Трэба ўявіць Сізіфа шчаслівым
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 405с.
Мінск 2023
Як я мог не падумаць пра гэта, калі вырашыў пісаць гісторыю стварэння “Дыскурсу сучаснага беларускага мыслення”? Ды хто яго ведае! Толькі нічога ўжо не паробіш.
А наастачу яшчэ колькі словаў ужо пра пэўны тэхнічны момант. Цалкам верагодна, што нехта з маіх ранейшых чытачоў заўважыць у агульным тэксце некаторыя фрагменты з папярэдніх пісанак, не пазначаных адсылкамі да першакрыніцаў.
Тлумачу. Гэта робіцца цалкам свядома. Бо сваім дабром я магу карыстацца як хачу і колькі хачу, тым больш, калі гэта тычыцца мемуараў. Хіба ў сябе сваё можна скрасці?
А далей яшчэ трохі выразна экзістэнцыйнага...
Пачаўшы працу, я доўгі час трудзіў глузды над тоеснымі маёй духовай эманацыі фарматам, структурай, кампазіцыяй. Дарэмна трудзіў, бо нічога лепшага не прыдумаў, як абраць лінейную схему паслядоўнага перасоўвання ад адной знакавай падзеі ў маім жыцці да наступнай. Так і пачаў крэмзаць паперу.
Пачну, бадай, з скразной для ўсяго аповеду праблемы, якая ў прынцыпе не можа быць вырашанай, але, назваўшы яе, хоць трохі адчую палёгку.
3 гадамі ніхто з нас не робіцца лепшым. На першы погляд выглядае, што ў гэтым сэнсе хронікі могуць табе дапамагчы, паколькі ты распавядаеш пра сябе поўнага жывой і стваральнай сілы. Ды толькі на першы погляд. Насамрэч нават і моцны корч ужо не ведае ўласную праўду пра той час, калі быў гонкім дрэвам. Ён яшчэ шмат памятае: і пра зімы з вёснамі, і пра залевы з бурамі, і пра вавёрак у галінах, і пра закаханых хлопца з дзяўчынай на ігліцы ля камля...
Толькі памятаць — гэта не ведаць. I калі корч распавядае зялёным атожылкам пра некалі блізкае неба і далёкую ад сябе зямлю, ён паводле азначэння кажа зусім не пра тое, пра што кажа. Ён цяпер ужо ўсё прыдумляе: і блізкае неба, і далёкую зямлю.
Калі заўгодна, няма больш мастацкага жанру, чым мемуары — нягледзячы на ўсю іх фактаграфічнасць. Разам з тым мастацкасць тут толькі фармальная, бо яна пазбаўленая той ранейшай жыццядайнай і стваральнай энергетыкі.
Старэчы дух вечнага Кашчэя шчыльна аблытвае тую падзейнасць, якую спрабуе пераказаць самотны храніст.
Я вельмі востра адчуваю ўсю несапраўднасць маіх успамінаў пра былое. Як яно было жывым, тое былое, дык усё выглядала неяк іначай. А нават і зусім інакш. Аднак тут ужо нічога не паробіш. I ў дадатак да гэтай сумнай тэзы пералюструю сюды сваё даўняе эсэ.
МАЛПАЧКІ I БААБАБ
У хлапечыя гады мне моцна карцела быцьхарошым. 3 усімі і заўсёды. Можа, таму карцела, што сам я тады не ўмеў заўважаць чалавечыя хібы. Ну зусім не ўмеў. А калі пра некага мне пераказвалі нешта кепскае, дык я адразу на тыя словы забываўся. I паводзіўся з тым кепскім, як бы нічога такога не чуў.
Так я і жыў з любымі сябрамі побач і проста з харошымі людзьмі вакол. Толькі аднойчы і амаль з нічога на мяне абрынулася экзістэнцыйная катастрофа. I ў той жа момант ад усёй маёй цноты засталася адно брудная ануча, якой я потым доўга абціраўся ад уласнага паскудства...
Мне тады было трохі за дваццаць, і ў адной экстрэмальнай сітуацыі (якая сама па сабе сёння не вартая нават згадкі) я пачаў шалёна раўці на сталую жанчыну. Ну так, гэта цяпер я называю яе жанчынай, а тады перада мной была ўшчэнт змардаваная жыццём бабішча, якая, здаецца, люта ненавідзела ўвесь свет, але найперш гэтага смаркача, які паспрабаваў зняпраўдзіць яе словы. Яна так на мяне вызверылася, што скаланула ў маім нутры таемныя і ад мяне самога глыбіні, дзе да гэтай пары ціхамірна драмалі маеўласныя дэманы.
