Тадэвуш Касцюшка ў дыскурсе 200-гадовай прасторы памяці
Матэрыялы канферэнцыі
Выдавец: Энцыклапедыкс
Памер: 162с.
Мінск 2018
25. Раманава I. Мір: гісторыя мястэчка, што расказалі яго жыхары /1. Раманава, I. Махоўская. Вільня : ЕГУ, 2009. 248 с.
26. Ромек, 3. Наука протнв ндеологнческнх догм: сотрудннчество польскнх н советскнх нсторнков после Второй мнровой войны / 3. Ромек // Росснйско-польскне научные связн в ХІХ-ХХ вв. Москва : йндрнк, 2003.-С. 181-192.
27. Рух на радзіме Касцюшкі. Тэхналогіі раскруткі музеяў [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу : http://www.bkbrest.by/2013/04/5629/. Дата доступу : 27.09.2017.
28. Тадэвуш Касцюшка і яго час : матэрыялы Міжнароднай канферэнцыі, прысвечанай 210-годдзю паўстання пад кіраўніцтвам Т. Касцюшкі, 20-21 мая 2004 г. / УА «Брэсцкі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. С. Пушкіна» ; навук. рэд. Н.П. Галімава. Брэст : [б. в.], 2004. 114 с.
29. Трафімчык, А.В. “Наш Касцюшка слаўны!”: гістарычная постаць Тадэуша Касцюшкі ў беларускай літаратуры / A. В. Трафімчык. Мн. : А.М. Янушкевіч, 2017. 192 с.
30. Швед, В.В. Паміж Польшчай і Расіяй: грамадска-палітычнае жыццё на землях Беларусі (1772-1863 гг.) / В.В. Швед. — Гродна : ГрДУ, 2001.-416 с.
31. Юхо, Я.А. За вольнасць нашу і вашу : Тадэвуш Касцюшка / Я.А. Юхо. -Мн. : Навука і тэхніка, 1990. 52 с.
32. Юхо, Я. «Нарадзіўся я ліцвінам...» : Тадэвуш Касцюшка / Я. Юхо, У. Емяльянчык. — Мн. : Навука і тэхніка, 1994. — 63 с.
33. Chodzko, L. Biographic du general Kosciuszko огпёе de son portrait / L. Chodzko. Fontainbleau, 1837. 47 s.
34. K[orzon, T.] Kosciuszko. Biografia z dokumentow wysnuta / T. Korzon. Krakow : Nakladem Muzeum Narodowego w Rapperswylu, 1894.-696 s.
35. Pielgrzym Polski. Pismo polityce i literaturze narodowej poswi^cone. Paryz, 1832/33. Nr 24 Kosciuszko (Tadeusz).
Or don Longina (Warszawa)
POLEMIKI WOKOL TADEUSZA KOSCIUSZKI
Pozytywnego wizerunku Tadeusza Kosciuszki utrwalonego w swiatowej historiografii, literaturze czy w mitach i legendzie, nie byla w stanie wyprzec przez cale wieki zadna krytyka, czama legenda czy rewizjonistyczne sqdy.
Kontrowersje wokol Kosciuszki bior^ swoj pocz^tek od: bitwy pod Dubienk^ w 1792 r., sporu z ksi?ciem Jozefem Poniatowskim i krolem Stanislawem Augustem Poniatowskim, takze od okolicznosci wybuchu Insurekcji 1794 r. i powolaniajej wodza, krytyki zdolnosci przywodczych i talentow wojskowych Kosciuszki oraz od uwarunkowan politycznych i spolecznych pierwszego zrywu niepodleglosciowego Polakow. Nieocenionym zrodlem sporow i polemik dotyczqcych wodza Insurekcji 1794 r. stala si? publicystyka i pami?tnikarstwo oraz inne formy tworczosci literackiej autorstwa swiadkow zdarzen insurekcyjnych, osob znajdujqcych si? w kr?gach Kosciuszki, krola Stanislawa Augusta Poniatowskiego, ksi?cia Jozefa Poniatowskiego czy jakobinow. Te materialy zrodlowe doby oswiecenia dajq swiadectwo intensywnych sporow dotyczqcych Kosciuszki. Przedstawiciele lewicy widzieli w nim wyraziciela idei republikanskich, ale jednoczesnie zarzucali Naczelnikowi chwiejnosc, stosowanie polsrodkow, brak zdolnosci politycznych i zbyt lagodne usposobienie, przeciwstawiaj^c Kosciuszk? Robespierre'owi. Jako dowodca nie odpowiadal Kosciuszko sarmackim gustom wstecznej arystokracji i szlachty. Krol Stanislaw August Poniatowski obwinial Naczelnika za lekkomyslnosc wobec decyzji wybuchu Powstanial794 r. i obawial si? przej?cia przez Kosciuszk? roli polskiego Marata.
