Архан Памук
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск 2018
Гарэла віла ў Кандылі, адна з самых прыгожых на Басфоры, побач з мысам, і, каб яшчэ бліжэй і яшчэ лепш разгледзець яе, я выйшаў з машыны. Мая прыгажуня, стомленая таварыствам маіх сяброў, захоплена назірала за пажарам, і я трымаў яе за руку. Мы прайшліся ўздоўж муру Румеліхісары, далей ад машын і натоўпу, які піў гарбату і назіраў, як гарыць адзін з апошніх асманскіх асабнякоў. Я расказаў ёй, як у ліцэйскія гады часта збягаў з урокаў, на параходзе перапраўляўся на той бераг і гуляў па тамтэйшых вуліцах.
У цемры насупраць маленькіх могілак мы ўсім целам адчувалі змрочную моц галавакружных басфорскіх плыняў, і тады мая прыгожая мадэль прашаптала, што вельмі кахае мяне, а я сказаў, што дзеля яе я зраблю што заўгодна, і што было сілы абняў яе. Калі мы цалаваліся, я раз-пораз расплюшчваў вочы і бачыў аранжавыя водбліскі полымя на яе аксамітнай скуры.
Мы вярталіся на заднім сядзенні, моўчкі трымаючыся за рукі. Каля свайго дома яна выйшла з машыны і зусім па-дзіцячаму пабегла да дзвярэй. Я бачыў яе апошні раз. На наступнае спатканне яна не прыйшла.
Праз тры тыдні, пасля зімовых вакацый, я пачаў прыходзіць да брамы «Дам дэ Сіён», станавіўся крыху далей, назіраў, як адна за адной выходзяць дзяўчаты, і чакаў яе. Праз дзесяць дзён я сказаў сабе, што ў гэтым больш няма сэнсу і што больш туды хадзіць не трэба, але ногі самі неслі мяне да брамы ліцэя, дзе я чакаў, аж пакуль не рассеецца натоўп. Аднойчы з натоўпу паказаўся яе брат, самы старэйшы і самы прыемны з іх, ён сказаў, што сястра шле мне прывітанні са Швейцарыі, і працягнуў канверт. У нейкай кавярні я закурыў і раскрыў канверт: яна пісала, што новая школа ёй вельмі падабаецца, але яна вельмі сумуе і па мне, і па Стамбуле.
Я напісаў ёй дзевяць доўгіх лістоў, скончыў і паклаў у канверт сем з іх, адправіў пяць. Адказу я не атрымаў.
36. На параходзе па Залатым Рогу
У лютым 1972 года, на другім курсе архітэктурнага факультэта, я пачаў чым далей, тым радзей хадзіць на заняткі. У якой ступені гэта было звязана са стратай маёй прыгожай мадэлі, з тым, што я чым далей, тым болып занураўся ў адзіноту і смутак? Бывала, я зусім не выходзіў з дому ў Бешыкташы і цэлы дзень чытаў. Часам я цягаў з сабой якую-небудзь тоўстую кнігу («Бесаў», «Вайну і мір», «Будэнброкаў») і працягваў чытаць яе на лекцыях. Пасля таго як не стала чорнай ружы, захапленне маляваннем у «студыі» дзіўным чынам рабілася штораз меншае. Я праводзіў фарбай лініі на паперы ці на палатне, а той дзіцячай пацехі і пачуцця трыумфу ўжо не было. Я пачаў страчваць асалоду малявання — яна пачалася як забава шчаслівага дзяцінства, але спасцігнуць яе сапраўдную прычыну я так і не змог — я не ведаў, чым змагу замяніць яе, і таму магутная хваля душэўнага неспакою пакрысе ахапляла ўсю маю душу. Я жыў без малявання, і рэальны свет, які іншыя называюць «жыццём» і які мне было неабходна час ад часу пакідаць, паволі ператвараўся ў нейкую турму. Калі я адчуваў гэта асабліва востра — і шмат пры гэтым курыў, — мне было цяжка дыхаць, здавалася, штодзённае жыццё не дае мне глыбока ўздыхнуць і душыць мяне. Тады ўва мне прачыналася жаданне зрабіць з сабой што-небудзь нядобрае, закінуць увесь гэты ўніверсітэт; праз гэта я і перастаў хадзіць на заняткі, якія мне не падабаліся.
