сказаўшы нічога нашым цікаўным выпадковым прыяцелям, хто яшчэ заставаўся ў Байрамаглу. Я ўзяў татаву машыну, мне было крыху Hi-
якавата. Яна зрабіла макіяж і надзела кароценькую спаднічку; прыемны пах яе парфумы яшчэ доўгі час адчуваўся ў машыне. Але не паспелі мы дабрацца да месца нашай забавы, як зноў адчулі тое напружанне, што «сапсавала» нашую прагулку. Мы выявілі, што ў паўпустой, але ўсё роўна неверагодна шумнай дыскатэцы марна імкнёмся паўтарыць нашы размовы ў студыі, і заўважылі, наколькі глыбокай, доўгай і заспакаяльнай была цішыня ў ёй.
Калі зноў зайграла павольная музыка, мы крыху патанчылі. Я абняў яе, бо раней бачыў, што так робяць іншыя, а потым паводле раптоўнага імпульсу яшчэ мацней прыціснуў да сябе і адчуў міндальны пах яе валасоў. Мне падабалася сачыць за яе вуснамі, калі яна што-небудзь ела, падабалася, як у хвіліны трывогі яна рабілася падобнай на вавёрку.
Я ўжо збіраўся адвезці яе дадому, як раптам парушыў цішыню, што настала ў машыне: «Можа, я крыху памалюю цябе?» Яна пагадзілася, хоць і без асаблівага захаплення, але, прабіраючыся па нашым цёмным садзе — я трымаў яе за руку, — мы заўважылі ў студыі святло. «Здаецца, там нехта ёсць!» — і яна адмовілася.
Наступныя тры дні яна зноў прыходзіла да мяне, сядала на канапу і моўчкі назірала, як я малюю, разглядала кнігі і бурлівую пену марскіх хваляў за акном, потым без лішніх цырымоній сыходзіла.
У кастрычніку, пасля вяртання ў Стамбул, я і не думаў ёй пазваніць. Побач з кнігамі, якія я з захапленнем чытаў, карцінамі, якія так заўзята пісаў, побач з маімі радыкальна настроенымі сябрамі, марксістамі, нацыяналістамі і паліцыянтамі, якія забівалі адны адных ва ўніверсітэцкіх калідорах, я саромеўся сваіх летніх сяброў і нашага багатага прадмесця з яго барыкадамі і кругласутачнай аховай на ўездзе.
Але неяк халодным лістападаўскім вечарам, калі запалілі батарэі, я патэлефанаваў ёй дадому. Трубку ўзяла
яе мама, і я, не кажучы ні слова, націснуў на рычаг і, як нічога і не было, вярнуўся да сваіх спраў. На другі дзень я спытаўся ў сябе, навошта мне быў гэты бязглузды тэлефонны званок. Здаецца, я пакуль не разумеў, што закахаўся, і нават не падазраваў, якога жалю буду варты, апантаны сваімі будучымі любоўнымі прыгодамі.
Праз тыдзень цёмным золкім надвячоркам я зноў патэлефанаваў. Трубку ўзяла яна. Незаўважна для самога сябе я выдаў усё, што акуратна падрыхтаваў раней недзе ў глыбіні свядомасці. Я сказаў: «У канцы лета я пачаў маляваць з натуры твой партрэт, а вось цяпер мне б хацелася яго скончыць, можа, як-небудзь пасля абеду, зможаш мне пазіраваць?»
«У тым самым адзенні?» — спытала яна. Аказваецца, пра гэта я не падумаў. — «У тым самым адзенні», — адказаўя.
А ў сераду я ўжо чакаў яе ля брамы ліцэя «Дам дэ Сіён», — калісьці ў ім вучылася і мая маці, — там я ўбачыў такіх самых маладых вісусаў, якія ў чаканні дзяўчат трымаліся крыху далей ад натоўпу маці-бацькаў-кухараў-ііншай-прыслугі, пад вулічнымі дрэвамі, так, каб іх не было відаць з парога. Сярод соцень дзяўчатак у блакітных спадніцах і белых блузах, форме французскай каталіцкай школы, я заўважыў яе: мне падалося, што яна стала ніжэйшая ростам, яе валасы былі сабраныя ў пучок, а ў руках яна трымала пластыкавую торбу з падручнікамі і летнім адзеннем, у якім збіралася мне пазіраваць.
