Трэба ўявіць Сізіфа шчаслівым
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 405с.
Мінск 2023
Пасля шпіталя мяне камісавалі з войска, і я зноў вярнуўся ў свой эксперыментальны цэх.
Мой раман з маторным заводам спыніўся ў 1975 годзе. Я даслаў на конкурс у маскоўскі Літаратурны інстытут невялічкую аповесць, паспяхова гэты конкурс вытрымаў (казалі пра больш як сто чалавек на месца), і пасля іспытаў мяне запрасілі на вучобу.
Ад шчасця местачковага хлопца напраўду ліхаманіла, аднак страху было яшчэ болей. Раптам тут ні да чаго не прыдамся, і мяне пагоняць назад у задымлены цэх Мінскага маторнага завода!
Дарэчы, напачатку сітуацыя яшчэ моцна ўскладнілася адным драматычным сюжэтам. Я ж паступаў на завочнае аддзяленне, толькі адразу пасля апошняга іспыту мяне выклікалі ў прыёмную камісію, дзе прапанавалі перабрацца на вочнае навучанне.
Гэта азначала пакінуць Мінск і на пяць год пераехаць у Маскву. Тут я і разгубіўся, паколькі ў Мінску заставалася маё вялікае каханне.
Хаця варта ўдакладніць: другое вялікае каханне. Першае здарылася ў восьмым класе і доўжылася сем год. Гэта было апакаліптычных памераў узрушэнне: неверагодна шчаснае і гэтаксама пакутнае. На выпускным вечары я ўпершыню запаліў цыгарэту, бо ўжо здагадваўся, што ніколі болей не пабачу сваю каханую.
Між іншым, яна і ведаць не ведала пра пакуты маладога Вертэра. Мера маёй сарамлівасці ў тую пару была такой, што я і на дыбе не сказаў бы: “Кахаю!”
(Толькі праз гады здагадаўся, чаму хлопцу бывае так складана вымавіць галоўнае слова свайго жыцця. Бо спадыспаду прыўкраснага слова “Кахаю” маўчыць брыдкае “Хачу”.)
Другое маё каханне ўжо было цалкам дарослым з усімі яго сюжэтамі ды атрыбутамі: ад сарамлівых заляцанняў да жарсных пацалункаў і ўсялякага такога падобнага. Мы з дзяўчынай ужо нават пачыналі як бы жартам разважаць пра шлюб...
Агаломшаны пабег за парадамі да прыяцеляў, з якімі прысябраваўся падчас іспытаў. Чаго толькі не пачуў ад іх за
бліжэйшыя некалькі гадзінаў: вар’ят, балбес, прыдурак, хворы на ўсю галаву ідыёт і г. д. і да т. п.
Што праўда, было і колькі рацыянальных аргументаў. Хіба не найбольш важкі нагадаў, што Мінск зусім не далёка ад Масквы і можна ездзіць цалавацца хоць сабе кожны ўік-энд... А пяць год са стыпендыяй у сталіцы свету — гэта ж і словаў такіх няма, каб маё шчасце апісаць...
I я здрадзіў каханню дзеля літаратуры. Ну, не зусім здрадзіў, бо і цалавацца ездзіў, і праз нейкі час па вяртанні ў Мінск мы з каханай пабраліся шлюбам. Але ў той дзень экзістэнцыйнага выбару я ведаў, што здрадзіў.
•kick
Mae страхі, што буду выгнаны з Эдэму, не спраўдзіліся. Праз колькі месяцаў ужо пачуваў сябе досыць упэўнена сярод аднакурснікаў, а недзе годам пазней нават быў вызнаны як інтэлектуал. Тады да мяне за кансультацыямі наконт філасофскай веды пачалі прыходзіць і хлопцы з старэйшых курсаў.
Даволі хутка знайшоўся і блізкі мне хаўрус, з якім па сёння адчуваю сяброўскую еднасць. Спіс кароткі, таму пералічу: Слава Кіктэнка, паэт з Алма-Аты; Юра Андрыянаў, паэт з Уфы; Сяргей Махоцін, дзіцячы паэт і бард з Ленінграда. (Пазней Слава з Юрам стануць галоўнымі рэдактарамі добра вядомых у Расіі літаратурных часопісаў: першы — алмацінскага “Прастора”, другі — уфімскага “Бельскія прасторы”.)
