КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Што да сучаснай беларускай паэзіі, то яе непасрэдная сувязь з музыкай асабліва адчуваецца ў вытанчанасці пачуццяў і рамантычнай узвышанасці, камернасці і рамансавай агучанасці лірычных перажыванняў у кнігах Л. Дранько-Майсюка «Стомленасць Парыжам» (1995), а таксама «Я вандрую ў стагоддзях» (1998) і «Рабро Адама» (1999) Т. Мушынскай. Журналістка, тэатральны крытык — паэтэса шмат гадоў даследуе музычнае мастацтва, што, безумоўна, накладвае адбітак на яе паэзію. Красамоўным сведчаннем пошукаў мастацка-вобразнай самарэалізацыі на сумежжы паэзіі і музыкі з’яўляюцца перш за ўсё адметнасць паэтыкі, стылю, выкарыстанне адпаведнай тэрміналогіі, нават назвы такіх вершаваных цыклаў, як «Ветру сімфонія», «Скрыпка і смык», «Водар акацыі белай». Адзін з вершаў, прысвечаны кампазітару Галіне Гарэлавай, мае адпаведную назву — «Канцэрт для фартэпіяна і дажджу»: Слухаю я бясконцую Ветру сімфонію, Хваль марскіх Віяланчэльную тугу. Ударных паэму Для маланак спякотных I званочкаў лясных Харавую смугу. Белых воблакаў ронда, Цыкл вакальны Зялёнай квакухі, Сола конікаў-скрыпак... Магутны аркестр! I апошнім нумарам Філарманічнай праграмы Будзе канцэрт Для фартэп’яна й дажджу. [39, с. 31] У поліфанічным аркестры, у агульнай сімфоніі прыроды, падслуханай Т. Мушынскай, тонкі музычны слых улоўлівае не толькі гарманічнае спалучэнне гукаў і фарбаў, але і прысутнасць хаосу, хаокасмічнай гармоніі, засведчанай у водбліску спякотных маланак, у шуме дажджу. У паэта А. Пісьмянкова дождж выклікае асацыяцыі з музыкай Шапэна: I ўсё-такі цуда бывае! Захочаш — і я пакажу, Як сонечны промень іграе На струнах гарэзных дажджу. I роспач сплывае, як пена... Захочаш — і я дакажу, Што дождж на ўзроўні Шапэна, Ты толькі даверся дажджу. [46, с. 31] Звычайны малюнак дажджу ў лірычным абразку А. Пісьмянкова «I ўсё-такі цуда бывае...» ператвараецца ў з’яву незвычайную, сапраўдны цуд прыроды. Зрокава-слыхавыя асацыяцыі дапамагаюць убачыць у дажджавых кроплях пералівы сонечнага святла, пачуць гучанне музычных акордаў, улавіць змены настрою. Паэтава ўяўленне пра ідэал, духоўнасць яднае выявы касмічнага і зямнога, красу прыроды і тварэнне чалавечага генію. Праявы хаокасмічнай гармоніі, а дакладней, стасункі чалавека і прыроды, чалавека і навакольнага асяроддзя, пачынаючы з глыбокай старажытнасці і да нашых дзён, прыцягвалі і прыцягваюць увагу мысляроў і філосафаў, у многім вызначаюць асноўны змест не толькі навуковафіласофскіх тракгатаў, але і пейзажнай лірыкі, гутарка пра 10 якую, аднак, пойдзе крыху далей. Цяпер жа ёсць неабходнасць звярнуцца да разумення красы, гармоніі ў некаторых творах антычных філосафаў і сучасных пісьменнікаў. На аснове вывучэння тэкстаў Плаціна ў яго «эстэтыцы прадустаноўленай гармоніі» А. Ф. Лосеў абгрунтоўваў чатыры формулы прыгожага. Чацвёртая (апошняя з іх), непасрэдна звязаная з арыентацыяй на свабоду мыслення і агульначалавечыя духоўныя каштоўнасці, сфармулявана наступным чынам: «Прыгожае — тое, што з’яўляецца прамым вынікам прадустаноўленай хаокасмічнай гармоніі, вынікам, свабодна і дзёрзка выкананым пры дапамозе намаганняў кожнай асобнай індывідуальнасці, ні ад чаго і ні ад каго не залежнай» [34, с. 712]. А. Ф. Лосеў завастраў увагу на адным з найважнейшых пытанняў, пастаўленых старажытным філосафам, які імкнуўся спасцігнуць духоўную сутнасць побыту і ўзаемадачыненняў у людскім гурце дабра і зла, — на пытанні, якое застаецца надзённым і на пачатку 3-га тысячагоддзя