Архан Памук
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск 2018
Запозненая бура, калі неба рабілася ўсё чарнейшым, а цемра ў пакоі разняволіла нас абаіх, нарэшце грымнула, і яе нястрымная плынь пацягнула за сабой, змываючы паміж намі ўсе межы. 3 нашай канапы можна было ўбачыць, як блукаюць цікаўныя промні карабельных пражэктараў па цёмных водах Басфора і па сценах нашага пакоя.
Мы працягвалі сустракацца, не парушаючы звычайнага рытуалу. Я нарэшце быў вельмі шчаслівы з маёй мадэллю, але чаму я так абдзяляў сваю прыгажуню: пазней у такіх самых сітуацыях я буду казаць шмат пяшчотных слоў, учыняць сцэны рэўнасці, панікаваць, паводзіцца недарэчна і выдаваць розныя падобныя эмацыйныя рэакцыі, кідаючыся ў крайнасці? He, не таму, што я не быў схільны да гэтага. Магчыма, таму, што стасункі мастака
і яго мадэлі, якія прымусілі нас разглядзець адно аднаго і якія звязалі нас, вымагалі цішыні. А магчыма і таму, што ў глыбіні душы я сарамліва і неяк па-дзіцячаму разумеў: калі я ажанюся з ёй, то буду вымушаны стаць фабрыкантам, а не мастаком.
Дзевяць цудоўных серадаў я моўчкі маляваў яе і таксама моўчкі мы кахаліся, але шчасце мастака і ягонай мадэлі разбурылі не мае няясныя трывогі, а значна болын простая рэч. Мама, якая не любіла пакідаць сыноў без нагляду, знайшла падставу, каб зазірнуць у Джыхангір, зайшла на склад старых рэчаў, які быў маёй студыяй, паглядзела на мае карціны і, нягледзячы на моцны ўплыў Банара, пазнала маю прыгожую мадэль. Кожны раз, калі я завяршаў партрэт, мая залаціставалосая мадэль прыводзіла мяне ў роспач пытаннем: «Тут я падобная на сябе?» (я з разумным выглядам адказваў, што гэта не важна), і тут мама дала цалкам выразны і станоўчы адказ на гэтае пытанне, калі пазнала маю мадэль на карціне; здаецца, нам заставалася б толькі радавацца, мая мама магла патэлефанаваць яе маме і з радасцю расказаць, што іх дзеці зблізіліся, — а вось гэта ўжо спалохала нас абаіх. Маці маёй чорнай ружы была ўпэўненая, што па серадах пасля абеду яна ходзіць на тэатральныя курсы пры французскім консульстве, што ўжо казаць пра яе суровага бацьку.
Мы адразу перапынілі нашы сустрэчы па серадах. Праз нейкі час мы пачалі сустракацца ў іншыя дні, калі ў яе рана заканчваліся ўрокі, або раніцамі, калі я прагульваў заняткі. Кватэру ў Джыхангіры мы болып не наведвалі: маміны раптоўныя візіты працягваліся, дый часу на маляванне ў поўнай цішыні ў нас цяпер таксама не было, да таго ж я дазволіў там схавацца аднаму свайму аднакурсніку, якога шукала паліцыя з палітычных, як ён настойваў, прычын. Мы выпраўляліся на шпацыр па стамбульскіх вулках, тых, што былі далей ад Нішанташы, Беяглу і Таксіма, дзе былі «ўсе», як мы іх называлі, нашы
агульныя знаёмыя; мы сустракаліся на плошчы Таксім, адкуль было рукой сягнуць і да будынка Ташкышла, дзе знаходзіўся мой універсітэт, і да яе французскага жаночага ліцэя ў Харбіе, садзіліся на аўтобус і ехалі ў які-небудзь далёкі куточак горада.