Санжын Пурэў з Улан-Батара не быў у нашым хаўрусе, бо пераважна сябраваў з манголамі, але ўсе гады навучання мы з ім пражылі ў адным пакоі. Ён ужо меў пяцёра дзяцей, кніжку прозы і юрту ў сталіцы Манголіі замест кватэры.
У Санжына выявілася толькі адна загана — ён быў фантастычна харошым чалавекам. Таму ці не ўсе маскоўскія манголы, як і манголы, што рушылі праз Маскву ў Еўропу, не стамляліся раз-пораз завітваць да яго ў госці.
“Перманентнае татара-мангольскае нашэсце на тэрыторыю аднаго пакоя”, — весела скардзіўся я сябрам.
He магу не згадаць хаця б адзін эпізод з той пары нашага жытва. Пасля чарговых вакацыяў Санжын вярнуўся з вэнджанай нагой жарабяці, вышынёй мне па плячо. Ён разгарнуў тоўстую паперу і сказаў: гэта падарунак. Бурштынавы колер вэнджаніны зачароўваў, а ядлаўцовы пах вабіў як сама эсэнцыя смакаты. Да таго ж у камплект прэзента ўваходзіла дзве пляшкі элітнай гарэлкі з блішчастымі змейкамі на дне.
Зразумела, мы ўмомант селі за стол. Я адрэзаў сабе кавалак каніны, пакаштаваў — смачна...
А праглынуць не змог. Што і не дзіва, бо ў нас ніхто і ніколі не еў каніну. Нават і падумаць пра такое было гідка.
Я засціў рот рукой, і неўзабаве той недажаваны кавалак апынуўся ў кішэні. Толькі што рабіць далей? Чалавек праз паўнеба цягнуў падарунак! I раптам мяне азарыла. “Слухай, Санжын, — прапанаваў я, — будзе нядобра, калі мы толькі ўдвох нацешымся такім цудам. Давай запросім маіх сяброў”.
Санжын узрадаваўся, бо любіў частаваць не толькі дабрынёй свайго сэрца, а ўсім, чым толькі мог.
Запрасілі... Што і казаць, дзвюх пляшак гарэлкі на цэлую нагу жарабя нам не хапіла. Таму яшчэ некалькі разоў бегалі ў краму.
Калі пасля дыпломнай вечарыны мы сяброўскім кагалам адпраўлялі Санжына ў Манголію назаўжды, дык я плакаў на пероне, як ніколі раней. А Санжын плакаў у вагоне, прыціснуўшыся да шыбіны так, быццам хацеў яе раздушыць. Ну рыхтык два бабры румзалі...
(Ужо пасля “перабудовы” Санжын Пурэў стане Народным пісьменнікам Манголіі.)
Першым з нашага хаўрусу не стала Юры Андрыянава. Як такое здарылася, то мяне папрасілі што-кольвек напісаць пра сябра для літаратурнага часопіса “Бельскме просторы” (Уфа).
На той час я ўжо даўно развучыўся пісаць па-руску, аднак тут адмаўляцца не выпадала. I я напісаў эсэ.
ЧЕМ БЛНЖЕ К НЕБУ, ТЕМ ХОЛОДНЕЕ
Юра был высокнй! Естественно, речь здесь не о антропометрмм, хотя п о ней тоже, но лмшь вскользь. Юра был настолько высокмй, что ему не хватало собственной высоты. Поэтому его голова всегда была как бы немного запрокмнута. Выше, еіде выше... Co стороны это вмделось как веселое презренме ко всему, что ннже его. А он всего лншь высматрпвал небо.
Помннтся, без усталн. Вот отчего облака, зорм, луны, закаты, рассветы... фнгуратпвно прмсутствуют почтм в каждом стмхотворенпп. Отсюда п доммнпрованме “высокого штмля” в его поэзмн. Она вся на котурнах пафосной рнторнкн, даже еслм речь ндет о нмзменном. Н временамн не совсем уместная дмдактнка с тех же прмчпн. Впрочем, какой слог, кроме возвышенного, может быть у поэта с запрокмнутой головой?
Мне скажет друг: “Зачем невесел ты?..”
Я промолчу — я занят небесамм:
Глаза мом наполнены слезамн —
Сквозь слезы лучше вндятся мечты.
Юра был высокнй, а я — обычного роста. Поэтому вместе мы смотрелнсь, пожалуй, даже несколько пароднйно. Но это не мешало нам быть чаіде вместе, чем по отдельностм.
