Святы і абрады беларусаў
Васіль Ліцьвінка
Выдавец: Беларусь
Памер: 190с.
Мінск 1998
Спасылку для такіх разважанняў даў у свой час яшчэ Канстанцін Ушынскі сваім тэзісам "Заспявае школа — заспявае ўвесь народ". Выканаць на беларускай глебе разумны запавет Ушынскага заўзята імкнуўся Рыгор Шырма і сваім фактычна адзіным "Школьным спеўнікам" (1958), і дыскусіяй у друку 1971—1973 гг. ("Заспявае школа — заспявае народ" — "Настаўніцкая газета". 1971. 25 жн. "Песня застаецца з чалавекам" — "Настаўніцкая газета". 1973. 10 сак.
I вось шчаслівы лёс выпаў на долю сучасных педагогаў, выхавацеляў, выкладчыкаў спеваў, кіраўнікоў дзіцячых фальклорных калектываў, дзякуючы эацэсу нацыянальна-культурнага адраджэння нашай нацыі —зрабіць захаваную багатую святочную куль-
туру асновай эстэтычнага, маральнага выхавання дзяцей у школе.
За першай рамантычнай хваляй фалькларыстычнага захаплення моладзі ідзе магутная асветніцкая, асэнсаваная, а таму незваротная зацікаўленасць святочнай культурай. Хочацца верыць, іпто яна стане асновай педагагічнай дзейнасці па нацыянальна-эстэтычнаму выхаванню.
Песня — душа народа, таму святочная культура дасць магчымасць вырашыць моўную сітуацыю на Беларусі. Бо з песні не толькі "словы не выкінеш", не пераробіш, а нават гука чужога ў яе не ўставіш — мелодыя не дасць. He лішне будзе прывесці тут погляд таго ж К. Ушынскага: "Мова — лепшая кветка ўсяго духоўнага жыцця народа, якое пачынаецца далёка за межамі гісторыі. Гэтая кветка ніколі не вяне, але вечна распускаецца.
У мове адухаўляецца увесь народ і ўся яго краіна; у мове творчая сіла народа ўвасабляецца ў думку і вобраз Бацькаўшчыны, яе паветра, яе фізічныя з'явы, яе клімат, яе горы, палі і даліны, яе лясы і рэкі, яе буры і навальніцы — увесь той глыбокі, поўны думкі і пачуцця голас роднае прыроды, каторы гаворыць так гучна аб любові чалавека да яго Бацькаўіпчыны, каторы выказваецца так ясна ў родных песнях, у словах народных паэтаў... Такі вялікі народньі педагог — роднае слова!"
Ілюстрацыяй-сцвярджэннем сказаных у мінулым стагоддзі слоў выдатнага педагога можа быць наша песня:
Салавейка, пташачка маленька,
Дзе ж ты будзеш зімку зімаваці, Дзе ж ты будзеіп зімку зімаваці, Дзе ж ты будзеш гняздзечка звіваці? He ляці ты за сіняе мора, Зві гняздзечка ў маёй каморы.
Ты нас будзеш песняй весяліці, А мы будзем хлебушкам карміці. Ты нам будзеш песенькі спяваці — Стане ўзімку лецейка ў хаце.
ЛІТАРАТУРА
Звод "Беларуская народная творчасць”
Святочны каляндар
1. Земляробчы каляндар. Мн., 1990.
2. Паэзія беларускага земляробчага календара. Мн., 1992.
3. Веснавыя песні. Мн., 1980.
4. Валачобныя песні. Мн., 1985.
5. Купальскія і пятроўскія песні. Мн., 1985.
6. Жніўныя песні. Мн., 1974.
7. Восеньскія і талочныя песні. Мн., 1981.
8. Зімовыя песні. Мн., 1975.
9. Жаніцьба Цярэшкі. Мн., 1993.
10. Замовы. Мн., 1992.
Сямейныя святы
11. Радзінная паэзія. Мн., 1971.
12. Вяселле. Абрад. Мн., 1978.
13. Вяселле. Мелодыі. Мн., 1978.
14. Вяселле. Песні заручынныя. Малады збіраецца і едзе да маладой. Кн. 1. Мн., 1980.
15. Вяселле. Песні. Каравай. Зборная субота. Пасад. Кн. 2. Мн„ 1981.
16. Вяселле. Песні сіраце. Вянчанне. У доме маладой перад прыездам маладога. Кн. 3. Мн., 1983.
17. Вяселле. Песні. Вяселле ў маладой. Кн. 4. Мн., 1985.
18. Вяселле. Песні. Развітанне з домам. Ад'езд да маладога. Кн. 5. Мн„ 1986.
19. Вяселле. Песні. Вяселле ў маладога. Кн. 6. Мн., 1988.
20. Пахаванне. Памінкі. Галашэнні. Мн., 1986.
Парэміяграфія
21. Прыказкі і прымаўкі. Кн. 1. Мн., 1970.
22. Прыказкі і прымаўкі. Кн. 2. Мн., 1970.
23. Выслоўі. Мн., 1979.
