Тадэвуш Касцюшка ў дыскурсе 200-гадовай прасторы памяці
Матэрыялы канферэнцыі
Выдавец: Энцыклапедыкс
Памер: 162с.
Мінск 2018
Такім чынам, постаць Т. Касцюшкі даволі шырока выкарыстоўвалася ў дзейнасці асноўных інстытутаў, якія займаліся выхаваўчай працай сярод маладога пакалення Заходняй Беларусі ў міжваенны перыяд школы, Войска ГІольскага, праўрадавых маладзёжных арганізацый. Жыццё і дзейнасць кіраўніка паўстання 1794 г. знайшлі адлюстраванне у школьных праграмах і падручніках, у
праграмах грамадска-выхаваўчай працы армейсккіх і грамадскіх структур. У першую чаргу яны разглядаліся ў кантэксце гісторыі польскай дзяржаўнасці. Рабіліся нават спробы ўлічваць рэгіянальны аспект пры вывучэнні біяграфіі “сына палескай зямлі”. Аднак неабходна прызнаць, што ўсё ж такі галоўнымі гістарычнымі ўзорамі афіцыйнай моладзевай палітыкі з’яўяліся зусім іншыя асобы.
Літаратура:
1. Kulesza, W. Koncepcje ideowo-polityczne obozu rz^dzacego w Polsce w latach 1926 1935 / W. Kulesza. Wroclaw : Ossolineum, 1985. -311 s.
2. Florek, A. Postacie bohaterow narodowych w programach nauczania historii w okresie mi^dzywojennym I A. Florek // Wiadomosci historyczne. 1984.-№ 2.-S. 161 170.
3. Program nauki w publicznych szkolach powszechnych. Lwow : Panstwowe wydawnictwo ksqzek szkolnych, 1931. 144 s.
4. Kisielewska, J. W sluzbie Ojczyzny. Pogadanki historyczne dla IV oddzialu / J. Kisielewska. Warszawa : Naklad Gebethnera i Wolfa, 1931. -210s.
5. Sadowska, J. Ku szkole na miar? Drugiej Rzeczypospolitej. Geneza_ zalozenia i realizacja reformy J^drzejewiczowskiej I J. Sadowska. Bialystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Bialymstoku, 2001. 295 s.
6. Urbanowicz, B. Przysposobienie wojskowe w edukacji szkolnej 11 Rzeczypospolitej / B. Urbanowicz // Prace naukowe Akademii im. Jana Dlugosza w Cz^stochowe. Res Politicae. 2014. -N. VI. S. 9 26.
7. Pohoska, H. Z naszej przeszlosci. Podr^cznik do nauki historji dla VI kl. szkol powszechnych / H. Pohoska, M. Wysznacka. Warszawa : Wydawnictwo M. Arcta, 1934. 223 s.
8. Нарысы гісторыі Беларусі: y 2 ч. / М.П. Касцюк [і інш.]. Ч. 2 Мінск : Беларусь, 1995. 560 с.
9. Вабішчэвіч, А.М. Асвета ў Заходняй Беларусі (1921 1939 гг.) / А.М. Вабішчэвіч. -Брэст : Выдавецтва БрДУ. 2004. 116 с.
10. Dziemianko, Z. Edukacja obywatelska zolnierzy w Wojsku Polskim w okresie dwudziestolecia mi^dzywojennego / Z. Dziemianko // Przeglqd Naukowo-Metodyczny. Edukacja dla Bezpieczenstwa. 2010. № 3. S. 133139.
11. Instrukcja o przymusowem nauczaniu zolnierzy. Warszawa : Glowna ksi^garnia wojskowa, 1922. 88 s.
12. Wyszczelski, L. Oswiata i propaganda w Wojsku Polskim w latach 1935 1939 / L. Wyszczelski II Przegl^d HistorycznoOswiatowy. — 2004. — № 1 — 2. — S. 25 — 40.
13. Instrukcja o pracy oswiatowo-kulturalnej i wychowawczej w wojsku. Warszawa, 1931. 36 s.
14. Straz nad Wilj^. Jednodniowka Oddzialu Wileriskiego Z. H. P. / Kom. red.: A. Narwoycz, E. Gulbinowa, J. Czarny Grzesiak. Wilno : Drukarnia “Lux”, 1929. -39 s.
15. Statut Zwi^zku Harcerstwa Polskiego // Dziennik Urzydowy kuratorjum okr^gu szkolnego Wileriskiego. 1936. № 8-9. S. 181 192.
16. Kalendarz Strzelecki na rok 1937. Lwow : Drukarnia Urz^dnicza, 1937.-160 s.
17. Program dla grup wiekowo-wyszkoleniowych w oddziatach i pododdzialach Zwiqzku Strzeleckiego w zakresie wychowania obywatelskiego. Brzesc nad Bugiem, 1937. -45 s.