Яна думала, што мы ідзём да нас, дзе мая мама пачастуе нас гарбатай з пірожнымі, а таму занепакоілася, як толькі даведалася, што мы ідзём да мяне, у маю кватэру-студыю ў Джыхангіры, застаўленую старымі рэчамі, дзе мама дазволіла мне маляваць. Аднак калі я запаліў у печы, а яна ўладкавалася на доўгай канапе, такой самай, як у нашым летнім доміку, то зразумела, што я ўсур’ёз збіраюся яе маляваць, і супакоілася; калі пакой
прагрэўся, яна папрасіла мяне выйсці і пераапранулася ў доўгую летнюю сукенку, а тады выцягнулася на канапе.
Так узнавіліся, без пераходу ў любоўную сувязь, адносіны паміж дзевятнаццацігадовым мастаком і яго яшчэ больш юнай мадэллю, працягнуліся як дзіўная гарманічная мелодыя, нот якой мы самі разабраць не маглі. Спачатку яна наведвала кватэру ў Джыхангіры раз на два тыдні, потым часцей — раз на тыдзень. Я пачаў маляваць іншыя карціны з тым самым сюжэтам: юная дзяўчына на канапе ў падобных позах. Цяпер мы размаўлялі яшчэ менш, чым у апошнія дні лета. Я баяўся парушыць чысціню гэтага другога жыцця згадкамі пра тыя рэчы, якімі да краёў было набіта маё асноўнае жыццё: Архітэктурны факультэт, кнігі, планы стаць мастаком, — і таму я ніколі не дзяліўся сваімі бедамі з маёй прыгожай і журботнай мадэллю. I не таму, што яна не зразумее, — я хацеў, каб гэтыя два светы існавалі ў розных вымярэннях і ніколі не перасякаліся. Я хацеў парваць з маімі летнімі прыяцелямі і ліцэйскімі сябрамі, якія рыхтаваліся ўзначаліць бацькоўскія фабрыкі, але сустрэчы з чорнай ружай раз на тыдзень — я ўжо не мог схаваць гэтага ад самога сябе — прыносілі мне радасць.
Бывала, дажджлівымі днямі мы слухалі, як у завулку Тавук Учмаз слізгаюць па мокрым бруку і буксуюць колы грузавікоў і амерыканскіх аўтамабіляў — зусім як у тыя часы, калі я маленькім хлопчыкам жыў у Джыхангіры ў гасцях у цёткі. У гэтай цішыні, якая рабілася ўсё даўжэйшай, пакуль я маляваў, і на якую я ніколі не скардзіўся, нашы позіркі часам сустракаліся. Спачатку варта нам было зірнуць адно аднаму ў вочы, як яна пачынала радасна смяяцца, бо была зусім яшчэ дзіцем, але тут жа пужалася, што гэтым сапсавала позу, і адразужяе вусны набывалі ранейшы выгляд, а потым яна доўга-доўга, усё ў той самай цішыні, глядзела мне ў вочы сваімі велізарнымі карымі вачыма. Калі гэтае даўжэзнае дзіўнае маўчанне
нарэшце падыходзіла да канца, я з усёй увагай глядзеў на яе, і з выразу на маім твары было відаць, як яна дзейнічае на мяне; я, не адводзячы позірк, усё глядзеў і глядзеў ёй у вочы, і спачатку куточкі яе вуснаў, а потым і нястрымны гэтым разам смех давалі зразумець, што мае доўгія позіркі прыносяць ёй вялікае задавальненне. Аднойчы ў адказ на яе шчаслівую і крыху задуменную ўсмешку я таксама пранікліва ўсміхнуўся самым крайком вуснаў, рассеяна водзячы пэндзлем па палатне; пры гэтым мая прыгожая мадэль адчула неабходнасць выбачлівым тонам растлумачыць, чаму яна ўсміхнулася і сапсавала позу.
«Мне вельмі падабаецца, калі ты так на мяне глядзіш».
Уласна кажучы, гэта тлумачыла не толькі яе ўсмешку — цяпер стала зразумела, чаму яна раз на тыдзень пасля абеду прыходзіць у гэтую пыльную кватэру ў Джыхангіры. Праз некалькі тыдняў, зноў заўважыўшы ўсё тую самую ўсмешку ў кутках яе вуснаў, я адклаў убок пэндзаль і фарбы, прысеў на краі канапы і насмеліўся зрабіць тое, пра што марыў гэтымі апошнімі тыднямі, — пачаў цалаваць яе.
КНІГІ ОНЛАЙН
