Тадэвуш Касцюшка ў дыскурсе 200-гадовай прасторы памяці
Матэрыялы канферэнцыі
Выдавец: Энцыклапедыкс
Памер: 162с.
Мінск 2018
O wielkim ozywieniu ruchu dziejopisarstwa polskiego swiadczyl, w polemice z pogl^dami Korzona, silny gios Iwowskiego historyka, Szymona Askenazego81. Dwaj luminarze polskiej nauki historycznej Korzon i
75 Tadeusz Korzon, Kosciuszko. Biografia z dokumentow wysnuta, op. cit., s.146 i s. 174.
76Boleslaw Limanowski (1835 1935) polski historyk, socjolog, polityk, dzialacz socjalistyczny i niepodleglosciowy. Rec.: Album Muzeum Narodo-wego w Rapperswilu, „Tydzien”, dodatek literacki do „Kuriera Lwowskiego” 1894, nr 2830.
77 Alojzy Szarlowski (1845 1911) polski historyk. badacz dziejow Stanislawowa, galicyjski nauczyciel gimnazjalny.
78 Bronislaw Dembinski (1858-1939) polski historyk, profesor uniwersytetow: Lwowskiego, Warszawskiego i Poznanskiego, rektor Uniwersytetu Lwowskiego, dzialacz paristwowy.
79 Aleksander Antoni Rembowski (1847 1906) polski historyk i prawnik, czolowy przedstawiciel warszawskiej szkoly historycznej.
80 Michal Bobrzynski, W imi^ prawdy dziejowej. Rzecz o zadaniu historii i dzisiejszym jej stanowisku [w:] Marian Henryk Serejski, Historycy o historii, Warszawa 1963, s. 188.
81Szymon Askenazy (1865 1935) polski historyk, profesor uniwersytetow: Lwowskiego i Warszawskiego. Tworca Iwowskiej szkoly historycznej, nazwanej takze szkoly
Askenazy spotkali si? w ostrej polemice podczas 111 Zjazdu Historykow Polskich w czerwcu 1900 r. w Krakowie. Nie dotyczyla ona kwestii uniwersalnych: badan spoleczenstwa, warunkow, idei, sil gospodarczych, ale zostala zdeterminowana porownywaniem cech osobistych Kosciuszki, Dqbrowskiego i ksi?cia Poniatowskiego. Szkola historyczna Askenazego stworzyla opozycj? antykorzonowskq. Kreowana przez jego uczniow i wspolpracownikow: Mariana Kukiela, Wlodzimierza Dzwonkowskiego i Adama Skalkowskiego w licznych pracach historycznych, legenda napoleonska, przycmiewala blask legendy kosciuszkowskiej, a postac samego Naczelnika ulegala odbrqzowieniu i zmitologizowaniu na antybohatera. W takiej atmosferze akceptacja napoleonskiego w$tku w swiadomosci Polakow owczesnych lat prowadzila do zanegowania w$tku kosciuszkowskiego. Korzon zas do korica zycia polemizowal zawzi?cie z autorami prac o dziejach Polski u schylku XVIII i w poczqtkach XIX wieku, zwalczajqc zwolennikow tradycji i legendy napoleonskiej jako kaznodziejdw niewolnictwa*2.
Adam Skalkowski w swoich publikacjach na temat Kosciuszki, zdaniem Korzona, glosil czyste i oczywiste urojenia*’, wszelkie sprzecznosci i niedorzecznosciM. Ataki Skalkowskiego na Kosciuszk? spotkaly si? z natychmiastow^, surow^ odprawq ze strony Tadeusza Korzona w recenzji O kokard^ legionow, jaka ukazala si? w „Kwartalniku Historycznym” w roku 1912. Skalowskiemu -wyksztalconemu historykowi, obdarzonemu wielkim zapalem naukowym&5, tonem wr?cz ironicznym wytkn^l Korzon wiele bl?dow w ocenie Kosciuszki, opartej raczej na gazeciarskich i przyjacielskich plotkach niz na rzetelnej lekturze zrodel historycznych.
Adam Skalkowski konsekwentnie i z wielk^ pasjq rozprawial si? z tradycjg kosciuszkowskq. W roku 1924 na lamach „Przegl^du Warszawskiego” podwazyl mit kosy jako broni insurekcyjnej86, a w kontrowersyjnej publikacji Kosciuszko w swietle nowszych badan (1924 r.) wystqpil z jeszcze wi?kszym arsenalem zarzutow wobec Naczelnika.
Askenazego. W swoich pogl^dach politycznych zblizony do obozu legionowo pilsudczykowskiego.