24. Загадкі. Мн., 1972.
Празаічныя фаяьклорныя творы
25. Казкі пра жывёл. Мн., 1981.
26. Чарадзейныя казкі. Кн. 1. Мн., 1973.
27. Чарадзейныя казкі. Кн. 2. Мн., 1973.
28. Сацыяльна-бытавыя казкі. Мн., 1976.
29. Казкі ў сучасных запісах. Мн., 1985.
30. Легенды і паданні. Мн., 1983.
31. Жарты, анекдоты, гумарэскі. Мн., 1984.
Лірычньія песні
32. Балады. Кн. 1. Мн., 1977.
33. Балады. Кн. 2. Мн., 1978.
34. Песні пра каханне. Мн., 1978.
35. Сямейна-бытавыя песні. Мн., 1984.
36. Жартоўныя песні. Мн., 1984.
37. Сацыяльна-бытавыя песні. Мн., 1984.
38. Песні савецкага часу. Мн., 1970.
39. Прыпеўкі. Мн., 1989.
* * *
40. Дзіцячы фальклор. Мн., 1972.
41. Народны тэатр. Мн., 1983.
42. Беларуская народная інструментальная музыка. Мн., 1989.
43. Гульні, забавы, ігрышчы. Мн., 1996.
44. Песні Беласточчыны. Мн., 1997.
45. Фальклор у запісах Яна Чачота і братоў Тышкевічаў. Мн„ 1997.
46. Беларускі фальклор у эстэтьгчным выхаванні дашкольнікаў. Гродна, 1992.
47. Беларускія абрадавыя песні. Зап. У. Раговіча. Мн., 1985.
48. Беларускія традыцыйныя абрады і святкаванні. Метадычныя рэкамендацыі для сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў. Скл. Л. I. Каханава, Т. I. Бондар. Мн., 1991.
49. Беларуская этнаграфія і фалькларыстыка. Бібліяграфічны паказальнік 1945—1970. Скл. М. Я. Грынблат. Мн., 1972.
50. Беларускі фальклор. Бібл. даведнік 1926—1963 іт. Скл. Я. Саламевіч. Мн., 1963.
51. Беларускія народныя танцы, карагоды, гульні. Скл. В. Семянкоў. Мн., 1989.
52. Беларускі фальклор у сучасных запісах. Традыцыйныя жанры. Брэсцкая вобласць. Мн., 1973; Гомельская вобласць. Мн„ 1989.
53. Вянок беларускіх народных песень. Запіс У. Раговіча. Мн„ 1988.
54. В духе народных траднцнй. Сб. сценарнев народных праздннков. Мн., 1981.
55. Вількін Я. Р. Беларускія народныя гульні. Зборнік дзіцячых гульняў. Мн., 1969.
56. Вількін Я. Р. Народныя гульні //Беларуская мова і літаратура ў школе. 1988. № 5.
57. Гарнастай Т. Л. Фальклорныя святы ў дзіцячым садку як сродак выхавання. Мн., 1990.
58. Касько У. К. Традыцыйныя звычаі і абрады беларусаў//Помнікі гісторыі і літаратуры. 1980. № 3.
59. Лакошка A. I., Барыс С.В. Сцежкамі дзядоў. Кніга для вучняў. Мн., 1989.
60. Можейко 3. Я. Календарно-песенная культура//Беларуская мова і літаратура ў школе. 1988. № 12.
61. Святы і абрады Берасцейшчыны. Уступ і рэдагаванне В. Ліцьвінкі. Мн., 1992. Песні народных свят і абрадаў. Укл. Н. Гілевіча. Мн., 1974.
62. Пятроўская Г. А. Жывая спадчына. Мн., 1988.
63. Этнаграфія Беларусі. Энцыклапедыя. Мн., 1989.
СПІС ВІДЭАФІЛЬМАЎ СВЯТ I АБРАДАЎ
Стрэчанне — Грамніцы ў в. Горталь Івацэвіцкага раёна.
Масленка — Гуканне вясны ў в. Павяцце Міёрскага раёна.
Запусты (Шыльны панядзелак, Паласказуб) у в. Кальчуны Ашмянскага раёна.
Саракі ў вв. Крывыя Талачынскага, Вялікая Гаць Івацэвіцкага, Вуглы Капыльскага раёнаў і ў г. Лепелі; фестывалі "Вялікдзень-94" і "Вялікдзень-95" у БДУ.
Юр'е ў вв. Малыя Зімовішчы Мазырскага і Хільчыцы Жыткавіцкага раёнаў.
Пахаванне стралы ў вв. Стаўбун і Барталамеўка Веткаўскага раёна.
Сёмуха ў г. Беразіно.
Ваджэнне куста ў вв. Любча Лунінецкага (2 фільмы), Камень Пінскага, Коланск Івацэвіцкага, Радчыцк Столінскага раёнаў.
Провады русалкі ў вв. Дзімамеркі Лоеўскага, Зашчоб'е Рэчыцкага раёнаў і ў Мінскім мастацкім вучылішчы.
