Архан Памук
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 500с.
Мінск 2018
34. Няшчасце — гэта твая агіда да сябе і горада
Часам горад абсалютна змяняецца. Вуліцы, дзе ты адчуваў сябе як дома, раптам змяняюць колер; ты раптам разумееш, што натоўп, які заўжды выглядаў загадкава, насамрэч стагоддзямі бязмэтна топча брук. Паркі раптоўна ператвараюцца ў брудныя, бясколерныя дзялянкі зямлі, плошчы, спрэс пакрытыя ліхтарнымі слупамі і электрычнымі рэкламнымі шчытамі, нечакана становяцца бетоннай безгустоўшчынай, а горад — і твая душа разам з ім — раптам аказваецца пустым, абсалютна пустым. Бруд і памыі завулкаў, смурод з адкрытых смеццевых бакаў, вечныя яміны, калдобіны і выбоіны на вуліцах і ходніках, увесь гэты вэрхал, блытаніна і штурхатня, якія робяць Стамбул Стамбулам, — усё гэта дорыць адчуванне не столькі ўбогасці, брыдкасці і заганнасці горада, колькі — маёй уласнай душы і майго жыцця. Нібы гэты горад — маё заслужанае пакаранне, і я — частка ягонага бруду. Густы смутак і нядоля пераліваюцца з горада ў мяне і з мяне — у горад, і я адчуваю, што і з горадам, і са мной усё скончана: самі вуліцы і ходнікі падказваюць, што я, як і мой горад, — жывы мярцвяк, паўзгнілы труп, нікчэмнік, асуджаны на паразу, асуджаны сканаць у гноі. Нават калі з цяжкім сэрцам мне здараецца зірнуць на Басфор, што анучай трапечацца ў прасветах паміж новымі пачварнымі бетоннымі дамамі, то і тады ў мяне не з’яўляецца ніякай надзеі. Горш за тое, я як дасведчаны
стамбулец заўважаю надыход з далёкіх нябачных вуліц смяротнага і забойчага пачуцця смутку, гэтак як вечарамі, з паху мора і водарасцей, які цішком прабраўся на гарадскія вуліцы, я адчуваю подых восеньскай навальніцы; і тады катастрофу, смерць, землятрус або восеньскую навалу мне хочацца перачакаць не на вуліцы, а як мага хутчэй вярнуўшыся дадому.
У той самы момант, калі я бачу набліжэнне цемры смутку і няшчасця, мой паўцёмны, змрочны і зацішны дамашні куточак аддаляецца ад мяне, а жалобныя, пачварныя вуліцы, неахайныя, абрыдлыя ходнікі і людзі, якія раптам робяцца падобнымі адны на адных і выглядаюць так, нібыта яны здагадаліся пра маю пустату і таемна прысягнулі не пушчаць мяне ў свае шэрагі, цягнуцца бясконцым патокам, які нарастае са страшнай сілай.
Вясной я не люблю той пасляабедзенны час, калі сонца раптам з усёй сілы бязлітасна залівае горад, з яго беднасцю, неахайнасцю і ўбоствам. He люблю праспект Халаскяргазі, які расцягнуўся ад Таксіма, праз Харбіе і Шышлі, да самага Меджыдыекёя (у тых мясцінах прайшло маміна дзяцінства, і яна расказвала пра іх як пра казачную краіну, згубленую сярод шаўкоўнічных дрэў), забудаваны ў 1960-1970-я гады з абодвух бакоў шматпавярховымі жылымі дамамі ў «міжнародным стылі», пакрытымі керамічнай мазаікай, з велізарнымі вокнамі. 3 некаторых бакавых вуліц раёнаў Шышлі (Пангалты), Нішанташы (Топагаджьі), Таксім (Талімханэ) мне хочацца ўцячы яшчэ да таго, як я трапляю туды: здаецца, што ў гэтых пазбаўленых зелені мясцінах, адкуль не ўбачыш Басфор, на гэтых крутых пагорках і ў лагчынах, забудаваных крывымі дамамі, што высяцца на маленькіх лапіках зямлі, падзеленых-перадзеленых у выніку сямейных сварак за маёмасць, так душна і мёртва, што падчас прагулак па гэтых вуліцах я скурай адчуваю нянавісць усіх гэтых зласлівых цётак і вусатых дзядзь-