н. э.: «Чаму жыццё прыгожае, нягледзячы на пануючае ў ім зло і вечнае бязладдзе? А гэта таму, адказвае Плацін, што ўсім гэтым бязладдзем і ўсім гэтым злом толькі падкрэсліваецца існаванне і ні ў чым не павіннай Сусветнай Душы, ні ў чым не павіннага Розуму і ўжо тым больш ні ў чым не павіннага Адзінага, або Дабра. Усе гэтыя тры іпастасі, хаця і з’яўляюцца не абстрактнымі паняццямі, а жывымі сутнасцямі, усё ж у сабе нерухомыя, вечныя і лагічна неабвержныя. Такім чынам, гэтыя тры вышэйшыя іпастасі і любое зло, якое здзяйсняецца ў космасе, не толькі сумяшчальныя, але і непарушныя. I толькі паняццева-дыфузны метад (А. Ф. Лосеў лічыць яго галоўным у філасофскіх трактатах Плаціна. — Л. I.) можа зразумець і растлумачыць такое небывалае сумяшчэнне падзей, якія адбываюцца хаатычна, і іх унутраную паняццевую заканамернасць» [34, с. 713]. Пакідаючы без каментарыя дэфініцыю паняццева-дыфузнага метаду Плаціна, звернемся яшчэ раз да канкрэтызацыі сутнасці яго вучэння, выкладзенай А. Ф. Лосевым на папулярнай мове: «Жыццё поўнае недасканаласцей. Але гэта і прыгожа і лагічна, таму што недасканаласць жыцця толькі і магчымая дзякуючы вечнай дасканаласці глыбінных асноў жыцця і побыту» [34, с. 713]. Такім чынам, ужо антычныя філосафы, пісьменнікі спрабавалі спасцігнуць сутнасць прыгожага не толькі і не столькі як выяву знешняй формы, колькі як «дасканаласць глыбінных асноў жыцця і побыту», дакладней, памкненне да маральнасці, духоўнасці, да арыентацыі на спрадвечныя ідэалы гуманнасці, дабрыні. Адсюль і апеляцыя да Сусветнай Душы, Розуму, Адзінага і інш. Бразільскі пісьменнік Паула Каэльё, чые кнігі («Дзённік мага», «Алхімік», «Мактуб», «Пятая гара», «Кніга воіна свету», трылогія: «На беразе Рыо-П’едра я сеў і заплакаў», «Вераніка вырашае памерці» і «Д’ябал і сіньярыта Прым») на сумежжы стагоддзяў, можа, самыя запатрабаваныя (выдадзены больш як у ста краінах свету), працягвае развіваць медытацыі антычных мысляроў. Амаль у кожным творы ён скіроўвае ўвагу да Душы Свету, якая бачыцца рухаючай адцэнтрабежнай сілай космасу, жыцця прыроды і лёсавызначальнай у пошуках свайго шляху («своей Стезн») кожнага індывідуума: «Адсюль мне відаць Душа Свету, — адказвала Сонца. — Яна звяртаецца да маёй душы, і мы разам прымушаем травы расці, а авечак пераходзіць з месца на месца ў пошуках ценю. Адсюль — а гэта вельмі далёка ад вашага свету — я навучылася любіць. Я ведаю, што калі хоць крыху набліжуся да Зямлі, усё жывое на ёй загіне і Душа Свету перастане існаваць. I мы здалёку глядзім адно на другую і здалёку любім адно другога. Я даю Зямлі жыццё і цяпло, а яна мне — сэнс майго існавання» [31, с. 213]. Праз дыялог Сант’яга (галоўнага героя) з пустыняй, ветрам, сонцам расшыфроўваецца сэнс багатай вобразнай сімволікі рамана П. Каэльё «Алхімік». Аўтар падкрэслівае неабходнасць памкнення кожнага індывідуума спраўдзіць наканаванасць лёсу, здольнасць яго знайсці ўласную сцяжыну («сваю Стезю») і тым самым сцвердзіць сваю далучанасць да таго Адзінага (Душы Свету), у якім закладзена найвышэйшая духоўная сутнасць прыроды і чалавека, якому адводзіцца самая высокая прыступка ў іерархіі касмічных цывілізацый. Вось працяг дыялога Сант’яга з сон12 цам: «Ты мудрае, — адказаў юнак, — бо ўсё бачыш здалёку. Але ты не ведаеш, што такое любоў. He было б шостага дня Тварэння — не з’явіўся б чалавек. I медзь так і заставалася б меддзю, а свінец — свінцом. Так, у кожнага свой Шлях, але калі-небудзь ён будзе пройдзены. А таму трэба ператварыцца ў штосьці іншае, пачаць