Несцярчук Л. М. (Брэст)
УШАНАВАННЕ ІМЯ ТАДЭВУША КАСЦЮШКІ Ў БЕЛАРУСІ
Пры жыцці і пасля імя Т. Касцюшкі, ягоны вайсковы і палітычны таленты прызнавалі і шанавалі амерыканскія прэзідэнты і расійскія імператары, аб ім ва ўсім свеце складаліся песні ды легенды. Нават цяпер у гонар нашага земляка ствараюцца мастацкія творы. помнікі, музеі, яго імя носяць населеныя пункты, установы, грамадскія аб’яднанні.
Праз 10 гадоў пасля смерці Т. Касцюшкі знакаміты кампазітар і вайсковы дзеяч ВКЛ, палымяны змагар за адраджэнне Бацькаўшчыны, паплечнік і зямляк Касцюшкі Міхал Клеафас Агінскі ў сваіх “Мемуарах”, выдадзеных у 1826-1827 гг. у Парыжы, пісаў, што яму пашчасціла “быць побач з гэтым выдатным чалавекам, які выклікаў захапленне ўсёй Еўропы і жах у ворагаў. Ён быў кумірам для нацыі, узвышаным да рангу дыктатара, які не меў іншых амбіцыяў, апроч служэння сваёй радзіме і барацьбы за яе, заўжды захоўваў сціплую. прыветную і ласкавую манеру паводзінаў, не насіў ніякай асаблівай адзнакі найвышэйшай улады, якой ён быў надзелены, здавальняўся сурдутам з грубай шэрай тканіны, а стол ягоны быў такі самы просты, як стол малодшага афіцэра. Прысутнасць такога чалавека не магла не абудзіць ува мне ўсіх пачуццяў павагі да яго, захаплення і пашаны, шчыра пранесеных мною праз усе часіны майго жыцця” [1, с. 676].
Шануючы памяць пра Касцюшку, Міхал Клеафас пісаў, што “помнікі, усталяваныя ў гонар вялікіх людзей, рэдка зберагаюцца ва ўмовах грамадзянскіх войнаў і рэвалюцый і доўга не супраціўляюцца часу, які разбурае ўсё. Але ўспамін пра Касцюшку, выбіты ў сэрцы кожнага сябра чалавецтва, дойдзе да самых аддаленых нашчадкаў і ніколі не будзе сцёрты. Нашыя нашчадкі не перастануць яго благаслаўляць, і слёзы ўдзячнасці, пралітыя імі на яго магіле, будуць найчысцейшай данінаю павагі да ягоных дабрадзейных якасцяў” [2, с. 118].
Менавіта. М.К. Агінскі першым на Беларусі годна ўшанаваў імя Касцюшкі. Менавіта. сакратар вялікага кампазітара Аляксандр Ходзька ў сваёй паэме “Залессе” узгадвае пра два мемарыяльныя камяні, усталяваныя гаспадаром Залесся Агінскім у парку сядзібы. Адзін з іх прысвечыны паплечніку і сябру М. Клеафаса па паўстанню 1794 г. Тадэвушу Касцюшку і мае надпіс па польску “CIENIOM KOSCIUSZKI” (ЦЕНЯМ [ПАМЯЦІ] КАСЦЮШКІ). На другім камяні высечаны надпіс: “INSTITUTORI SUO JOAN. ROLAY GRATUS DIS-
CIPULUS M. O. MDCCCXXI1” (НАСТАЎНІКУ ЖАНУ РАЛЕЮ УДЗЯЧНЫ ВУЧАНЬ M.A. 1822).
Дарэчы, другі камень у 1995 г. быў знойдзены мясцовымі краязнаўцамі з Залесся, а праз два гады студэнты з Віцебска, разам з вучнямі, настаўнікамі і іншымі аматарамі аховы гісторыка-культурнай спадчыны з Залесся і Смаргоні выкапалі і ачысцілі гэты камень і паставілі яго ў належным месцы парка [60, с. 96].
Сёння немагчыма ўстанавіць дакладную дату усталявання гэтых мемарыяльных камянёў і хто іх выканаўца, але дасканала вядома, што ініцыятарам і рэалізатарам іх быў, безумоўна. сам М. Клеафас. Магчыма, камяні з’явіліся ў канцы 1821 пачатку 1822 гг. незадоўга да прыезду ў Залессе паэта А. Ходзькі і ад’езду князя з Залесся. Акрамя А. Ходзькі пра камяні ніхто з тагачасных гасцей Залесся ў сваіх мемуарах не гаворыць.
Камень у гонар Касцюшкі напамінае аўтару пра нешчаслівае каханне будучага героя Амерыкі і Еўропы да Людвікі Сасноўскай, што прымусіла Касцюшку пакінуць радзіму і з’ехаць, каб змагацца ў вайне за незалежнасць ЗША побач з першым іх прэзідэнтам Джорджам Вашынгтонам. Цікава, што паэт чамусці называе юную Сасноўскую Юляй.