I я зароў на яе...
Толькі не дзеля ўспаміну пра той сорам мой расповед.
Як ні дзіўна, але пасля гэтага выпадку мне яшчэ мацней захацелася быць харошым. 3 усімі і для ўсіх. Я шмат і ўпарта думаў, як і што мне зрабіць з сабой, каб я больш ніколі (ніколі!) не сказаў пра чалавека хоць нешта дрэннае. He, каб я нават не падумаў пра чалавека дрэнна. Hi пра якога чалавека...
Дайце веры, тое, што здарылася неўзабаве, было напраўду. Ды не ўва сне, а ў нейкім жывым трызненні пасля таго, як я злавіў сябе на нейкай кепскай думцы пра ўжо не памятаю каго. Спачатку мне ўявіўся вялізны, пад хмары, баабаб. I ў той жа момант яго нізавыя галіны абсела ладная плойма малпачак (скуль яны толькі ўзяліся?). Усе малпачкі былі аднолькава рудымі і гарэзлівымі, як дзяўчаткі на вакацыях. Да таго ж кожная трымала ў руках жаўтлявы званочак. He паспеў я ачомацца, як малпачкі затрэслі званочкамі і суладна агаласілі:
— Сам дурак! Сам дурак! Сам дурак!..
Пасля гэтай ратавальнай відзежы, у якой бы я ні быў сітуацыі, як толькі мяне пачынала напінаць злосць да некага, я згадваў малпачак — і яны ніколі не ленаваліся, заўсёды выскоквалі на галіны баабаба, званілі ў званочкі ды радасна крычалі мне адно і тое ж:
— Сам дурак! Сам дурак! Сам дурак!..
Прамінула гады тры, а мо і болей, як аднойчы я не паклікаў малпачак на дапамогу, бо палічыў, што той чалавек не варты таго, каб мне заставацца перад ім харошым. Затым неяк і зноў не паклікаў, і зноў...
Спачатку я яшчэ трывожыўся, назіраючы, як спакваля слабне маё жаданне быць для ўсіх харошым і ніколі не думаць дрэнна пра іншых. Але праз нейкічас я забыўся на баабаб і малпачак — зусім...
Аднак колькі год таму ў адной п’янкой гамане я згадаў сябрам пра тыя экзістэнцыйныя мітрэнгі свайго юнацтва. Хаўрус на нейкі момант сцішыўся, а потым выпадковая сярод нас дзяўчына запыталася:
— Дык навошта вам хацелася быць харошым?
Я разгубіўся і стаў ліхаманкава азіраць пару свайго юнацтва. Мая моўча, відавочна, задоўжылася, пачуліся першыя кепікі...
— He памятаю, — сарамліва прызнаўся я, — ужо зусім не памятаю...
***
Калі я быў падлеткам і толькі прызвычаіўся ўслухоўвацца ў таямніцу самога сябе ды ўглядацца ў зоры над хатай, мяне пакутліва вярэдзіла адна і тая самая думка: як можна кахаць дзяўчыну, маліцца Богу, будаваць дамы, дарогі, камунізм, калі невядома, навошта ўсё гэта: зямля, неба, чалавек?
Чаму, — думаў я тады, — людзі не адкладуць на нейкі час свае пільныя справы, каб высіліцца разам і знайсці адказ на гэтыя першасныя пытанні, бо без адказу на іх і камунізм, і Бог, і чалавек губляюць хоць які сэнс.
У тую пару мне падавалася жахлівым быць і не ведаць, навошта ты ёсць, дзеля чаго з’яўляецца, жыве і памірае чалавек... (Зрэшты, гэтаксама мне падаецца і сёння.) Значна пазней я дазнаўся, што яшчэ ў XIX ст. вось гэтыя страх і трымценне
перад вусцішнасцю быцця адзін мысліўца паклаў у аснову сваёй філасофіі. Звалі яго Сёрэн Кіркегар, і яму ў першую чаргу мы абавязаныя з’яўленнем такой філасофскай падзеі, як экзістэнцыялізм.
Але задоўга да таго, як мне сёе-тое стала вядома пра вялікага дацкага мысляра, я ўжо здагадаўся: філосаф — гэта той, каго ва ўсе ягоныя гады працінае падлеткавы жах перад невымоўнай таямніцай быцця. Праўда, энцыклапедыі ператлумачвалі грэцкае слова філасофія як “любоў да мудрасці” (усяго толькі), але я не даваў веры ні старым грэкам, ні энцыклапедыям, бо напэўна ведаў, што філасофія — гэта немагчымасць жыць...