Спачатку я паказаў ёй плошчу Беязыт: кавярню «Пад платанамі», дзе ў тыя часы яшчэ захавалася былая атмасфера (калі перад брамай Стамбульскага ўніверсітэта ўспыхвалі палітычныя сутыкненні, юнакі афіцыянты нават вухам не вялі); Беязыцкую Дзяржаўную бібліятэку, у якой, сказаў я з гонарам, ёсць асобнік любой кнігі, якая калі-небудзь выходзіла ў Турцыі; пажылых гандляроў кнігамі на цяністым Букіністычным рынку, якія ў халоднае надвор’е грэліся ў сваіх крамках ля газавых і электрычных печак; аблупленыя драўляныя асабнякі ў Везнеджылер; візантыйскія руіны і парослыя інжырам вулкі; «Бузу ў Вефы», месца, куды зімовымі вечарамі татаў брат часам адвозіў усіх нас на машыне і дзе на сцяне ў рамцы вісела шклянка, з якой піў бузу Атацюрк'. Я асабліва не пакрыўдзіўся, калі яе, «еўрапейскую» багатую дзяўчыну з Нішанташы, маю прыгожую мадэль, якая ведала ўсе модныя крамы і рэстараны Бебека і Таксіма, з усяго, што я паказаў ёй з таго боку Залатога Рога, на старых, смутных і бедных вузкіх вуліцах Стамбула, больш за ўсё зацікавіла гэтая шклянка з-пад бузы, якую захоўвалі не мыючы трыццаць пяць гадоў. Проста мне вельмі падабалася, што мая спадарожніца, зусім як я, хавае рукі ў кішэні, што яна таксама любіць хуткую хаду, што глядзіць па баках з той самай увагай, з якой глядзеў я сам два-тры гады да таго, калі адкрываў для сябе гэтыя мясціны, — пры думцы пра гэта ў мяне пачынаўся дзіўны боль у жываце: яшчэ адзін, пакуль невядомы мне, від любоўнага болю.
* Гарачы напой бузу ў Турцыі традыцыйна п’юць зімой.
Як і я калісьці, яна спалохалася, пабачыўшы адчайны стан стогадовых асабнякоў на вузкіх вулках Сулейманіе і Зейрэка — здавалася, яны разбурацца, варта толькі дакрануцца да іх. Яе зачаравала пустата залаў Музея жывапісу і скульптуры, які знаходзіўся за пяць хвілін хады ад аўтобуснага прыпынку, што насупраць яе ліцэя. Звычайныя для ўскраінных кварталаў перасохлыя крыніцы, нічым не занятыя сівабародыя дзяды ў цюбяцейках, якія глядзяць на вуліцу з кавярні, цёткі, што расселіся ля вокнаў і вывучаюць любога прахожага чужынца ўчэпістым позіркам гандляра рабамі; жыхары квартала гучна абмяркоўваюць нас, і мы чуем: «Хто гэта такія, браце?» — «Дык гэта ж брат і сястра». — «Глядзі-тка, яны збіліся з дарогі», — усё гэта напаўняла яе тым самым сорамам і смуткам, што і мяне. За намі ўвязваліся хлапчукі, якія хацелі прадаць нам розную драбязу ці проста пагаварыць (турыст, а турыст, what is your name?), a яна, як i я, пыталася: «Чаму яны вырашылі, што мы іншаземцы?» — і зусім не злавала, і ўсё ж мы стараліся трымацца далей ад Капалычаршы і Нурасманіе. Калі фізічная цяга рабілася нясцерпнай — мая чорная ружа па-ранейшаму адмаўлялася маляваць са мной у Джыхангіры, — мы ішлі на прыстань у Бешыкташы, бо вельмі часта наведвалі Музей жывапісу і скульптуры побач, садзіліся на першылепшы параход (напрыклад, «Іншырах-54») і, калі дазваляў час, глядзелі на басфорскія гаі, што з надыходам восені скінулі лістоту, на мора, што дрыжэла перад фасадамі віл, нібы ад халодных павеваў паўночнага ветру, на водныя плыні, што змянялі колер, як толькі вецер дзьмуў у іншы бок ці напаўзалі аблокі, на сасновыя лясы, што віднеліся за віламі. Праз шмат гадоў я запытваў сябе, чаму падчас гэтых прагулак і вандровак мы ніколі не трымаліся за рукі, — і знайшоў нямала адказаў, за якімі хавалася сапраўдная прычына — мая нерашучасць: 1. Мы, нясмелыя дзеці, гулялі па Стамбуле не дзеля таго, каб
паказаць сваё каханне, а каб схаваць яго. 2. За рукі трымаюцца тыя шчаслівыя закаханыя, якія хочуць і іншым паказаць, што яны шчаслівыя; а я, нават калі мы і былі шчаслівыя, баяўся, што так мяне будуць лічыць піжонам. 3. Гэткі шчаслівы жэст азначаў бы, што ў гэтых бедных, усеяных руінамі кансерватыўных раёнах мы выглядаем як «абыякавыя турысты ў пошуках забавы». 4. Смутак ускраінных кварталаў, смутак руін, жабрацкі смутак Стамбула ўжо даўно ахапіў нас абаіх.
Калі гэты смутак душыў мяне асабліва моцна, мне хацелася як мага хутчэй дабегчы да Джыхангіра і перанесці на палатно віды Стамбула, якія я бачу, не ведаючы пакуль, што гэта будзе за карціна. Мая прыгожая мадэль адмаўлялася скласці мне кампанію — у яе ад смутку быў зусім іншы сродак, і я быў моцна расчараваны, калі даведаўся, які менавіта.