новы Шлях. I так да той пары, пакуль Душа Свету на самай справе не стане чымсьці адзіным» [31, с. 214], Прыкладам плённай арыентацыі на высокую духоўнасць, выявай «дасканаласці глыбінных асноў жыцця і побыту» амаль дзвесце гадоў застаецца паэзія A. С. Пушкіна, больш за сто гадоў — лірыка А. Фета, Ф. Цютчава, каля ста гадоў — М. Багдановіча, Я. Купалы, Я. Коласа. Геніяльныя творы паэтаў розных эпох асвятляюць і жывяць мастацкія пошукі прадстаўнікоў сусветнага прыгожага пісьменства. Кожнае пакаленне людзей, найперш творчых (і не толькі ў Расіі, але і далёка за яе межамі), па-новаму, па-свойму перажывае радасць далучэння да чароўных таямніц пушкінскага майстэрства, радасць спасціжэння інтэлектуальных глыбінь, высокай духоўнасці і патэнцыялу творчай энергіі яго паэзіі, адной з асноўных эстэтычных установак якой з’яўляецца гарманічнае бачанне свету. Прыклад — адзін з выдатных узораў пушкінскай лірыкі, знакамітая «Элегія»: Безумных лет угасшее веселье Мне тяжело, как смутное похмелье. Но, как внно, — печаль мннувшнх дней В моей душе чем старе, тем слльней. Мой путь уныл. Сулнт мне труд н rope Грядуіцего волнуемое море. Но не хочу, о другн, умнрать; Я жнть хочу, чтоб мыслнть н страдать; Н ведаю, мне будут наслажденья Меж горестей, забот н треволненья: Порой опять гармонней упьюсь, Над вымыслом слезамн обольюсь, Н может быть — на мой закат печальный Блеснет любовь улыбкою прошальной. [49, с. 169] Колькі пачуццяў, сапраўднага, непрыдуманага чалавечага перажывання! Які прастор для думкі! Як многа прачытваецца ў элегічным роздуме, лаканічным, сціснутым да лірычнай мініяцюры! Паэт прыадчыніў заслону ўласнай творчай лабараторыі, акрэсліў духоўныя параметры мастацкай мадэлі свету ў самых разнастайных праявах формы і зместу — ад гарманічна зладжанага, прыгожага, гераічна ўзвышанага да трагедыйна непрадказальнага і нават пачварнага. Але ж ці не адэкватнае падабенства знаходзім у «эстэтыцы прадустаноўленай гармоніі» Плаціна, мысліцеля эпохі позняга элінізму, і ў творах сучаснага пісьменніка П. Каэльё? Канфліктная сітуацыя як адбітак канкрэтных жыццёвых варункаў у «Элегіі» А. Пушкіна звязана з часавымі вымярэннямі біяграфіі лірычнага героя (а гэта і сам паэт). Нібы хмельнае віно, адшумела буйная маладосць, непрыкметна падкралася цвярозая сталасць з будзённай прозай побыту, паўсядзённым клопатам, працай, рознымі нягодамі, горам. Будучыня бачыцца ў смутных колерах («Мой путь уныл. Сулнт мне труд н rope Ц Грядуіцего волнуемое море»). He будзем забываць, што «Элегія» напісана ў 1830 г. Уражанні ад трагічных падзей на Сенацкай плошчы і праз пяць гадоў застаюцца балючымі і свежымі, нібы ўсё адбывалася толькі ўчора. Глыбокі след, звязаны з трагічным лёсам сяброў-дзекабрыстаў, застаўся ў душы паэта да канца жыцця, што адбілася ў яго творчасці, стала асноўным зместам лірычнага перажывання. Гэта адзін бок лірычна-драматычнага канфлікту, тэза, пазначаная адмоўнай эмацыянальнасцю, ноткамі трагізму, смутку і журбы. Антытэза змяшчае ў сабе зусім іншы зарад духоўнай энергіі, мае адваротны сэнс. Наперакор усялякім катаклізмам і трагедыйнасці грамадскіх стасункаў, на поўны голас, упэўнена заяўлены праграмныя для творчасці паэта дэкларацыі: прага жыцця, гармоніі, сцвярджэнне гуманістычных ідэалаў. Філасофія жыццялюбства, пункцірна пазначаная дзеяслоўнай трыядай «Я жнть хочу, чтоб мыслйть н страдать» (курсіў мой. — Л. Г.), з’яўляецца дамінантай у эстэтычных перакананнях творцы. Тым самым падкрэсліваецца актыўнасць яго грамадзян14