каў, якія вызіраюць з вокнаў, больш за тое — нянавісць справядлівую. Я таксама ненавіджу вузкія вуліцы паміж Шышлі і Нішанташы з крамамі гатовага адзення, вуліцы Тэпебашы і Галаты з крамамі электратавараў або падобныя да вуліцы Талімханэ ў ваколіцах Таксіма, дзе свайго часу гандлявалі аўтазапчасткамі (у тыя легкадумныя гады, калі дзядулева спадчына з вясёлым свістам разляталася на патрэбу самых розных, не звязаных паміж сабой, гандлёвых прадпрыемстваў, бацька з братам, да ўсяго іншага, адкрылі там і сваю краму, але замест гандлю аўтазапчасткамі яны часцей займаліся, напрыклад, тым, што частавалі прыбіральшчыкаў таматным сокам у бляшанках, які незадоўга перад гэтым з’явіўся ў Турцыі; у сок яны дадавалі столькі перцу, што аж вочы вылазілі на лоб), ненавіджу вулкі ў ваколіцах Сулейманіе, акупаваныя пасуднымі майстэрнямі, якія душаць наваколле грукатам малаткоў і гырканнем прэсаў, ненавіджу таксі і грузавікі, якія прыслужваюць ім і ператвараюць вуліцы Стамбула ў адзін суцэльны затор. У хвіліны, калі ўва мне закіпае нянавісць да горада і да самога сябе, я злуюся больш на сябе, чым на ўсе гэтыя вулічныя шыльды з імёнамі размаітых спадароў, з іх заняткамі, прафесіямі, дасягненнямі, напісаныя на самы розны манер буйнымі, каляровымі літарамі, абы толькі прыцягнуць увагу натоўпу да іх. Усе гэтыя прафесары, дактары, хірургі, прысяжныя маёмасныя дараднікі, члены адвакацкіх калегій, радасныя прадаўцы кебабаў, бакалейныя тавары маркі «Хаят», Чарнаморскі гуртовы рынак і банк, страхавыя кампаніі, назвы пральных парашкоў і газет, каляровыя афішы кінатэатраў і рэкламы цыгарэт, джынсаў і газаваных напояў, дахі з гордымі велізарнымі літарамі над крамамі, дзе прадаюцца спартовыя і нацыянальныя латарэі, пітная вада і газавыя балоны, — усё гэта кажа мне, што Стамбул, як і я, разгублены і няшчасны, і нагадвае: пакуль гарадскі шум і гэтыя літары канчаткова не за-
душылі мяне, трэба зашыцца ў нейкі цёмны куток, у мой мілы пакойчык!
Але я спазніўся. He паспеў ускочыць у прахалодныя нетры свайго дома далей ад жудасных вуліц — электрычныя рэкламныя шчыты, шыльды, афішы і гармідар літар, ад якіх горад робіцца да болю знаёмым, клаўстрафобным, «сваім» і задушлівым, самі сабой завялі ў маёй галаве чытальную машынку.
АКБАНККЕБАБЫАДРАНКУНАДЗЕЙНАЯМЭБЛЯДЛЯВА СМЫЛАНАКОЖНЫДЗЕНЬЮВЕЛІРНЫЯВЫРАБЫЛАСУНК ІГАДЗІННІКІЎРАСТЭРМІНОЎКУАДВАКАТНУРЬІБАЯР
Нарэшце я ратуюся ўцёкамі ад крыважэрнага натоўпу, бясконцай блытаніны і паўдзённага сонца, што асвятляе ўсю гэтую пачварнасць, — але машынка ў маёй галаве чытае першае-лепшае — нібы ў жаласнай народнай песні, якую спяваюць у хвіліны стомы, маркоты і журбы, яна зацягвае:
ВЯСНОВЫРАСПРОДАЖБУФЕТСПАДАРАСЕЛЯМІТЭЛЕ ФОНСТАРРАЁННЫНАТАРЫЮСБЕЯГЛУСАМЫЯТОНКІЯМ АКАРОНЫАНКАРСКІРЫНАКШОЎПАРЫКМАХЕРСКАЯЖ ЫЛЫКОМПЛЕКССАГЛЫКРАДЫЁДЭТАЛІІТРАНЗІСТАРЫ
Гарадскі натоўп, састарэласць і бруднасць горада робяць мяне вельмі няшчасным, — ляжу і думаю я. У Стамбуле ўсё новае кідаюць зробленым напалову, ён ператварыўся ў нейкае месца суцэльных недахопаў. Вонкавая рэклама, у болыпасці сваёй запазычаныя з англійскай і французскай моў назвы фірмаў, крам і часопісаў намякаюць, што гэты горад жыве па-еўрапейску, але ж горад ніколі і не жыў так, як расказвае пра сябе. Мячэці, мноства мінарэтаў, заклікі да малітвы, гістарычны антураж традыцый — імі таксама горад не жыве. Усё зроблена напалову, ва ўсім ёсць недахопы і дэфекты.
БРЫТВЫДЛЯГАЛЕННЯЗАХОДЗЬЦЕДАНАСУАБЕДЗЕН НЫПЕРАПЫНАКДЫЛЕРТАВАРАЎФІЛІПСМЕДТЭХНІКАД ЫВАНЫШКЛЯНЫЯДЗВЕРЫАДВАКАТФАХІР
Думкі пра тое, што горад стаў прычынай майго смутку, у пэўны момант выносяць мяне ў свет наіўных мрояў. Гораду, думаю я, больш пасаваў яго залаты век, часы яго чысціні і сапраўднасці, калі ён быў «самім сабой» і «дасканала цудоўным». Але я з горыччу разумею, што я, мая дуіпа і думкі — чужыя ў Стамбуле канца XVIII — пачатку XIX стагоддзя, намаляваным Мелінгам, апісаным такімі еўрапейскімі падарожнікамі, як Нерваль, Гацье і дэ Амічыс. Больш за тое, дома ўключаецца логіка, і яна падказвае мне, што я люблю свой горад не за яго чысціню, а за яго стракатасць, недаробленасць і кучу разбураных будынкаў. Але тая палова мяне, якая хоча выправіць мае недахопы і заганы, кажа, што мне неабходна ратавацца і ад смутку, які распаўсюджвае горад. Гоман вуліц дагэтуль гучыць у мяне ў галаве.