82 Por.: Tadeusz Korzon a idea odrodzenia narodowego w dobie Stanislaw owskiej, Opracowanie i wst?p: Marian Henryk Serejski i Andrzej Feliks Grabski, PIW 1975.
83 Tadeusz Korzon, rec.: Adam Skalkowski, O kokard? legionow, „Kwartalnik Historyczny” 1912. t. XXVI. s. 368.
84 Ibidem, s. 370.
85 Ibidem, s. 375.
86 Por. Adam Skalkowski, Legenda o broni insurekcvinej, „Przeglad Warszawski", R.
1924. s. 148166.
Zrodlo hiperkrytycyzmu Skalkowskiego wobec Tadeusza Kosciuszki tkwi w odwofywaniu si? historyka do wspomnien Antoniego Tr?bickiego. Pami?tniki tego uczestnika Insurekcji 1794 r. przesycone sq niespelnionymi ambicjami politycznymi, tendency opiniotworczq z kr?gu ksi?cia Jozefa Poniatowskiego oraz rozgoryczeniem z powodu straty syna ktory, idqc w slady Kosciuszki, zginql w Powstaniu Listopadowym. Skalkowski w ksigzce Kosciuszko w swietle nowszych badan preparuje dla uzasadnienia swoich racji wybrane fragmenty wspomnien Tr?bickiego. W dalszych dziejach historiografii kosciuszkowskiej, zwolennicy czarnej legendy Naczelnika bardzo ch?tnie odwolywali si? do tak zredagowanych zarzutow wobec niedoskonalosci charakteru, postaw, wyborow moralnych i politycznych Kosciuszki. Stqd, uzasadnionym wydaje si? bye szersze omowienie tendencyjnych, opowiesci Tr?bickiego, spisanych wiele lat po zakonczeniu Powstania Kosciuszkowskiego, a stanowiqcych do dzis zrodlo szeregu kontrowersji wobec Tadeusza Kosciuszki.
Antoni Tr?bicki ulegl modzie pisania pami?tnikow, jaka panowala po upadku Rzeczypospolitej. Na zaistniale wowczas w polskiej literaturze zjawisko publicystykipami$tmkarskief \ ukazuj^cej obrazy przeszlosci, duzy wplyw mial czas i kontekst snucia wspomnien. Dla wielu historykow material pami?tnikarski pelnil niejednokrotnie rol? opiniotworezq. Tego obawial si? najmlodszy syn Tr?bickiego, Aleksander, b?dqc raczej sklonnym do zniszczenia pami?tnika ojea niz do rozpowszechniana jego tresci. Przed wyjazdem z kraju zastrzegl sobie na jakis czas tajemnic?, co do podsiadania i opublikowania wspomnien ojea. Cztery lata po jego smierci, Aleksander wyjezdzal zagranic? i manuskrypty pami?tnika ofiarowal bratu stryjeeznemu, Wladyslawowi, ktory posiadal w Linowie88 bogatg w dziela i r?kopisy bibliotek?. Od 1870 roku manuskrypt przez 30 lat byl przechowywany w zbiorach Ordynacji Zamoyskich i przez ten caly czas nie byl znany historykom badajqcym schylkowq dob? Rzeczypospolitej. W 1897 r. obowiqzki bibliotekarza Ordynacji Zamoyskiej objgl Tadeusz Korzon. Warszawski historyk dotarl do manuskryptu Tr?bickiego i rozczytywal si? z zaciekawieniem w tych pami?tnikach. Uznal je jednak za paszkwil zloslrwego starca i zdecydowal przemilczec istnienia tego zrodla o epoce, by
87Por. Stefan Kieniewicz, Materiafy pami^tnikarskie w moim warsztacie badawczym, [w:] ,,Pami?tnikarstwo Polskie" 1971.
88 Linow, w powiecie pruznowskim (jednostka administracyjna istniejqca w XIX i I polowie XX wieku. Podczas I wojny swiatowej nalezala do guberni grodzieriskiej Imperium Rosyjskiego. W latach 1919 1920 byla pod polskq administraeja w okrggu brzeskim. W latach 1921 -45 w wojewodztwie poleskim II Rzeczypospolitej.
inni historycy bezkrytycznie nie powtarzali sqdow Tr?bickiego o Tadeuszu Kosciuszce i Insurekcji 1794 r.
