Трэба ўявіць Сізіфа шчаслівым
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 405с.
Мінск 2023
- Апамятайцеся, людзі, — накінуўся ён. — Зямля круглая, і таму неба ўсюды аднолькава высокае.
- Калі неба аднолькава высокае, дык чаму мы маленькія?! — упікнулі яго.
— Няма маленькіх людзей, ёсць разумныя і не вельмі, — запэўніўён.
— На ўсё боская воля, — нагадалі яму.
Толькі не быў бы то вучоны. He адразу, але неяк пераканаў, што зямля круглая і неба аднолькава высокае ўсюды...
Тады гэтыя людзі кінулі вырабляць голкі і звялі ўсё жалеза на помнік таму вялікаму чалавеку.
Файны атрымаўся помнік. Але дзівіў не гэтак сваімі памерамі, як вытанчанасцю дробязяў. Шкадатолькі, штоён ідасюльпокатам марнуецца ля кузні, бо няма каму ўсцягнуць яго на пастамент. Вядома, якія там людзі пад нізкім небам! Адно што празываюцца людзьмі...
ПЕРШАЕ КАХАННЕ
Мы і жагнуцца не паспелі, а Богусьужо сядзеў на чырвоным даху касцёла. Аднак гэтага яму падалося мала, і ён усцягнуўся на самы крыж.
Першы анёл, які вяртаўся, мяркуючы па стомленых рухах, аднекуль здалёк, толькі прабуркатаў незадаволена: “Што, іншага месца не знайшлося?” — а другі, яшчэ зусім маладзенькі, аж аслупянеў, убачыўшы Богуся. Анёлак стаяў слупам у паветры і лыпаў вачыма.
— Гэй ты, лупавокі, — закамандаваў Богусь, — злётай у вёску па Маню.
Маня хутка прыбегла і, нічога не пытаючыся, засакатала, як сячкарня:
— Дурны ты, Богусь! Каб меней піў гарэлкі, а болей чытаў кніжак, дык ведаў, што першае каханне не дзеля таго, каб закаханыя бралі шлюб, а каб потым усё жыццё замілавана ўспамінаць тыя шчаслівыя хвіліны...
— Хай сабе, — толькі й адказаў Богусь.
— Ну, калі ты гэткі дурань, дык і сядзі сабе тут, як варона, — раззлавалася Маня і паспяшалася дахаты, адкуль хутка з'ехала вучыцца ў горад. Але шлюбам яна так ніколі і не пабралася, бо ў яе былі надта валасатыя ногі, а на той час якраз прыспела мода на голыя лыткі. Калі тая мода скончылася, Маня была ўжо старой дзеўкай, і ёй больш нічога не заставалася, як усё жыццё замілавана ўспамінаць сваё першае каханне. А Богусь дасюль не злез з даху. Тырчыць там ці як укрыжаваны, ці як варона, і мы ўсе (і анёлы, і людзі) даўно ўжо з гэтым звыкліся. Бо калі тое было — мода на голыя лыткі.
АРГУМЕНТ
Адзін з нас меў аргумент, а ўсе астатнія праставалі туды, куды дзьме вецер.
Сёння вецер быў з аднаго боку, заўтра — з іншага, і таму рана ці позна, але мы зноў вярталіся да выспы за вёскай, дзе сядзеў той — з аргументам.
— Куды гэта вы, хлопцы? — шкадуючы, пытаўся ён і пазяхаў так, што нават дурань разумеў: гэты чалавек мае аргумент, і яму няма патрэбы куды б там ні было цягнуцца і недзе нешта шукаць.
Звычайна яму не адказвалі, хіба найбольш стомлены гняўліва буркатне:
— А табе што за справа, абібок?!
I мы рушылі далей, хаця сёй-той, употайкі ад іншых, доўга азіраўся туды, дзе сядзеў гэты, з аргументам, і сачыў за дымам над комінамі. I неаднойчы сяму-таму карцела запытацца, чаму ён сядзіць, калі ўсе мы ходзім. Толькі запытацца ніяк не выпадала, бо, калі адзін пытаецца ва ўсіх — гэта зразумела, але дзе вы чулі, каб усе пыталіся ўаднаго?
I мы крочылі далей і мелі шляхетны гонар ад упартай хады, сэнс якой быў у няспынным руху. I калі што нас палохала, дык гэта не стома, пабітыя ногі ці смага, а спакой, Раптам вецер сціхаў, і мы спыняліся, як бы спатыкнуўшыся, бо без ветру не ведалі, куды нам цяпер кіраваць.
