Тадэвуш Касцюшка ў дыскурсе 200-гадовай прасторы памяці
Матэрыялы канферэнцыі
Выдавец: Энцыклапедыкс
Памер: 162с.
Мінск 2018
Была яшчэ адна надзвычай знакамітая літаратурная асоба, названая ў гонар Касцюшкі, герой паэмы Адама Міцкевіча “Пан Тадэвуш” (1834). Пры знаёмстве з яе галоўным персанажам чытач даведваецца: "Паніч быў імем цёзка слаўнаму Касцюшку: / Улетку ў тым жа самым годзе нарадзіўся, / Калі ішла вайна” [8, с. 12]. Пад згаданай вайною мелася на ўвазе расійска-польская кампанія 1792 г., дзе Тадэвуш Касцюшка вызначыўся як самаахвярны патрыёт і здольны военачальнік. Менавіта з гэтага часу імя Касцюшкі набыло такую знакамітасць, што нават незаможныя шляхціцы пачалі сваім сынам даваць імя праслаўленага ў свеце генерала.
Існуе і яшчэ адно сведчанне на карысць 28 кастрычніка. У 1833 г. парыжскае выдавецтва выпусціла “Універсальную біяграфію” з артыкулам пра Касцюшку, які пачынаўся словамі: “Касцюшка Тадэвуш нарадзіўся ў Літве ў шляхецкай сям’і 28 кастрычніка 1746 (sic!) года... ” [17, с. 1588].
Нельга абмінуць увагаю і яшчэ адзін цікавы момант. Як вядома, сам гісторык Тадэвуш Корзан, які гэтак шмат паспрыяў стварэнню “маналітнай” Касцюшкавай традыцыі. нарадзіўся менавіта ў дзень святога Тадэвуша 28 кастрычніка 1839 г. Дзіўна. што даследчык, які атрымаў сваё імя, паколькі з’явіўся ў дзень, прысвечаны святому Тадэвушу, нават не разглядаў такую самую магчымасць і для Т. Касцюшкі, усю сваю ўвагу звярнуўшы толькі на адно з трох імёнаў свайго героя Андрэй.
ШТЭРПРЭТАЦЫІ НАШАЙ ВЕРСП
Вылучаная намі ўпершыню яшчэ ў 1996 г. версія наконт даты 28 кастрычніка 1745 г. не прайшла незаўважанаю і патрапіла на старонкі інтэрнэта і нават увасобілася ў літаратурных творах.
Упершыню гэта адбылося яшчэ ў 2003 г., калі ў часопісе “Полымя” была надрукавана першая беларускамоўная аповесць, прысвечаная Тадэвушу Касцюшку, “Срэбны арол у чырвоным полі” (аўтар Ягор Конеў). На працягу ўсяго твора згадваецца пра нараджэнне героя менавіта 28 кастрычніка 1745 г. Аўтар нават укладвае ў вусны пана Тадэвуша тыраду, у якой паспрабаваў цудоўным чынам “аб’яднаць і прымірыць” усе існуючыя версіі:
У 1745-м, 4 лютага, у дзень Святога Андрэя, біскупа фезулянскага, бацюхна даведаўся, што маці цяжарная. Ён папрасіў у нябёсаў сына і даў зарок назваць яго Андрэем. А ўлетку маці захеарэла. 14 ліпеня, у дзень Святога Банавентуры, бацька маліўся, каб яна ачуняла, абяцаў даць сыну і другое імя. 3 Боскай ласкі матуля паправілася і нарадзіла мяне 28 кастрычніка, у дзень Святога Тадэвуша” [6, с. 23-24].
Факты і высновы. запазычаныя з нашых публікацый, часам перадаюцца вельмі своеасаблівым чынам. Найбольш паказальны прыклад артыкул Іллі Куркова “Калыска героя”: “Сёння ў беларускай гістарыяграфіі найбольш распаўсюджаная, і нават прынятая афіцыйна, версія пра тое, што Тадэвуш Касцюшка нарадзіўся 4 лютага 1746 года. Гэта самы блізкі да дня яго хросту дзень святога Андрэя (якіх у календары вялікае мноства). Дзве іншыя гіпотэзы менш папулярныя. Прыхільнікі першай прапаноўваюць звярнуць увагу на адзіны ў каталіцкіх святцах дзень святога Тадэвуша, які прыпадае на 28 кастрычніка. "Разбежка” ў датах іх не бянтэжыць, поколькі ў тыя часы звычайнай была практыка, калі хрышчэнне праходзіла праз месяцы пасля нараджэння. Падобным чынам разважаюць прыхільнікі трэцяіі тэорыі, называючы дату 13
ліпеня 1745 года. У гэты дзень / праваслаўныя, і каталікі святкавалі дзень святога Андрэя. Акрамя таго, менавіта 13 ліпеня праваслаўная царква адзначала дзень святога Фадзея (Тадэвуша). 14 ліпеня каталіцкі дзень святога Банавентуры. Калі ўлічыць траішое імя героя, уражальнае супадзенне ” [7, с. 89-90],
высновы
Пачатак XXI ст. адзначаецца ў Беларусі вялікай цікавасцю да сваёй няпростай і гераічнай гісторыі. 3 глыбінь мінулага вяртаюцца шматлікія асобы, якія некалі складалі славу гэтай зямлі, але потым былі незаслужана забытыя. Сярод лепшых сыноў краіны свае належнае месца пакрысе займае і асоба генерала Тадэвуша Касцюшкі. Асабліва шмат на шляху вяртання славы героя робіцца апошнім часам на ягонай гістарычнай радзіме Берасцейшчыне, дзе па волі лёсу знаходзяцца і Сяхновічы, і Мерачоўшчына, паяднаныя спрэчкаю пра месца й час прыходу ў свет аднаго з найбольш таленавітых людзей свайго веку. Аднак, ці магчыма прыпыніць і прымірыць даўнюю зваду?