Za to, wsrod wojska, ludu i wsrod cz?sci szlachty Naczelnik cieszyl si? ogromnq popularnosciq i bezgranicznym zaufaniem. Zwiastowal bowiem odrodzenie narodu, a poprzez swoje idee Iqczyl star^ epok? z now^. Wedle historyka Jerzego Lojka, Kosciuszko, dzi?ki swej postawie patriotycznej, lagodnemu charakterowi i temperamentowi, okazal si? najlepszym kandydatem na przywodc? Insurekcji 1794r.: Powstanie mialo bye walkq zbrojnq, wi^c wodzem — naczelnikiem musial bye wojskowy. Ktbz jednakze? Wybor nie byl wcale wielki. Wsrod ludzi, ktorych nazwiska dostateeznie wiele mowityby krajowej opinii publicznej do przyjgcia dla ,,obu Polsk” (aby posluzyc sty okresleniem Mickiewicza), patriotycznej Polski szlacheckiej i Polski radykalno patriotycznej i plebejskiej, byla tylko
kandydatura Tadeusza Kosciuszki. Тф оріпіф potwierdzaj^, choc ostroznie, inni wspolczesni historycy: Tadeusz Kosciuszko by! najpravdopodobniej jedynym i najlepszym kandydatem na przywddc^ powstania, choc Jego slawa zupelnie swieza zostala rozpropagowana staraniem Czartoryskich i ich stosunkow. Byl dobrym oficerem i bieglym inzynierem wojskowym, ktory zyskal i doswiadczenie i slower w sluzbie rewolucji amerykanskiej, a uznanie swoich w kampanii 1792 r.1.
Dziedzictwem pozostawionym przez Kosciuszk? byla wielka koncepcja polityczna dotycz^ca walki o wolnosc prowadzonej silami catego narodu, powolanego pod brori poprzez proponowane reformy, niwelujqce bariery spoleczne. W dobie romantyzmu uwazano Kosciuszki za uosobienie ducha narodowego i rycerza wolnosci nadrz^dnej idei tej epoki. Dia Joachima Lelewela i innych przedstawicieli lewicy doby romantyzmu Kosciuszko byl republikaninem walczqcym o wolnosc ludow, wyzwolenie spoleczne i narodowe w oparciu o masy ludowe. Republikanizmem przesi^kni^ta byla nie tylko historia dziejow Lelew'ela, ale takze jego program polityczny wydawac by si^ moglo nierozerwalne zwiqzany z wymow^ broszury Czy Polacy wybic sig mogq na niepodleglosc68, napisanej przez Jozefa Pawlikowskiego, a podyktowanej przez Tadeusza Kosciuszk?. Joachim Lelewel w Porownaniu dwu powstan narodu polskiego 1794 i 1830 183І w ocenie Insurekcji 1794 r. nie dal jednak prymatu Naczelnikowi Kosciuszce demokracie i republikaninowi, uznajac na pierwszym miejscu aktywnosc mas ludowych dzialanie zbiorowosci pod przywodztwem Hugona Kollqtaja i Jana Kiliriskiego. Srodowiska lewicowe poddawaly osobi Kosciuszki wielkiej krytyce, analogicznej do zarzutow jakobinow z 1794 r. Sqdy lewicy epoki romantyzmu dotyczyfy mi^dzy innymi krytyki nieudanej reformy agrarnej Kosciuszki, choc w romantyzmie zmarnowano szans? na przeprowadzenie reformy socjalnej. Wladze Powstania Listopadowego byly przeciwne wojnie z carem, a oboz rojalistow kreowal Kosciuszki na wzorowego Polaka katolika, chrzescijanina, podkreslajqc lagodnosc i wspanialomyslnosc jego charakteru, tym samym zdecydowanie odpolityczniajqc wizerunek bohatera narodowego.
66 Jerzy Lojek, Z krolem czy bez krola sporow i polemik, Wydawnictwo
Lubelskie, 1976, s. 98.