Час ад часу я заходзіў у сваю студыю, дзе маляваў, з усіх сіл спрабуючы забыць маю мадэль і яе міндалевы пах або, наадварот, з усіх сіл спрабуючы аднавіць у памяці яе вобраз, толькі на маіх карцінах чагосьці не хапала. Дзяцінства даўно скончылася, а я, здаецца, усё яшчэ падманваў сябе ў жаданні атрымаць тую самую дзіцячую радасць ад жывапісу. Пасярод работы я разумеў, якой будзе карціна, і кідаўяе, болічыў нежыццяздольнай. Гэтыя прыступы разгубленасці навялі мяне на думку, што я, калі хачу, як у дзяцінстве, адчуваць сябе шчаслівым, мушу загадзя прадумваць, якім будзе мой малюнак. Але як прадумваюцца ўсе дэталі малюнка, я не ведаў. Магчыма, я не мог зразумець, што жывапіс дагэтуль прыносіў мне адно шчасце, а цяпер я мушу пакутаваць ад яго і толькі праз гэтыя пакуты магу ўдасканаліць сваё майстэрства.
Да таго ж мяне пужала заразнасць гэтых прыступаў разгубленасці: я, здаецца, зразумеў, што «архітэктурнае
мастацтва» праз гады стане для мяне такім самым, якім цяпер быў жывапіс. Болып за тое, і архітэктурай я ў дзяцінстве не вельмі захапляўся, калі не лічыць будавання дамкоў з кавалачкаў цукру або з драўляных кубікаў. А ў выкладчыкаў Тэхнічнага ўніверсітэта, людзей збольшага пасрэдных, з інжынерным светапоглядам, не было ні палёту фантазіі, ні творчага запалу. У занятках архітэктурай я пачаў бачыць толькі пустое марнаванне часу, які я мог бы прысвяціць таму, што насамрэч павінен рабіць, таму «сапраўднаму» жыццю, якое павінен пражываць. У часе, калі гэтае пачуццё ахоплівала мяне, і тое, пра што казалі на занятках, і званок, якога я не мог дачакацца, і тлумачэнні выкладчыка, і аднакурснікі, якія перакідваліся жарцікамі, а ў перапынках выходзілі пакурыць, — усё станавілася мёртвым, усё ператваралася ў свой прывід; я пагарджаў самім сабой за няздольнасць вырвацца з гэтага бессэнсоўнага, аблуднага, душнага свету, і мне зноў было цяжка дыхаць. Як у некаторых маіх снах, абы толькі вырвацца з гэтага задушлівага свету, дзе час ляцеў і я ніяк не мог дабрацца да месца, куды мусіў паспець, на занятках я штосьці маляваў і крэсліў у сшытку: партрэты выкладчыкаў, спіны аднакурснікаў, якія слухаюць лекцыю, накіды простым алоўкам, раптоўныя імітацыі расказанага на занятках, пародыі, пастышы і просценькія рыфмаваныя «паэмы»... Нягледзячы на ўсё гэтае крэмзанне, а таксама на гурток маіх чытачоў, якія з нецярпеннем чакалі ўсяго, што б я ні накрэмзаў падчас нашых архітэктурных класаў, і, да маёй радасці, чыталі ўсё гэта з усмешкай, адчуванне таго, што час хутка сплывае, а маё жыццё пайшло на глум, калі-нікалі рабілася такім нясцерпным, што я праз гадзіну выбягаў з будынка Ташкышла, дзе быў Архітэктурны факультэт, хоць і прыходзіў сюды з цвёрдым намерам правесці тут цэлы дзень; я бег з усіх ног, нібы хацеў уратавацца ад гібелі (і зусім не звяртаў увагі, ці наступаю я на лініі паміж тратуар-
нымі пліткамі, ці не), выбягаў вонкі і губляўся сярод першых-лепшых вуліц Стамбула.