Dlaczego Antoni Tr?bicki tak ostro, z wielk$ nami?tnosciq, z wyraznym zacietrzewieniem krytykowal Powstanie Kosciuszkowskie i jego przywodcow na czele z Tadeuszem Kosciuszkq? W pami?tnikach bardzo obszemie opisuje swoje post?powanie podczas Powstania Kosciuszkowskiego. Biemie zachowywal si? podczas warszawskich wypadkow 16 i 17 kwietnia 1794 r. Byl wowczas zwolennikiem krola, a w obawie przed przewrotem spolecznym, popieral dqzenia do okielznania stolecznego pospolstwa. Pozniej cz?sto przebywal w Jablonnie89, gdzie spotykal si? z uwielbianym wodzem, ksi?ciem Poniatowskim i jego oficerami, wiodqc dyskusje o Konstytucji 3 Maja i Insurekcji 1794 r. Co ciekawe, najstarszy syn Tr?bickiego, Stanislaw, pod zyczliwym okiem ksi?cia Poniatowskiego, zacznie pozniej swoj^ karier? w wojsku. Stafy, zywy zwi^zek z armi^ mial takze Tr?bicki poprzez shizb? wojskowq swoich mlodszych synow: Kazimierza i Ludwika. W towarzystwie oficerow rosyjskich prowadzil rozmowy na temat ostatnich walk upadlej Rzeczypospolitej, podkreslajqc swoje ugodowe stanowisko wobec Rosji. Za czasow Insurekcji byl przeciez zwolennikiem przymierza z pot?znym s^siadem wschodnim, nawet za cen? utraty korony polskiej. Istotn^ pobudkq zacieklosci, z jak$ Tr?bicki wypowiada si? o Insurekcji i o Kosciuszce byl takze ogromny zal po stracie syna, Stanislawa, ktory zginql podczas Powstania Listopadowego, kiedy to liczni chor^zy otaczali wybujalym kultem Naczelnika i jego Powstanie. Jakie relacje Tr?bickiego o Kosciuszce staly si? polemiczne wobec faktow znanych polskiej historiografii kosciuszkowskiej? Posrod najbardziej dyskutowanych znajdujq si?: wyniesienie nieznanego nikomu Kosciuszki do roli Naczelnika, dzi?ki frakcji pulawskiej, uniesienie Kosciuszki z pola walki dubieneckiej, brak zdolnosci przywodczych i wyksztalcenia wojskowego (np. po bitwie pod Dubienk^ Kosciuszk? nalezalo oddac pod s^d wojenny), zburzenie mitu kosy jako skutecznej broni w otwartym polu. Opis pami?tnikarski Tr?bickiego tworzony na podstawie faktow, zdarzen i przezyc, zawiera sposob myslenia i pojmowania rzeczywistosci, uksztaltowanej poprzez wymienione wyzej doswiadczenia zyciowe autora. Powodow, by pejoratywnie wypowiadac si? o Powstaniu Kosciuszkowskim i jego Naczelniku, mial autor pami?tnika wiele. Historykom pozostalo
89 Ksiqz? Jozef po smierci krola Poniatowskiego przebyl glownie w swych rezydencjach: warszawskim Palacu Pod Blache i podwarszawskiej Jablonnie, pozostajac w tych latach nieaktywny politycznie.
zatem dociec, w jakim stopniu wszelkie inwektywy Tr?bickiego znajdujq wiarygodne uzasadnienie. W historiografii polskiej ten material zrddlowy traktowano roznorodnie: albo selektywnie, albo bez wi?kszych zastrzezen, albo preparowano argumentacje Tr?bickiego dla wsparcia lansowanych idei lub zdecydowanie odrzucano. Tak czy inaczej, pami?tniki Antoniego Tr?bickiego staly si? pierwotnym zrodlem kreowania antykosciuszkowskiej legendy, genezq wielkiego sporu o miejsce i rol? Tadeusza Kosciuszki w polskiej i swiatowej historii. O tym, jak Antoni Tr?bicki bardzo si? mylil, wrogo i tendencyjnie traktujqc Tadeusza Kosciuszk?, zaswiadcza ogromny dorobek historiografii kosciuszkowskiej, w tym cenne badania naukowe historykow: Stanislawa Herbsta, Andrzeja Zahorskiego, Boguslawa Lesnodorskiego, Jerzego Koweckiego, Adama Litynskiego, Henryka Kocoja, Jozefa Zurawia, Jerzego Zawieyskiego, Stefana Bratkowskiego, Krzysztofa Bauera, Waltera Janke, Jana Stanislawa Kopczewskiego, Tadeusza Rawskiego, Zdzislawa Sulka, Izabelli Rusinowej, Jana Lubicz Pachonskiego Bartlomieja Szyndlera, Edwarda Gomulskiego, Krystyny Sreniowskiej, Andrzeja Feliksa Grabskiego czy Mariana Marka Drozdowskiego.
КНІГІ ОНЛАЙН