Што ў тыя хвіліны рабілася — цяжка нават згадваць, ды, дзякаваць Богу, усялякі раз вецер падымаўся зноў, а разам з ім падымаліся і мы, каб рушыць далей.
Так здарылася, гэтак аднойчы мусіла здарыцца, што вецер зноў суняўся якраз тады, калі мы праміналі выспу, на якой сядзеў той, з аргументам. Толькі гэтым разам мы не вытрывалі і запыталі: які такі важкі аргумент ён мае пры сабе, што не баіцца сядзець на адным месцы, калі ўсе астатнія спыняюцца адно тады, як спыніцца вецер?
— Колькі б вы ні хадзілі, хлопцы, усюды ў вас пад нагамі будзе зямля, над галавой — неба, а на карку — дармаед з пугай, — гэтак адказаў ён. I наастачу яшчэ раз запэўніў: — Усюды.
Толькі нямногія з нас пачулі ягоныя словы, бо раптам далягляд абазваўся ветрыкам, і мы ўсхапіліся...
Мы ўсхапіліся і, з’едліва пазіраючы лайдаку ў твар, рушылі паўз выспу туды, куды праставаў вецер.
***
А цяпер час патлумачыць, што гэты раздзел прызначаны зусім не той “Крыніцы”, з якой я распачаў аповед. Пара яе азарэння была кароткай, бо неўзабаве пачаўся распад імперыі і ўсюды запанавала вольная воля як для прамоўленага, так і для друкаванага слова. I ў гэтым вэрхале вербальных свабодаў “Крыніца” згубілася, што тая голка ў капе сена. Імклівае ўзвышша перакулілася ў яшчэ больш імклівы заняпад. Чытач знікаў на вачах — амаль дазвання.
“He ведаю — што, але нешта трэба рабіць”, — напэўна, так думаў Уладзімір Някляеў у тую пару. I прыдумаў...
Потым я не аднойчы выкажу шкадаванне, што сярод шматлікіх і яскравых талентаў Някляева мала хто зважае на яго талент галоўнага рэдактара часопіса. А гэта вельмі рэдкі
і надзвычай важны для літаратуры талент. У нашым часе бліжэй да Някляева я магу паставіць хіба толькі Барыса Пятровіча (“Дзеяслоў”). Што праўда, сюды просіцца быць далучаным і Валерка Булгакаў (“Архэ”). Хаця ягоны праект часопісам увогуле складана назваць...
Калі коратка, дык урэшце Някляеў здумеўся і наважыўся перафарматаваць сваё масавае моладзевае выданне ў элітны культуралагічны часопіс. Які паводле азначэння не мог быць чытаны “ад Камчаткі да Брэста”.
Два радыкальна розныя часопісы пад адной вокладкай і з тым жа рэдактарам — гэта калі не ўнікальны, дык надзвычай рэдкі выпадак. I ніхто не мог ведаць, што з гэтай авантуры атрымаецца. Але каб даведацца, найперш трэба было абнавіць увесь склад рэдакцыі, а менавіта пазвальняць былых паплечнікаў і знайсці людзей, якія з прыроды сваёй творчай канстытуцыі проста не ўмелі б рабіць прадукт для поп-культуры.
Як ён збіраў новы хаўрус — яшчэ тая гісторыя, і я неўзабаве на ўласным прыкладзе трохі пра яе распавяду. А пакуль вось што атрымалася на яве: Уладзімір Някляеў, Алесь Разанаў, Уладзімір Арлоў, Леанід Дранько-Майсюк, Алесь Асташонак, Валянцін Акудовіч...
Тут найперш варта заўважыць, што і тут Някляеў рызыкаваў, бо амаль кожны з бальшыні гэтага складу сам на той час мог быць галоўным рэдактарам хоць якога літаратурнага часопіса. Таленавітыя, папулярныя, шырока вядомыя сваімі кніжкамі і публічнымі выступамі... Ну чаго тут яшчэ казаць?
Я пра нейкую небяспеку з сваёй наіўнасці і падумаць не мог, пакуль не здарыўся адзін анекдатычны, хаця і зусім не смешны выпадак. Сядзелі неяк хаўрусам у адным з рэдакцыйных кабінетаў (дзверы шырока адчыненыя) і наракалі — нешта даўно заробку не было. I тут прыдумляка па жыцці Алесь Асташонак весела кажа: слухайце, хлопцы, паколькі Някляеву шкадуюць грошай, то давайце зменім галоўнага рэдактара. У нас жа дэмакратыя...