Шмат эпітэтаў аўтар паэмы “Залессе” адрасуе Касцюшку, называючы яго “занадта адкрытым, занадта цнатлівым”, “прыяцелем Вашынгтонаў і дарадцам у Франклінаў”, “пастрахам для выскачак”, “пагромцам Маскавіцінаў” і г.д. [4, с. 197-180],
Першы велічны копец (курган) герою на тэрыторыі сучаснай Беларусі бьтў насыпаны ў 1917 г. у г. Стары Быхаў Магілёўскай вобласці. 3 прыходам савецкай улады копец быў зруйнаваны [5, с. 220].
Месца найбольш верагоднага нараджэння Т. Касцюшкі урочышча Мерачоўшчыны таксама мае багатую і шматпакутную гісторыю.
У 1845 г. тут пабываў беларускі мастак Міхаіл Кулеша, які ўпершыню намаляваў сядзібны дом. Крыху пазней гэта зрабіў мастак Кастрэўскі. Паступова дом прыйшоў ў запусценне. Але, дзякуючы дабрачыннасці, патрыятычным пачуццям і павазе да асобы Т. Касцюшкі гр. Вандаліна Пуслоўскага, адбылася першая рэканструкцыя сядзібнага дома Т. Касцюшкі пасля заканчэння будаўніцтва Косаўскага палаца ў 1857 г. Ажыццявіў рэканструкцыю сядзібнага дома варшаўскі архітэктар Міхаіл Астрамецкі.
У 1871 г. праз 26 гадоў пасля М. Кулешы Косаўскі гістарычны ансамбль наведаў таленавіты мастак Н. Орда і пакінуў нам у спадчыну
малюнак адноўленай сядзібы на фоне ўзведзенага прадстаўнічага Косаўскага палаца. Першапачаткова выгляд яго быў крыху зменены, але інтэр’еры пакояў адпавядалі стылю сядзібнага дома незаможнай шляхты XVIII ст.
У міжваенны перыяд польскія ўлады сядзібны домік Касцюшкі мемарыялізавалі і стварылі ў ім музей Касцюшкі, а ў пакоі, дзе, паводле мясцовага падання, нарадзіўся Касцюшка, была ўсталявана памятная дошка з датамі яго нараджэння і асноўнымі датамі жыцця і дзейнасці [6, с. 156],
У гады 2-й сусветнай вайны домік-музей Касцюшкі разам з Косаўскім палацам быў спалены партызанамі.
Больш за 40 гадоў на месцы дома існавала пустка, а ў 1987 г. перад прыездам афіцыйнай польскай дэлегацыі тут быў усталяваны невялікі камень з надпісам на расійскай мове. Месца, дзе стаяў дом, было абнесена ланцугом.
У гэты перыяд у будынку Косаўскага вытворчага мэблевага аб’яднання быў створаны невялікі мемарыяльны куток Т. Касцюшкі.
У перыяд святкавання 250-й гадавіны з дня нараджэння нашага знакамітага земляка паводле ініцыятывы Польскай Касцюшкаўскай Фундацыі сумесна з Брэсцкім абласным Фондам імя Т. Касцюшкі былі адліты бронзавыя пліты, на якіх змяшчаўся тэкст з кароткай біяграфіяй Касцюшкі на беларускай і польскай мовах, яго барэльеф і тэкст аб хрышчэнні ў Косаўскім драўляным касцёле. Аднак дазвол ад уладаў быў атрыманы толькі на ўстаноўку пліты з актам хрышчэння. Астатнія пліты захоўваюцца ў Косаўскім касцёле, у падсобным памяшканні.
У 1997 г. на месцы сядзібы быў усталяваны вялікі мемарыяльны камень, на якім, паводле спецыяльнага рашэння Брэскага абласнога выканаўчага камітэта ад 23 сакавіка 1998 г., у 1999 г. адбылося ўрачыстае адкрыццё бронзавай пліты Т. Касцюшку, выкананай берасцейскім мастаком Аляксандрам Пашкевічам.
4 снежня 2002 г. каардынацыйны савет аблвыканкама па ахове матэрыяльнай і духоўнай спадчыны разгледзеў пытанне аб аднаўленні дома Т. Касцюшкі і стварэнні ў ім мемарыяльнага музея, 20 студзеня 2003 г. гэтую прапанову падтрымаў аблвыканкам, які прыняў адпаведнае рашэнне.
У чэрвені-ліпені 2003 г. пад кіраўніцтвам беларускага архітэктара В. Собаля праведзены археалагічныя раскопкі сядзібнага дома, адначасова завершана праца па падрыхтоўцы праектнай дакументацыі
на рэканструкцыю дома (навуковы кіраўнік праекта архітэктар У.Казакоў).
КНІГІ ОНЛАЙН