У тыя дні я гуляў па бакавых вулках паміж Таксімам і Тэпебашы, па армянскіх кварталах Перы, па-майстэрску збудаваных у канцы дзевятнаццатага стагоддзя, яшчэ да іх разбурэння, — некалі мы з мамай вярталіся на маршрутцы з Галатасарая і праязджалі гэтыя месцы, тады мне, шасцігадоваму, яны здаваліся далёкімі казачнымі краінамі. Часам я з Архітэктурнага факультэта выходзіў на Таксім, сядаў там на першы стрэчны аўтобус і ехаў паводле настрою, куды вочы глядзяць: бедныя вузкія вулкі Касымпашы; старыя дамы Балата, калі я ўпершыню трапіў сюды, яны здаліся мне падобнымі на тэатральныя дэкарацыі; былыя грэчаскія і яўрэйскія кварталы, якія з надыходам беднасці і са з’яўленнем новых перасяленцаў напоўніліся нейкімі дзіўнымі матэрыямі; светлыя
і ў найвышэйшай ступені мусульманскія бакавыя вулкі Ускюдара, аж да пачатку 1980-х спрэс забудаваныя драўлянымі дамамі; хутка сапсаваныя бетоннымі будынкамі старыя і страшныя вуліцы Каджамустафапашы, якія заўжды здаваліся мне злавеснымі; цудоўны падворак мячэці Фаціх, які нязменна прыводзіць мяне ў захапленне; Балыклы і яго ваколіцы; Куртулуш і Ферыкёй, якія па меры збяднення выглядаюць усё больш старажытнымі і дзе здаецца, што тутэйшыя людзі пад ціскам улады сярэдняга класа ўвесь час змянялі рэлігію, свае карані і мову цягам тысячагоддзяў (насамрэч — толькі пяцьдзясят гадоў), — я бязмэтна абышоў такія кварталы, дзе чым ніжэй спускаешся па схіле пагорка (зусім як у Джыхангіры, Тарлабашы і Нішанташы), тым большую галечу сустракаеш. Спачатку я прыходзіў у гэтыя квар-
талы выключна таму, што хацеў уцячы ад універсітэта, ад заняткаў і — я пакрысе пачынаў адчуваць гэта — ад неабходнасці, як усе, мець працу-стол-офіс, — і яны ўеліся ў маю памяць, размаляваныя нязмыўнымі фарбамі злосці, гневу і смутку. Гэтыя прагулкі, падчас якіх я нешта шукаў, цешыўся сваёй бязмэтнасцю і гультайствам, вывучаў горад, вуліцу за вуліцай, дом за домам — і недзе ў глыбіні душы адчуваў, што калі-небудзь гэта мне спатрэбіцца, — пакінулі ўва мне такі глыбокі эмацыйны след, што пазней, калі мне здаралася трапіць на гэтыя вуліцы з якіх-небудзь больш банальных прычын, па справах ці запрашэннях, якія не выклікалі ў мяне асаблівых пачуццяў, я спачатку нават і не ўсведамляў, што гэта тыя самыя мясціны і што з імі мяне звязваюць смутныя ўспаміны; толькі калі я бачыў старую разбураную крыніцу або яшчэ больш разваленую за апошнія гады сцяну старажытнай візантыйскай царквы (Хрыста Уседзяржыцеля або Малой Ая-Сафіі), калі з узвышша бачыў, як, паміж сцяной мячэці і будынкам, пакрытым агіднай кафляй, вызірае панарама Залатога Рога, я ўспамінаў, што прыходзіў сюды першы раз роспачны і ўстурбаваны, і разумеў, наколькі па-іншаму выглядае для мяне гэты краявід з тых самых месцаў і тых самых пунктаў. Але справа не ў памылковым успаміне пра краявід — я глядзеў на той самы краявід, але з зусім іншымі пачуццямі. Глядзець на гарадскія краявіды значыць, шпацыруючы па вуліцах або катаючыся на параходзе, звязваць настрой, які дорыць Стамбул, з яго відамі, але гэтага недастаткова, каб сапраўды разглядаць гарадскія краявіды падчас прагулак, — пры гэтым ваш душэўны стан звязваецца з відамі, якія горад адкрывае для вас. Віды горада, якія захаваліся ў памяці, шчыра і па-майстэрску звязваюцца з самымі глыбокімі і чыстымі пачуццямі, з болем, з журбой, са смуткам і, калі-нікалі, з радасцю, любоўю да жыцця і надзеяй на лепшае.
$ЗІІВ
' ®О| «I
Калі б мы навучыліся так глядзець на горад і пражылі б у ім дастаткова доўга, каб мець добрую магчымасць злучаць самыя сапраўдныя і самыя глыбокія нашы пачуцці з яго краявідамі, то ў хуткім часе — падобна да некаторых мелодый, што адразу нагадваюць нам пра нашы любоўныя захапленні, пра нашых каханых, пра зруйнаваныя надзеі, — вуліцы нашага горада, яго пейзажы і краявіды нагадвалі і вярталі б нам, па адным, пэўныя пачуцці і душэўныя станы. Магчыма, Стамбул здаецца мне такім смутным месцам яшчэ і таму, што вельмі многія яго кварталы, бакавыя вулкі і адмысловыя краявіды, заўважныя толькі з пэўнага пагорка, я ўпершыню ўбачыў у тыя дні, калі ўцякаў з заняткаў і калі страціў сваю каханую і яе міндалевы пах.
КНІГІ ОНЛАЙН