«У мяне сёння зусім няма настрою, — сказала яна пры чарговым спатканні на Таксіме. — Ці не схадзіць нам у гатэль "Хілтан”, выпіць гарбаты? Прашу цябе. Сёння ўсе гэтыя бедныя раёны канчаткова сапсуюць мне настрой. Дый часу ў нас няма».
Я пералічыў усе зручныя прычыны і адгаворкі: на мне быў вайсковы бушлат тагачасных студэнтаў, прыхільнікаў левых, я быў няголены, нават калі мяне пусцяць у гатэль «Хілтан», я не ведаю, ці ёсць у мяне грошы на гарбату, — і мы пайшлі ў гатэль. У холе гатэля мяне ўбачыў адзін знаёмы, той татаў сябар дзяцінства, які хадзіў сюды пасля абеду і, калі піў гарбату, адчуваў сябе «ў Еўропе»; ён цырымонным жэстам паціснуў руку маёй журботнай каханай і прашаптаў мне на вуха «ах, якая гожая мадмуазэль, прыяцелю» — але нашы з ёй думкі былі занятыя зусім іншым.
«Бацька хоча як мага хутчэй забраць мяне з ліцэя і адправіць у Швейцарыю», — сказала яна, і з яе велізарных вачэй у кубак з гарбатай пакаціліся велізарныя слёзы.
«Навошта?»
Пра нас даведаліся. Што значыць «пра нас»? Ранейшым каханкам чорнай ружы яе злосны і раўнівы татуля таксама надаваў гэткае значэнне? 3 якой ласкі мне такі гонар? Нават не памятаю, ці задаваў я гэткія пытанні, ці не. Маё сэрца было аслеплена напалову страхам, напалову самалюбствам, нешта бязлітасна замкнула мяне на самім сабе. Я і баяўся страціць яе — між тым у мяне і ў думках не было, які цяжкі боль мне давядзецца вынесці, — і злаваў на яе за тое, што праз нейкія страхі яна больш не выцягвалася на канапе, не пазіравала мне і не кахалася са мной.
«Лепш пагаворым пра гэта ў Джыхангіры, у чацвер, — сказаў я. — Нуры з’ехаў, там ужо нікога няма».
Аднак пры наступнай сустрэчы мы зноў пайшлі ў Музей жывапісу і скульптуры. Мы даволі часта заходзілі туды, бо ад школы да музея можна было вельмі хутка дабрацца на маршрутцы, а ў яго пустых, завешаных карцінамі залах можна было спакойна цалавацца. Акрамя таго, ён ратаваў нас і ад стамбульскага смутку, і ад холаду, які з часам толькі мацнеў. Але праз нейкі час пусты музей і яго збольшага дрэнныя карціны сталі крыніцай смутку, яшчэ больш магутнай, чым сам горад. У дадатак да ўсяго, музейныя дазорцы пачалі нас пазнаваць і цяпер хадзілі за намі з залы ў залу: з часам паміж мной і маёй мадэллю напружанне толькі расло, таму мы больш не цалаваліся і там.
Тым не менш паходы ў музей неўзабаве зрабіліся звычкай, ад якой мы не змаглі адмовіцца і ў наступныя, бязрадасныя для нас дні. Мы паказвалі, хоць у нас ужо і не пыталіся, свае студэнцкія білеты двум старым, якія, гэтак як і ўсе работнікі нешматлікіх стамбульскіх музеяў, кіслакісла глядзелі на нас з выразам «і чаго вы тут цягаецеся!» на твары, а яны са штучнай радасцю цікавіліся, як нашы справы, і адпраўляліся ў тыя залі, дзе было выстаўлена па
адной карціне Банара і Маціса з калекцыі музея; гэтыя імёны мы казалі адно аднаму шэптам, поўным глыбокай пашаны, і хутка праходзілі паўз жудасныя палотны турэцкіх акадэмікаў, мімаходзь пералічваючы еўрапейскіх майстроў, якімі яны натхняліся і якіх пераймалі: Сезан, Лежэ, Пікаса. Больш за ўсё нас расчароўвала не тое, што нашы мастакі — большасць з іх паходзіла з вайсковага асяроддзя і была накіравана вучыцца жывапісу ў Еўропе — былі пад моцным уплывам еўрапейскіх майстроў, а тое, што іх карціны, хоць і напісаныя пад гэткім уплывам, амаль не перадавалі атмасферу, сугнасць і дух горада, па якім блукалі мы, двое змёрзлых закаханых.
КНІГІ ОНЛАЙН