АШЧАДЖАЙЦЕДРОБНЫЯГРОШЫКАПЕЙКАРУБЕЛЬБ ЕРАЖЭБУФЕТСПАДАРЫНІГЮНЭШЗВАНІЦЕЎЗВАНОКГА ДЗІННІКІАРТЫНЗАПЧАСТКІТОНКІЯПАНЧОХІВОГБАЛІ
Магчыма, я адчуваю сябе вінаватым з той прычыны, што ніколі цалкам не належаў гэтаму гораду. I ў святочныя дні, калі ўся наша сям’я збіралася ў бабулінай кватэры і весялілася, падагрэтая пасля абеду лікёрам і півам, і ў дажджлівы зімовы дзень, калі я раз’язджаў па горадзе з якім-небудзь багатым сябрам з Роберт-каледжа на машыне ягонага бацькі, і падчас прагулкі па вясновых вуліцах у пасляабедзенны час я адчуваў, як ува мне расце пачуццё ўласнай нікчэмнасці, адарванасці ад усяго на свеце, а значыць, памылковасці майго існавання, а значыць, неабходнасці схавацца ад людзей дзе-небудзь у далёкім кутку, — такая думка, не, хутчэй жывёльны інстынкт, гнала мяне як мага далей і ад еднасці з гарадской супольнасцю, ад духу братэрства і ўзаемадапамогі, ад усёбачнага вока ўсёдаравальнага Бога — мяне цягнула застацца ў адзіноце, і таму я перажываў глыбокае пачуццё віны.
У першыя ліцэйскія гады адзінота была для мяне часовай з’явай, бо я пакуль не быў дастаткова сталым, каб прыняць яе, як прымаюць горкую долю. (Надзея ўласцівая дзяцінству, на ёй трымаецца моц уяўлення.) Я марыў, што аднойчы ў мяне будзе добры сябар і я буду хадзіць з ім у кіно (мне было неспакойна ў перапынках паміж сеансамі, бо я прыходзіў адзін, без сяброў). Я ўяўляў сабе, як аднойчы ў мяне будуць добрыя знаёмыя: з імі будзе вельмі прыемна, без фальшу, абмяркоўваць мае карціны і прачытаныя кнігі. Марыў, як аднойчы ў мяне будзе прыгожая каханая, і з ёй я буду дзяліць захапленне ад таемных забароненых радасцей, знаёмае мне з самага ранняга дзяцінства, калі я гуляўся з піпкай ды іншымі часткамі цела. Магчыма, я ўжо быў у адпаведным для гэтага ўзросце, але саромеўся глыбіні сваіх жаданняў, ад-
чуваў, што мая душа не гатовая прыняць выклік гэтага страшнага хацення.
У той час я меркаваў, што бездапаможнасць — гэта адчуванне страчанай сувязі паміж вамі і месцам, домам, сям’ёй і, самае галоўнае, горадам, дзе вы жывяце. Вось ад духу гэтай супольнасці, якім ахутаныя ўсе жыхары горада, з іх заўсёднымі «брат» і «мы», з адзінствам, годным футбольных заўзятараў, я і быў адарваны. Я адчуў расколіну ў душы, запанікаваў ад набліжэння адзіноты, спалохаўся, што ўсё жыццё правяду ў цемры майго песімізму, і прыняў рашэнне быць як усе: у сямнаццаць-васямнаццаць гадоў мне нібыта ўдалося зрабіцца таварыскім хлопцам, які ўсіх смяшыў, жартаваў пры кожнай нагодзе, з усімі быў прыязны і нават панібрацкі. Абы схаваць павольнае набліжэнне вар’яцтва, я, нібы той, што свішча ў цемры, бесперапынна жартаваў, расказваў байкі, на ўроках выклікаў усеагульны смех, перадражніваючы настаўнікаў у іх за спінай, а ў сямейным коле мае жарты рабіліся легендарнымі, іх пераказвалі зноў і зноў. Калі я заўважаў, што забава зайшла занадта далёка, то адчуваў сябе дыпламатам, які прыкладвае тытанічныя высілкі, каб замяць брудны скандал. Пасля ўсёй гэтай гульні, адзін у сваім пакоі, я знаходзіў адзіны хуткі паратунак ад усяго гэтага сусветнага фальшу, душэўнай пустаты і ўласнай крывадушнасці — «перашморгнуць затвор».
КНІГІ ОНЛАЙН