Для гэтага ўсім спрачальнікам патрэбна ўсвядоміць, што сёння не існуе ўвогуле ні воднага дакумента, які называе дату нараджэння Тадэвуша Касцюшкі. Таму найбольш аўтарытэтныя біёграфы генерала сыходзяцца ў адным: дакладны дзень з'яўленне героя на свет невядомы [24, с. 8],
Усе пералічаныя намі версіі, пачынаючы ад “корзанаўскай” і да найноўшых, вельмі прыблізныя. Яны, безумоўна, цікавыя, аднак застаюцца ўсё ж толькі дапушчэннямі. Зразумела, уласна мы схільны лічыць наіібольш праўдападобнаю дату 28 кастрычніка 1745 г. Хоць, відавочна, і сам Тадэвуш Касцюшка не ведаў дакладны дзень свайго нараджэння, але пры жыцці схіляўся менавіта да дня святога Тадэвуша, які святкаваў неаднойчы ў шырокім коле сваякоў, сяброў і прыхільнікаў.
Літаратура:
1. Акты, йздаваемые Вішенскою комгіссйею для разбора древннх актов. Внльна, 1867. Т. 2.
2. Бірыла М.В. Алфавітны імяннік святых праваслаўнай і каталіцкай царквы, дзень памяці якіх звычайна лічыцца днём імянін асоб, што носяць гэтыя імёны II Родны край: Адрыўны каляндар на 1993 год. -Мінск., 1992.
3. Борйсенков Е.П., Пасецкйй В.М. Тысячелетняя летопнсь необычайных явленнй прнроды. -М., 1988.
4. Булгарын Ф. Выбранае / Фадзей Булгарын; Уклад., прадм., камент. А. Фядуты. -Мінск, 2003.
5. Казлоў Л.Р. Картаграфія Беларусі пад час паўстання Тадэвуша Касцюшкі. Мінск, 2004.
6. Конеў Я. Срэбны арол у чырвоным полі // Полымя. 2003. №. 10.
7. Курков Н.Н. Брестчнна: легенды, событня, людн. Мн., 2005.
8. Міцкевіч А. Пан Тадэвуш / Пер., камент. Я. Семяжона. Мінск, 1985.
9. Мысліцелі і асветнікі Беларусі: Энцыкл. даведнік. Мінск, 1995.
10. Нарбут А.Н. Генеалогня Белорусснн. -М., 1996. -Ч. 4.
11. Сыны і пасынкі Беларусі / Укл. С.В. Барыс. — Мінск, 1996.
12. Талочка М. Пан Тадэвуш // Літаратура і мастацтва. 2002. 29 ліст. С. 4.
13. Устйн Ю. Лабнрмнты свободы. — Мйнск, 2014.
14. Федорук А.Т. Старннные усадьбы Берестейшчйны. Мінск, 2004.
15. Юхо Я., Емяльянчык У. “Нарадзіўся я ліцьвінам...” Мінск, 1994.
16. Юхо Я.А. За вольнасць нашу і вашу: Тадэвуш Касцюшка. Мінск, 1990.
17. Biographic universelle ou dictionnaire historique en six volumes. Paris, 1833. V. 3
18. Dzwonkowski W.A. Mlode lata Kosciuszki H Biblioteka Warszawska. 1911. T. 4.
19. K[orzon 7]. Kosciuszko. Biografia z dokumentow wysnuta [Wyd. 1], Krakow, Warszawa, 1894.
20. Korzon T. Kosciuszko. Biografia z dokumentow wysnuta. Dopelnienia przy wydaniu drugiem. Krakow, Warszawa, [1906].
21. „Kosciuszko. 1893-1896" / Wydanie nowe uzupelnione pod red. T.B. Ostr^bskiego. Krakow, 1994.