Менавіта так: немагчымасць жыць без уцямнага ведання, навошта ты вымкнуты з небыцця ў быццё, і ёсць філасофія...
ЛІТАРАТУРНЫ ІНСТЫТУТ
ZL краў тры разы. Першы і трэці выпадак не дзеля гэтага аповеду. А вось другім, здаецца, будзе ў самы раз распачаць гаворку пра Літаратурны інстытут.
Я не памятаю дакладна, калі навучыўся чытаць, аднак, засвоіўшы гэтую справу, чытаў такім спехам, што, здаралася, бегаў у местачковую бібліятэку па два разы на дзень. Бібліятэкарка чамусьці не давала больш за тры кніжыцы адразу, а потым злавалася, што я адно гартаю іх дзеля малюнкаў і зноў скачу ў бібліятэку напускаць холаду.
Натуральна, у мяне не хапала адвагі нагадаць ёй, што хоць я яшчэ малы, але ўжо чытаю некаторыя кніжыцы і без малюнкаў, у чым нескладана пераканацца, пагартаўшы хаця б тыя, што цяпер у яе пад рукой.
Я адно вінавата ўгінаў галаву і думаў, што калі вырасту, дык ажанюся не з жанчынай, а з бібліятэкай. Бо не было ў мяне тады іншага жадання, акрамя як чытаць і самому пісаць кнігі.
Калі б у тую пару мне прапанавалі выбар: быць Уладаром усіх сонцаў і сусветаў ці лядашчым пісакам, нейкі твор якога прачытае ўсяго толькі выпадковы чалавек, — я б не вагаўся ні хвіліны, бо тады быў пэўны, што сусвет і людства створаныя адно дзеля таго, каб было аб чым пісаць кнігі.
Што там казаць, мне вельмі карцела і самому далучыцца да гэтай блаславёнай справы. Аднак, перш чым улегчыся ў творыва, патрабавалася вырашыць адну сур’ёзную праблему: чым пісаць? Недарэчна было нават думаць, быццам пісьменнікі пішуць пёркавай асадкай, якой трэба раз-пораз мусова дзяўбсці школьную чарніліцу.
I я скраў у старэйшага прыяцеля аўтаручку...
Але кнігу тады не напісаў, бо бацькі майго прыяцеля (і сябры маіх бацькоў) неяк заўважылі ў мяне скрадзенае.
Было вельмі сорамна — і мне, і маім бацькам. Зрэшты, без таго пякельнага сораму я б ужо і не памятаў, што першую сваю кніжыцу выдаў праз сорак год пасля таго, як пачаў яе пісаць.
•kick
Я нарадзіўся і трохі асталеў у памежным з Польшчай мястэчку Свіслач. Скончыў школу імя Кастуся Каліноўскага. (Ён таксама вучыўся ў Свіслачы.) А затым паспрабаваў паступіць у політэхнічны інстытут. He атрымалася.
Было сорамна перад бацькамі, хаця самому ўсцешна. У мястэчку заставалася бальшыня маіх сяброў, і мне з імі было як нідзе ўтульна.
Маці ўладкавала мяне на працу ў хлебапякарню экспедытарам, і гэта была лепшая з усіх працаў, якія я потым перарабіў. Ранкам мы з шафёрам загружалі ў хлебавозку скрыні з яшчэ гарачым і неверагодна пахкім хлебам ды развозілі іх па вясковых крамах. Разгрузка не займала шмат часу і моцы, таму да наступнай вёскі можна было аглядаць неба, палі з лясамі, марнаваць танную цыгарэту і нястомна думаць пра сэнс тваёй прысутнасці ў быцці (тады гэтым словам я яшчэ не карыстаўся).
Але праз год мая разумная маці сілком выправіла сына ў Мінск, дзе мяне ўладкавалі на маторны завод (токар, слесар, выпрабавальнік рухавікоў, экспедытар). Паміж зменай гэтых прафесій забралі ў войска. Там аскепак гранаты трапіў у вока. Я ляжаў у вайсковым шпіталі з нейкім яшчэ чалавекам, уся галава якога была абкручаная бінтамі, і неўпрыкмет плакаў адным вокам. Самая вялікая бяда бачылася ў тым, што цяпер мяне ніколі не пакахае дзяўчына. Санітарка заўважыла мае пакуты і аднойчы, нахіліўшыся да самага вуха, прашаптала: “He гаруй, салдацік. Гэта яшчэ не горшая бяда. У твайго суседа аскепкамі бомбы абодва вокі пасекла...”
КНІГІ ОНЛАЙН