Купалле ў вв. Крулеўшчызна Докшыцкага, Багатырская Полацкага, Запясочча Жыткавіцкага, Хрысы Бярозаўскага і Бездзеж Драгічынскага раёнаў.
Зажынкі ў вв. Любча Лунінецкага і Вялікая Гаць Івацэвіцкага раёнаў.
Ілля ў в. Церабяжоў Столінскага раёна.
Жніво ў вв. Крупец Гомельскага, Лаўніца і Хаўхоліца Барысаўскага, Мыслабаж Ляхавіцкага, Дуброва і Букча Лельчыцкага, Залессе Міёрскага, Збуржа Маларыцкага раёнаў.
Дажынкі ў вв. Хабовічы Кобрынскага, Багатырская Полацкага і Рачыца Бярозаўскага раёнаў.
Жаніцьба Коміна ў вв. Пагост і Беланавічы Жыткавіцкага, Радзілавічы Лельчыцкага раёнаў і "Вечар ля павета” ў Доме літаратара г. Мінска.
Багач у вв. Лобча Лунінецкага, Хрыса Бярозаўскага раёнаў і ў дзіцячым садку г. Мінска.
Пакровы ў вв. Сташаны Пінскага і Валаўск Ельскага раёнаў.
Дзяды ў вв. Крышылавічы Ганцавіцкага раёна, дзіцячых садках і школах г. Мінска, "Дзяды-94" у абласных гарадах.
Піліпаўка ў вв. Псышчава Іванаўскага, Лобча Лунінецкага, Дарапеевічы Маларыцкага, Ліцвінкі і Балаты Кобрынскага раёнаў.
Посная куцця ў в. Маканавічы Рэчыцкага раёна.
Каляды ў вв. Сенькава Горацкага, Запясочча Жыткавіцкага, Бездзеж Драгічынскага, Мілавіды Баранавіцкага раёнаў, школе № 166 г. Мінска, "Каляды-95" у БДУ, кінафільм "Палескія калядкі”.
Шчодрык у вв. Чарняны Маларыцкага, Опаль Іванаўскага і Анопаль Мінскага раёнаў.
Батлейка ў дзіцячым садку г. Мінска і музеі Максіма Багдановіча.
Жаніцьба Цярэшкі ў вв. Новы Пагост Міёрскага, Оканы Лепельскага раёнаў і кінафільм "Крывыя вечары".
Гэтыя і 150 іншых відэафільмаў аб святочнай культуры беларусаў можна праглядзець і заказаць (па наяўнаму і безнаяўнаму разліку) у Навукова-даследчай лабараторыі беларускага фальклору БДУ па адрасу: 220050, г. Мінск, вул. К. Маркса, 24, п. 27. Тэл.-факс 2-276-583.
ЗМЕСТ
АД АЎТАРА 17
СТРЭЧАННЕ, ЦІ ГРАМНІЦЫ 26
МАСЛЕНКА 33
ГУКАННЕ ВЯСНЫ 40
САРАКІ 48
КАМАЕДЗІЦА 57
ВЯЛІКДЗЕНЬ 66
НАЎСКІ ВЯЛІКДЗЕНЬ 77
ЮР'Я 82
ПАХАВАННЕ СТРАЛЫ 91
ЗЯЛЁНЫЯ СВЯТКІ 100
КУПАЛЛЕ 116
ЖНІВО 128
ЖАНІЦЬБА КОМІНА 141
ПАКРОВЫ 147
ДЗЯДЫ 153
ЗІМОВЫЯ СВЯТКІ 163
ЗАСВЯТКУЕ ШКОЛА —
ЗАСВЯТКУЕ ЎВЕСЬ НАРОД 184
ЛІТАРАТУРА 186
СПІС ВІДЭАФІЛЬМАЎ СВЯТ I АБРАДАЎ 188
Вучэбнае выданне Ліцьвінка Васіль Дзмітрыевіч
СВЯТЫ I АБРАДЫ БЕЛАРУСАЎ
Рэдактар Л М. Раменьчык
Мастак Г. М. Навуменка Мастацкія рэдактары Г. М. Навуменка, А. П. Макаўцоў
Тэхнічнае рэдагаванне і камп’ютэрная вёрстка I. П. Касцецкай Карэктары Р, П. Іваненка, Л. Б. Шынкевіч
Падпісана да друку з дыяпазітываў 16.03.98. Фармат 84x108 1/з2Папера афс. № 1. Гарнітура Балтыка. Афсетны друк. Ум. друк. арк. 10,08. Ум. фарб.-адб. 15,54.
Ул.-выд. арк. 9,27. Тыраж 7000 экз. Зак. 301.
Дзяржаўнае прадпрыемства «Выдавецтва «Беларусь» Дзяржаўнага камітэта Рэспублікі Беларусь па друку. Ліцэнзія ЛВ № 2 ад 31.12.97. 220600, Мінск, праспект Машэрава, 11.
Мінская фабрыка каляровага друку. 220024, Мінск, вул. Каржанеўскага, 20.
КНІГІ ОНЛАЙН