22. Kozlowski W.M. Spadki po Kosciuszce i jego testamenty. Poznan, b.r.
23. Ratajczyk L. Kalendarium zycia i dzialalnosci Tadeusza Kosciuszki //Niepodleglosc i pam^c. Warszawa, 1996.
24. Szyndler B. Tadeusz Kosciuszko. 1746-1817.-Warszawa, 1991.
Kostecki Wlodzimierz (Sobolew)
RELIGIAI HUMANIZM SPOLECZNY TADEUSZA KOSCIUSZKI
Thomas Jefferson, amerykanski mqz stanu, prezydent i autor Deklaracji Niepodleglosci, tak pisal do Tadeusza Kosciuszki: „Twoje zasady i dqzenia sq takie, ze trzeba je czcic, szanowac i kochac. Wieme jednemu celowi: wolnosci i uszcz?sliwieniu czlowieka'’.
Dzisiaj, w 200 lat od smierci naszego bohatera, mamy wszyscy swiadomosc, ze Tadeusz Kosciuszko jest wsrod znanych i populamych postaci historycznych XVIII wieku wybitnq indywidualnosciq. Swiadczy o tym nie tylko historia Polski, ale i dzieje powszechne. Swiadczy o tym takze, i to wymownie, ogromna ilosc prac naukowych poswi?conych jego dzialalnosci. Swiadczy o tym wreszcie i legenda, ktora zrodzila si? jeszcze za jego zycia, a literature i sztuka, nie tylko rodzima, wzniosty mu pomnik po smierci.
Zycie i czyny Tadeusza Kosciuszki potwierdzajq jego gl?bokie zaangazowanie si? w realizacj? demokratycznych idealow wieku Oswiecenia. Troska o lud, jego ksztalcenie i podnoszenie swiadomosci obywatelskiej to problemy, ktore mialy wplyw na przeslanie humanistyczne Kosciuszki. Generalny cel, to jest walka o dobro i szcz?scie czlowieka, realizowal w Polsce i w Ameryce, we Francji i w Szwajcarii, gdziekolwiek si? znalazl, w kazdej szerokosci geograficznej.
Zasadne b?dzie chyba stwierdzenie, iz do postaci Kosciuszki, do jego mysli, do jego aktywnego dzialania powinno si? si?gac nie tylko z okazji jego wielkich rocznic. W tym roku mija 200 lat od jego smierci, a jego mysli, jego poczynania nie tracq na aktualnosci.
Podnoszqc z tej racji modne dzis slowo „Europejczyk” powiedziec trzeba, iz to wlasnie przywodca powstania 1794 r. jako Polak, jako obywatel, poza Polskq, Stanami Zjednoczonymi, Francjq i Szwajcariq ma chyba szczegolne prawo do tego tytulu, tytulu „Europejczyka"’.
Analizujqc umyslowosc naszego bohatera i umyslowosc epoki owczesnej, mozemy wysnuc wniosek, ze sq one paralelne i wzajemnie si? wspoltworzqce. Istotne fakty jego zycia sq faktami swiata i odwrotnie. Chronologicznie jego swiatopoglqd i osobowosc warunkowane sq przede wszystkim przez: tradycje rodzinne, idee szkolnictwa pijarow, atmosfer? Szkoty Rycerskiej, idee epoki Encyklopedystow, udzial w rewolucji amerykanskiej i wplyw rewolucji francuskiej.
Omawiajqc tradycje rodzinne Kosciuszki warto przytoczyc maty fragment jego pism: „Zasady przyzwoitosci wpojone mi w mlodym wieku, tak silnie kierujq moim post?powaniem, ze poczynania ktore zmuszajq
mnie do dzialania wbrew mojemu przekonaniu, czyniq mnie nieszcz?sliwym”.
Z domu rodzinnego wyniosl Kosciuszko zasad? zyczliwosci i sprawiedliwosci. I nie tylko. Jak pisal w 1894 r. prof. Tadeusz Korzon, najwybitniejszy dot^d kosciuszkolog: „Ze wszystkich znanych mi pism Kosciuszki wnioskowac mog?, ze czcil Boga, nazywajqc Go zwykle Istnosciq Najwyzszq PrzedwiecznQ, Opatrznosciq zawsze nam dobroczynn^, lecz praktyk religijnych kosciola moze nie wykonywal”.
Z domu rodzinnego wyniosl takze poj?cie sprawiedliwosci spolecznej, ale i zaczyn milosci ojczyzny, nowoczesnego juz poj?cia patriotyzmu.
Podczas ponad 4-letniego pobytu w kolegium pijarskim w Lubieszowie rozwijal swojq osobowosc w duchu obywatelskim, wprowadzonym przez reformy ksi?dza Stanislawa Konarskiego. Wyniesione ze szkoly pijarskiej idealy bohaterow, oswieceniowa filozofia pijarska ksztahowaly w Kosciuszce kult wolnosci, wyzwalaly krytyk? instytucji koscielnych i duchowienstwa, ale takze nowoczesne rozumienie narodu.
КНІГІ ОНЛАЙН