67 Michal Tymowski, Jan Kieniewicz, Jerzy Holzer, Historia Polski, Editions Spotkania, Paryz 1987, s. 205.
68 Czy Polacy -wybic si? mogq na niepodleglosc? W Prykopie nad Donem (Paryz 1800, anonimowo).
69 Joachim Lelewel. Pordwnanie dwu powstan narodu polskiego 1794 i 1830 — 1831, Paryz 1840.
Insurekcja Kosciuszkowska trwala 200 dni, Powstanie Listopadowe 325, a Powstanie Styczniowe, uwazane cz^sto za najslabsze i najbardziej beznadziejne, trwalo 450 dni. W dobie Powstania Styczniowego dano Kosciuszce rol? sztandaru chrzescijanstwa i sztandaru Polski, ktory patronowai demonstracjom politycznym i dzialalnosci spiskowcow. Z ideq narodowosci i duchem buntu narodu polskiego utozsamiano ітіф Tadeusza Kosciuszki, ktorego popularnosc wsrod ludu nie malala tak w Powstaniu Styczniowym, jak i po jego zakonczeniu. Zresztq, we wszystkich warstwach spolecznych, pomimo kl^ski, utrzymana zostala trwalosc tradycji 1863 r. Gloszono chwal^ zwyci^zonym {gloria victis)™ tym, ktorzy podj^li ide^ nieodpartejpotrzeby zrzucenia obcego jarzma, „wybicia si^ na niepodleglosc','’\ wierni testamentowi Kosciuszki, przekonani, ze droga do niepodleglosci prowadzi poprzez realizowanie wolnosci obywatelskich i sprawiedliwosci spolecznej. Polemiczny w tym wzgl^dzie wizerunek Kosciuszki pozbawiony rysow d^zen narodowowyzwolenczych prezentowala popowstaniowa ideologia organicznikow, negujqca rewolucyjne przeobrazenia spoleczenstw. Jej przedstawiciel Lucjan Siemienski w Zywocie Tadeusza Kosciuszki1' ukazal Naczelnika w roli umiarkowanego reformatora i przyjaciela tronu, Iqczqc racje krola Poniatowskiego i wodza z Powstania roku 1794.
W 1894 r. Muzeum Narodowe Polskie w Rapperswilu na czele z Henrykiem Bukowskim74 uczcilo setnq rocznic? wydarzen insurekcyjnych wydaniem monografii Tadeusza Korzona Kosciuszko. Biografia z dokumentaw wysnuta14, do dzis klasycznym dzielem o zyciu i czynach Naczelnika Insurekcji 1794 roku. Monografia Tadeusza Korzona wywolala w historiografii kosciuszkowskiej tyle polemik i sporow, ze do dzis historycy uzasadniajq swoje stanowiska wobec jedynej, jak dotqd tak obszernej, opartej na materiale zrodlowym, pasjonujqcej historii Naczelnika. Korzon przestawil zycie i dzialalnosc Tadeusza Kosciuszki na szerokim tie dziejow Rzeczypospolitej. Pogl^dy Tadeusza Korzona na przeszlosc narodowq oraz гоіф i miejsce historyka w spoleczehstwie,
70 Zwrot gloria victis (lac. chwala zwyci^zonym) jest parafraza zwrotu vae victis (biada zwyci^zonym). W polskiej literaturze upowszechniony poprzez utwor Elizy Orzeszkowej pod tym samym tytulem.
71 Stefan Kieniewicz, Powstanie Styczniowe 1863 1864 [w:] Trzy powstania narodowe, Warszawa 1992., s. 409.
72 Lucjan Siemienski, Zywot Tadeusza Kosciuszki, Krakow 1866, s. 149.
73 Henryk Bukowski po smierci Wladyslawa Platera (1889 r.) wiceprezes zarzadu Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu.
74 Tadeusz Korzon. Kosciuszko. Biografia z dokumentow wysnuta, Krakow 1894.
zadecydowaty o charakterze i interpretacji monografii o Kosciuszce. Zdaniem Korzona, Kosciuszko byl juz Polakiem nowej epoki, gotowal sty do budowania innej, nowej, wszechstanowej, nowozytnej Polski [...]. Wolnosc pozostala dla niego dogmatem, ale dobro narodu, dobro Ojczyzny gorowalo nawet nad wolnosciq: wi^c upowaznialo wladzq do zqdania najwi^kszych ofiar z mienia, trudu i krwi od kazdego obywatelaJi. Wiele ostrych i kontrowersyjnych s^dow Korzona prowokowalo do dyskusji, szczegolnie ocena Legionow Jana Henryka Dqbrowskiego, solidarystyczna wymowa oceny Kosciuszki, antyrewolucyjna interpretacja Powstania Kosciuszkowskiego. Wielu czytelnikow, w tym: patrioci liczqcy na obc^ pomoc, zwolennicy Legionow i bonapartyzmu poczuli si? dotkni?ci dzielem Korzona. W wielkiej dyskusji dotycz^cej wizerunku Tadeusza Kosciuszki ukazanym w monografii Korzona uczestniczyli, mi?dzy innymi: Boleslaw Limanowski76, Alojzy Szarlowski77, Bronislaw Dembinski78 czy Aleksander Rembowski79. W dyskusji, jaka rozgorzala wokol dzieta Korzona, znalazly swe odbicie, z pelnq wyrazistosci^ polityczne kontrowersje wokol Tadeusza Kosciuszki i walki o tradycj? kosciuszkowskq. Zyskiwala na tym polska mysl historyczna jak twierdzil Michal Bobrzynski: Nic tezpozyteczniejszego dla rozwoju nauki, jak spory naukowe prowadzone przez ludzi, ktdrzy stojqc na tym samym umiej^tnym stanowisku, kontrolujq nawzajem swoj talent i prac^ i prostujqc przez to swoje usterki, dqzq do rozwiqzania wielkich zagadnien przeszlosci.
КНІГІ ОНЛАЙН