Мы бурлескава пачалі абмяркоўваць, каго з нас выбраць замест Някляева. Весяліліся, пакуль не надакучыла. I ўжо добра забыліся на той бурлеск, як урываецца ў расчыненыя дзверы раз’юшаны Някляеў (я такім яго потым, здаецца, ніколі болей не бачыў) і амаль што не енчыць. 3 таго шалёнага маналога мне блізка да сэнсу запомніўся ўсяго адзін фрагмент. Маўляў, разумныя людзі мяне (Някляева) папярэджвалі, каб набіраў у рэдактары звычайных філолагаў, бо гэтыя геніі толькі і будуць чакаць моманту, каб заняць тваё месца...
Мы не хутка зразумелі, скуль ягоны шал, а як уцямілі, дык абурана пачалі тлумачыць, што проста весяліліся ад няма чаго... Толькі ён не адразу даў нам веры і нават прагаварыўся, што яму дахаты патэлефанавалі дзяўчаты з тэхнічнага аддзела і папярэдзілі: супраць цябе рыхтуецца змова...
Дарэчы, прамінуць гады, і Някляеў будзе змушаны схавацца ад арышту ў эміграцыю. Тады мы папрасілі міністэрства, каб галоўным рэдактарам нам прызначылі Алеся Разанава, толькі ўладам нашая ідэя зусім не спадабалася...
***
Праз нейкі час, калі новая “Крыніца” заявіць пра сябе як ці не пра самы адметны беларускі часопіс (і не толькі таго часу), Някляеву прапануюць яшчэ ўзначаліць тыднёвік “Літаратура і мастацтва”, каб яго таксама рэфармаваць.
Тады ён сабраў нас і сказаў: я пагаджуся, але толькі як вы таксама пойдзеце са мной у “ЛіМ” дапамагаць.
3 гэтага я пачаў чапляцца, каб ён патлумачыў — у які аддзел мяне накіруе, на якую пасаду? Відаць, ён сам не ведаў, куды мяне прыткнуць, бо нейкі час нічога ўцямнага не мог прапанаваць. А калі я ўжо моцна яму надакучыў, дык з насмешлівым абурэннем сказаў:
— Адчапіся. Пойдзеш працаваць на пасаду Акудовіча.
Я згадаў той эпізод не так сабе, а каб трохі патлумачыць у канкрэтыцы талент Някляева як галоўнага рэдактара. Ён
запрашаў у шараговыя супрацоўнікі асобаў, якія самі мелі што сказаць чытачу. А як ты пагадзіўся, то і рабі, што табе карціць. Някляеў настолькі даваў нам веры, што, здаецца, нават не кожны нумар часопіса чытаў. Ну хіба адно перагортваў пасля выхаду ў свет.
Хаця, натуральна, у “Крыніцы”, як у дзяржаўнага прадпрыемства, была афіцыйна зацверджаная структура аддзелаў і штатных адзінак. У сувязі з апошнім просіцца быць згаданы яшчэ адзін эпізод. Паколькі часопіс меўся стацца культуралагічным выданнем, то Някляеў пад гэтую перамену прыдумаў дамагчыся ў міністэрстве адзінку штатнага культуролага. I калі я ўпарціўся пераходзіць з “Культуры” ў “Крыніцу”, ён мяне гэтым нават шантажаваў:
— Я дзеля цябе дамогся новай пасады, а ты ведаеш, як гэта складана?!
Час пакажа, што гісторыя з пераходам у “Крыніцу” потым апынулася для мяне надзвычай важнай. Праз гэта я яе таксама не праміну.
У тую пару з Уладзімірам Някляевым я яшчэ не быў асабіста знаёмы. Таму мяне моцна здзівіла яго тэлефанаванне з прапановай сустрэцца...
У кабінеце галоўнага рэдактара ён чакаў мяне з выдатным празаікам і чалавекам Кастусём Тарасавым. На століку стаяла ледзьве распачатая пляшка добрага напою. Як пакрысе сталася зразумелым, Кастусь — мы з ім былі ўжо трохі знаёмыя — быў пакліканы, каб падтрымаць інтэнцыю Някляева.
Пасля таго, як я пачуў шмат словаў пра ідэю новай “Крыніцы”, Някляеў прапанаваў далучыцца да гэтай справы. Паводле яго меркавання, яна мне пасавала як нікому яшчэ.
Што і казаць, ні пра што такое я і думаць не думаў. Гэта было залішне знянацку. Аднак калі трохі ачомаўся, дык адразу згадаў пра “ЗНО”. Сшытак на вачах набіраўся моцы, і я ўсё болей адчуваў яго як свой уласны праект. А, магчыма, нават і як пакліканне.
КНІГІ ОНЛАЙН
