КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
2 Актуальным у сучасным літаратуразнаўстве стала вывучэнне ролі чытача ў літаратурным працэсе. He абыходзіцца без пераболыпанняў. Часам успрымальніка мастацкіх тэкстаў ператвараюць ледзь не ў асноўнага фігуранта літаратурнага працэсу, і гэта, вядома, вядзе да аднабаковасці разумення тых альбо іншых з’яў. Але ж, як слушна, хаця ў многім і палемічна заўважае ў сваёй кнізе «Выбух камунікацыі» Ф. Брэтон, «да пачатку 1980-х аднадушна прымалі «вертыкальную» мадэль камунікацыі (гэта значыць адрасант аказвае аднабаковы ўплыў на адрасата, якому застаецца толькі пасіўна паддавацца ўздзеянню сродкаў масавай інфармацыі)» [2, с. 203]. Такім чынам, напачатку ролю ўспрымальніка мастацкіх твораў недаацэньвалі, потым, нібы спахапіўшыся, сталі перабольшваць: гэта натуральна, такія праявы «звышувагі» да чытача можна было прадказаць, тут спрацаваў прынцып кампенсацыі. Відавочнае ажыўленне цікавасці да гэтай праблематыкі дае падставы і шырокія магчымасці для вывучэння і аналізу адметнасцей чытацкай рэцэпцыі. Сёння часта ўзгадваюць, напрыклад, аб працах рускага даследчыка А. Бялецкага, які яшчэ ў 20-я гады XX стагоддзя заклікаў усіх звярнуць увагу на постаць успрымальніка літаратурных тэкстаў, на ролю чытача ў развіцці літаратуры. Многа пішуць пра эсэ Сартра «Што такое літаратура» (1948), пра заслугі У. Эка, Р. Барта, Г. Яуса, В. Ізера, намаганнямі якіх тэма чытацкага ўплыву на літаратуру шырока ўводзілася ў навуковы ўжытак. Мы ж для сябе адзначым найперш наступнае: у наш час ніхто ўжо не сумняваецца, што ў апасродкаваным, праз тэкст, дыялогу, які адбываецца паміж чытачом і літаратарам, цалкам пасіўным не бывае ні чытач, ні тым болыіі літаратар. У выніку ўзаемадзеяння пазіцый у літаратурным творы вельмі часта матэрыялізуюцца рысы кампраміснасці, дасягнутай на сумежжы «чытацкага» і «пісьменніцкага» прыярытэтаў у літаратуры. Адпаведна, калі дыялог літаратара з чытачом не складваецца, калі чытач, як гэта характэрна для сённяшняй сітуацыі на Беларусі, пачынае ігнараваць звернутыя да яго пісьменніцкія інтэнныі, — ёсць аднолькавая верагоднасць як таго, што збой адбыўся на лініі «ад літаратара да чытача», так і таго, што са скажэннямі праходзіць сігнал у напрамку «ад чытача да літаратара». У дадзеным выпадку нас цікавіць менавіта «чытацкі» аспект. Што ж канкрэтна можа не задавальняць успрымальніка ў літаратурнай прапанове, якая зыходзіць ад беларускага аўтара, ад беларускіх пісьменнікаў? Найбольш важна, на нашу думку, разгледзець пытанні маркетынгу, рэкламы беларускай кнігі, бо недапрацоўкі ў дадзенай сферы таксама здольныя істотна паўплываць на статыстыку прачытанасці аўдыторыяй тых ці іншых кніг. Гэтым, і толькі гэтым выклікана небходнасць увагі да пытанняў маркеталогіі, якія, як вядома, непасрэдна з літаратуразнаўчым аналізам не звязаныя. Эфектыўна разрэкламаваны можа быць як удалы, так і не зусім па-мастацку пераканаўчы твор. Праблемнасць жа беларускай сітуацыі бачыцца яшчэ і ў тым, што нават выдатны па якасцях нацыянальны літаратурны прадукт, праанансаваны недастаткова прафесійна, у нас сістэматычна прайграе белетрыстыцы рускамоўнай, нярэдка менш прафесійнай, затое шумна ўхваленай расійскімі маркетолагамі. 3 Адзін са стрыжнявых, хрэстаматыйных прынцыпаў маркеталогіі сведчыць: калі спажывец набывае тавар, які яму прапануюць, ён купляе і пэўны вобраз самога сябе, ён у сваіх уяўленнях далучаецца да таго стылю жыцця, атрыбутам прыналежнасці да якога і была абвешчана купленая ім рэч. Цяжка не заўважыць, як у адпаведнасці з гэтым прынцыпам спецыялісты па рэкламе выбудоўваюць структуру канструктыўных узаемаадносін з пакупніком. Бо менавіта «іміджавая» скіраванасць вызначае гучанне прапаноў кшталту: «Купі, бо без гэтай рэчы не станеш, не будзеш выглядаць сапраўднай гаспадыняй у доме (альбо неўтаймаваным мача, рэспектабельным бізнесменам і г. д.)