Утром он заходмл ко мне в комнату, м мы ехалн в мнстнтут. За партой все пять лет учебы снделн плечо в плечо. Возвраідалнсь в обідежнтне тоже вдвоем. А там неуемные беседы до утра, нередко с впном н шальнымм песнямн (пел он замечательно!).
Тот круг обідення, с которым мы тесно слнлнсь, жнл нсключмтельно лмтературой п дружбой. Но мы былм молоды, м поэтому нногда случалось всякое. To есть, пусть м редко, но бывало, что в конкуренцнм за наше внмманме лнтературные героннн уступалн плотскому очарованню реальных женідмн. Однажды м у Юры
завязался роман с высокой, стройной (под стать ему) класснческой “русской красавнцей”. Я откровенно ею восхнідался м был рад за друга. Но как-то перед нх очередным свмданнем Юра попроснл меня встретнться с ней н сказать, что он ее по-прежнему любнт, но онн должны расстаться.
— Почему?! — обескураженно уднвнлся я.
Естественно, сегодня мне в точностн не пересказать его обьясненмя н моп увеіцеванмя, чтобы выбросмл эту дурь пз головы. Но простая н трагнчная суть сказанного помннтся абсолютно ясно.
— Поннмаешь, — обьяснпл он, — любовь убпвает во мне поэта. Когда я люблю, я не могу пмсать стнхн. Вот расстанемся — м все наладптся. Увндмшь, все наладнтся. Я снова буду пмсать.
He оттого, что больше не люблю,
He потому, что сердце тмше бьется,
Я расставанье наше тороплю
Затем, что без разлукн не поется.
После только что рассказанного мне не стыдно сказать банальное: Юра не для жнзнм был создан, а для поэзнм. Н только в ней вндел оправданне своей жнзнн. Во всякнй день он с нетерпенмем ждал ночн, чтобы устропть под настольную лампу чмстый лмст м, окунувшмсь в клуб табачного дыма, до утра ворошнть слова п смыслы.
Далеко не каждую такую ночь у него получалась хотя б строфа нлн, на худой конец, стояіцая вннманмя строчка. Но это Юру вовсе не обескуражмвало. Он любнл само погруженне в глухую ночь, где нз нмоткуда возннкала та тншнна, за которую ннчего нет выше. Потому что только в ней н через нее у него получалось вндеть всё, что днем заслоняло слепое солнце (п само солнце тоже).
Замечательно про это сказал наш самый блмзкнй лмтмнстнтутскмй друг Вячеслав Кмктенко: “He без некоей долн мнстнкн я словно бы внжу это, вмжу, как шаг за шагом поэт двнжется сквозь воронкп н завнхрення, сквозь бурп этого ммра (очень шумного мпра!) к центру самого цпклона, где — тншмна н покой. Нменно тншнна для этого русского поэта, хрпстнаннна по веропсповеданмю, является нстаннойжмзнедательннцей, также, как для будднста, кпрнмеру, — «велнкая пустота», пз которой рождается «всё»” (“Шаг втмшнну”).
А в праздные ночм мы с Юрой любплм порассуждать о том, что глазамн небо не увмдеть. Что его можно лншь реконструнровать для себя в глухой тншн безоглядной ночм. Но когда мы слпшком увлекалнсь горнммп высотамн духа, я, бывало, возьму н вспомню тревожные слова Дельвнга нз пмсьма к Пушкнну: “Чем блнже к небу, тем холоднее”.
Тогда я еіце не знал, почему меня так захватывают э™ вроде как пустопорожнне разговоры о бытнм. Хотя как раз средм одной мз такмх ночей я решнл: еслм человечество ленмтся узнать, что такое человек, то это сделаю я.
Однако пройдут годы, прежде чем я проідусь с художественной лмтературой, чтобы полностью погрузмться в метафмзпку. Когда Юра умпрал, я заканчнвал свою “Кннгу о Ннчто". Понятно, что здесь не было нпкакой, даже мнстаческой, связм. Но когда Юра умер, я много думал о Ннчто в связп с монм другом, который больше всего любмлтмшпну глухой ночн, мзкоторой прорасталмеголучшместнхн.
Ох уж эта мне ночь! -
нп для птмц, нм для слов.
Эта ночь для встречанья душн,
Для шуршанья мышей, для молчанья часов...
КНІГІ ОНЛАЙН