!» Перад намі універсальны і надзвычай дзейсны прыём стварэння рэкламы актыўнай і наступальнай, ён, калі прыгледзецца, выкарыстоўваецца ў тым ліку для ўсталявання на рынку прадукцыі кнігавыдавецкай. Па меншай меры ў практыцы маскоўскіх выдавецтваў вектар «іміджавай адраснасці» акрэслены досыць выразна. I здзіўляцца тут няма чаму, не сакрэт, што ў штаце салідных выдавецтваў даўно і трывала замацаваліся спецыялісты, адказныя за маркетынгавую, скіраваную на пашырэнне чытацкага попыту, палітыку. Прычым паўнамоцтвамі такія спецыялісты надзелены немалымі, бадай, невыпадкова ў рускай прозе адным з папулярных камічных персанажаў стаўся ў апошні час менавіта маркетолаг, зацыклены на пошуках экстравагантнай маскі для літаратара, творы якога неабходна «раскруціць». Так, безумоўна, падобны персанаж найперш прываблівае аўтараў тым, што пры дапамозе яго недарэчных экзальтаваных паводзін можна да самай неверагоднай ступені давесці экстравагантнасць сюжэтных хадоў у рамане. Але адчуваецца ў падтэксце і пэўная незадаволенасць літаратараў занадта імпэтным умяшальніцтвам «іміджмейкера» ў жыццё творчай асобы. Пісьменнікі ведаюць і адчуваюць такое ўмяшальніцтва на ўласным вопыце. Так што, смех смехам, а тэндэнцыя рэальна існуе, маркетынгаваму забеспячэнню выданняў аддаецца ў нашых суседзяў усё большая ўвага. Дарэчы, вынікі такой работы мы выдатна адчуваем. Калі ўзнікае ўражанне, што ўсе, апроч цябе, даўно азнаёміліся з чарговым шэдэўрам навамоднага майстра дэтэктыўнага жанру, — гэта найчасцей вынік работы маркетолага. Альбо калі суседка ў суседкі пытаецца, ці ня.ма ў яе апош264 няга рамана Данцовай, Дашкавай, Марынінай ці яшчэ Karo, — тут таксама «быў маркетолаг». Што ўжо гаварыць пра эфектыўнасць раскруткі раманаў пра Гары Потэра: творы яшчэ не напісаныя, а іх наперад гатовыя ажыятажна раскупляць! Ці такі яшчэ, у многім ужо хрэстаматыйны прыклад: напрыканцы 1980-х у германскіх выданнях пачалі з’яўляцца партрэты маладой жанчыны. Пад партрэтамі стаяў подпіс: «Вядомая пісьменніца Ю. Герман». Подпісу, натуральна, верылі і пачыналі пытацца пра кнігі гэтай пісьменніцы ў кнігарнях. Хітрасць была ў тым, што ніводнага надрукаванага рамана Ю. Герман на той час нс мела, творы, як і ажыятажны попыт на іх, былі яшчэ «на падыходзе». Але гэта прыклады звышагрэсіўнай рэкламнай раскруткі, звычайна акцэнт робіцца ўсё ж на іншым. Звернем увагу, наколькі разгорнутай і варыятыўнай выяўляецца шкала «іміджавых» рэкамендацый, якія даводзяць да аўдыторыі спецыялісты-маркетолагі. Хатнім гаспадыням прапануюць адны творы, мужчын, якія хацелі б лічыць сябе знаўцамі ў вайсковай справе, арыентуюць на прачытанне раманаў, уключаных у іншую выдавецкую серыю, культавымі для інтэлектуалаў абвяшчаюцца кнігі таксама адпаведнага кшталту... I ўсюды суаднесенасць пэўнага стылю жыцця і той кнігі, якая абвяшчаецца яго атрыбутам: маўляў, калі не чытаеш такую вось літаратуру, будзеш выглядаць белай варонай у адпаведным асяроддзі. Зразумела, што падобныя паралелі не задаюцца аднымі толькі адсылкамі тыпу «твор рэкамендаваны для прачытання ўсім, хто цікавіцца падзеямі даўніны», альбо «раман разлічаны на тых, каму даспадобы востры дэтэктыў з элементамі меладрамы». Так, без падобных, для ўсіх даўно звыклых рэкамендацый не абыдзешся, яны — і ў прадмове да кнігі, і ў крытычнай рэцэнзіі будуць пазначаныя, і абавязкова прагучаць у анонсе па радыё ці па тэлебачанні. Аднак усё часцей акцэнт робіцца не на традыцыйным «прачытай, гэта можа цябе зацікавіць», а навязваецца ацэнка зусім іншая — «усе чытаюць, калі не прачытаеш — будзеш не raid, як усе». Прычым падключаецца ўвесь патэнцыял сродкаў масавай інфармацыі, уся глыбіня масмедыйнай прасторы. Ідзе, напрыклад, ток-шоу, тэма размовы нібыта не звязаная з творчасцю пісьменнікаў, але задаецца пытанне пра любімыя кнігі, пра тое, якія навінкі рускай літаратуры запомніліся госцю перадачы. I ў інтэрв’ю з вядомым спартсменам, літаратарам, палітыкам журналіст не праміне пацікавіцца ў суразмоўцы яго літаратурнымі густамі. Алератар жа, калі інтэрв’ю вядзецца ў тэлеэфіры, у гэты момант незнарок прыпыніць камеру на адпаведных кніжных вокладках... Наладжана менавіта сістэмнае данясенне аналагічнай, «іміджавай» інфармацыі да чытача. Прычым усё адбываецца настолькі ўпарадкавана і зладжана, што спісваць тэндэнцыю на неверагодны збег выпадковасцей проста не выпадае: перад намі плён відавочна планамерных, мэтаскіраваных намаганняў маркетолагаў. Занадта ўжо знарочытай атрымліваецца большасць «падказак» чытачу, парады кан’юнктурна залежаць ад статуса патэнцыяльнага адрасата. Але ў любым выпадку рэкамендацыі будуць, у гэтым і заключаецца прынцып менавіта сістэмнага данясення «іміджавай» інфармацыі. Паслядоўна вытрымліваецца і наступны прынцып: ухвальнае слова пра літаратурныя творы ўкладаецца ў вусны тых, чые думкі выглядаюць аўтарытэтнымі для патэнцыяльнага чытача, слухача ці гледача, тых, да чыіх меркаванняў ён з асаблівым даверам прыслухоўваецца. I калі нехта схіляецца, напрыклад, да здаровага ладу жыцця, бачыць кумірам спартсмена ці спартсменку — што ж, алімпійскія чэмпіёны не забудуць распавесці пра кнігі аўтараў, якія яны нядаўна, у рэдкія вольныя гадзіны паміж трэніроўкамі, з цікавасцю прачыталі. Аналагічныя рэкамендацыі ўкладаюцца ў вусны палітыкаў, вядомых артыстаў, выканаўцаў папулярных музычных твораў, бізнесменаў, культавых тусоўшчыкаў. Сетка раскідаецца надзвычай шырока, бо для некага найлепшай падказкай могуць быць парады «звычайнага» чалавека — улічана і гэта: свае літаратурныя густы можа выказаць нехта з удзельнікаў рэаліці-шоу, тыповая, запрошаная ў тэлеальбо радыёстудыю, хатняя гаспадыня! Такое вось «іміджавае» ўздзеянне. Эфектыўнасць яго, як паказвае практыка, надзвычай высокая. «Літаратурна266 га спажыўца» часам удаецца арыентаваць на прачытанне нават дастаткова бляклых, але старанна раскручаных маркетолагам раманаў і аповесцей. Дык чаму ж на Беларусі ўвесь гэты магутны рэсурс прапаганды літаратурных дасягненняў застаецца практычна незадзейнічаным, чаму парады прачытапь беларускую кнігу гучаць з вуснаў ці не выключна літаратуразнаўцаў, крытыкаў, саміх пісьменнікаў? Няўжо мы думаем, што людзі, набліжаныя да літаратуры, з’яўляюцца найбольш іміджава прыцягальнай групай беларускага насельніцтва? Сёння, калі сацыяльны статус пісьменніка (і гэту праблему надзвычай актыўна абмяркоўваюць, яна ні для кога не з’яўляецца сакрэтам) недаравальна нізкі, наўрад ці варта замыкацца на прапагандзе беларускага слова сіламі выключна літаратуразнаўцаў. Як можна забяспечыць іміджавую прыцягальнасць твораў у падлеткавым, напрыклад, асяроддзі, калі да чалавека, звязанага з беларускай літаратурай, моладзь ставіцца, мякка кажучы, паблажліва і без вялікай пашаны? Гэта з пункту гледжання маркеталогіі нонсенс: даручыць рэкламу прадукту людзям, якіх аўдыторыя ўспрымае ў многім скептычна!