Трэба ўявіць Сізіфа шчаслівым
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 405с.
Мінск 2023
Это уже я так понммаю, что она говормт, что это меня нет.
Н я правнльно её понммаю. Потому что я н моя фнлософпя — это условня бытня друг друга. Я есть постольку, поскольку мыслю.
Я есть только тогда, когда есть, проявлена, прнсутствует здесь н сейчас моя фнлософня.
Еслм нет моей фмлософмп, нет н меня.
To есть что-то плм кто-то есть, но это кто-то другой, не я.
Для меня быть — значпт быть фнлософом.
На другое я не согласен. Мне не ннтересно быть кем-то нлм чемто еіцё.
А я много кем был.
Был, напрммер, полнтнком. Н тогда Калякпна очень раздражало то, что я делал как полнтнк. В раздраженнм он как-то напмсал статью с названнем “Нн субьекта, нп обьекта”.
Это в переводе означает, что меня нет.
Так что Алексмевнч не первая н не последняя. Это всё я уже не раз слышал п еіцё услышу.
Вот, не далее, как вчера. Вежлнвые, добрые людн, друзья практнческн далн мне понять, что меня нет. Да п не было. Сказалм мне прн этом, что очень благодарны за всё, что было у нас многне годы. Было много хорошего у нас совместно, только меня там не было.
Ну п как же мне быть?
Человек Павел становнтся человеком, обнаружпв себя в глазах человека Петра.
Человек есть мера всех веіцей, суідествуюіднх в том, что онн суіцествуют, п несуіцествуюідмх в том, что онн не суіцествуют.
Человек Пётр является условнем суіцествованмя человека Павла. П наоборот.
Еслм меня нет, то суідествует лм Сергей Калякмн?
Думаю, что некоторые, чктаюіцпе э™ строкн, только пз нмх узнают, что некто такой суідествует. Да м то не точно.
А суіцествует лн Алексневнч?
Наверное, да.
Я помню, что мон друзья органнзовалм кампанню “Святкуем Нобеля разам”. Н ведь не зря же, вндммо, Алексмевпч тогда была.
Н друзья мом былп, н я тогда был co свонмн друзьямн н Алекспевмч.
Н была у нас обідая радость, одна на всех.
Но потом что-то пошло не так.
Нобелевскому лауреату стало одпноко в пустой стране, где нет... ну, напрммер, нет фмлософмм, нет достойных одмнокого лауреата ннтеллектуалов.
Она стала заполнять пустоту прнглашённымм ннтеллектуаламм нзвне.
Ну, чтоб не страдать поодпночке.
Так пустота не заполняется.
Это я как фмлософ могу сказать.
Так она только подчёркнвается. Прнглашённый ннтеллектуал не заполннт мнтеллектуальную пустоту в стране, он прмехал н уехал. Даже следа не осталось.
Ну, нет меня в глазах Светланы Алексмевмч.
М что теперь?
Она-то в момх глазах есть?
Достаточно лн того, что она есть в монх глазах? Я же не Пётр, чтобы прнзнать Павла человеком м апостолом.
Чтобы отразпться человеком в глазах Петра, Павел должен вмдеть в Петре человека н апостола.
В Беларусн фнлософмя есть, значмт, есть н я. Чнтает лм меня Светлана Алексмевпч, не так уж м важно. Ведь не важно же ей, что её кннгн не берут в некоторые бпблмотекп.
Еслн я начну сомневаться, есть лм в Беларусп фмлософмя, начну сомневаться в себе н своём суідествованнн, я позвоню Акудовпчу п прнглашу его выпнть коньяку.
14 он прмдёт, даже еслм прмдётся оторваться от работы, от фмлософнм, от напмсанмя кннгм.
Мы выпьем по рюмочке, посмотрнм в глаза друг другу, н Акудовнч мне скажет...
Я не знаю, что в очередной раз скажет мне Акудовнч. Он же фнлософ, а фмлософ всегда говорпт неожнданные веідм.
Неожмданные, непрмвычные, не претендуюіцме на едннственную правмльность. Порой протавные. Напрммер, что меня нет, можетсказатьАкудовнч. Протмвно. Но ему я поверю. Буду сомневаться п разбмраться. He люблю фмлософмю Акудовнча, но с ннм н его фнлософмей нельзя не счктаться.
А Алексневнч я спрашнвать не буду.
Хотнте знать, есть лм в Беларусм фмлософмя?
Спрашмвайте у тех, кто знает. Ну хотя бы знает, что это такое?”
Р. S. Неяк ні з чога і раптам шчымліва падумалася: як шмат чаго мы з Валодзем не дагаварылі, не даспрачаліся, не далюбілі...
Шкада. Моцна. Але тут ужо нічога не паробіш. Пэўна, так яно і мусіла быць.
НА РЫШТАВАННЯХ ГОРАДА СОНЦА
71 лёгка магу ўявіць нацыянальную Беларусь без сябе, а вось без Ірыны Дубянецкай — не, не магу. Як і інтэлектуальны дыскурс Беларусі без яе. (Што праўда, тут і без мяне ён бачыцца мне не зусім поўным.)
Беларускасць Ірыны абсалютная і глыбінная. Верагодна, яшчэ і таму, што яе бацькам быў Міхаіл Дубянецкі, слынны дырэктар найбуйнейшага ў краіне выдавецтва “Мастацкая літаратура”, варты помніка ўжо хаця б таму, што яшчэ за саветамі выдаў легендарную шматтомную Бібліятэку Народнай Творчасці (БНТ), роўні якой, можа, яшчэ ў свеце і не было. У 1988 годзе ён ачоліў арганізаваны апазіцыяй “Мартыралог Беларусі” і быў адным з стваральнікаў Беларускага народнага фронта (БНФ).
Дзеці не заўсёды наследуюць бацькам, — скажа мне хоць хто. Ну так, але гэта не той выпадак. Зусім не той. Ірына і па сёння абагаўляе бацьку (а яшчэ айца Надсана).
Паводле ўсёй сваёй сутвы яна ідэал беларускага інтэлектуала. Бездакорная мова, поліфанічная еўрапейская культура, багатая адукацыя: БДУ (філолаг), Місіянерскі інстытут у Лондане, Каталіцкі ўніверсітэт у Лёвене (Бельгія), дзе яна абаранілася і атрымала ступень доктара філасофіі і доктара сакральнай тэалогіі.
(Дарэчы, Лёвенскі ўніверсітэт, безумоўна, адзін з найлепшых у Еўропе, з амаль пракаветнымі традыцыямі, што доўжацца ад 1425 года.)
Аднак, паводле словаў Ірыны, чатырнаццаць год замежных штудыяў не замглілі веры, што яна вернецца ў Беларусь.
Гэта і здарылася ў 2005 годзе пасля апошняй навуковай абароны.
***
Мая сумеснасць з Ірынай пачалася з водных вандровак. Дакладней, з першага начлегу на рачулцы Нарачанка. Стомленыя веславаннем, нашыя хаўруснікі даўно паснулі, а мы сядзелі пры вогнішчы, пакуль за начнымі хмаркамі не развіднела, — і яшчэ не нагаварыліся.
Па сутнасці, раней Ірыну я не ведаў (адно чуў пра яе), бо яна ўсё яшчэ жыла за морам. Ды рэч не ў гэтым. Тады я быў занураны ў метафізічныя праблемы нялш. нішто, адсутнасці, а яна як бы насуперак мне марыла пра стварэнне школы несліяротных.
Урэшце, я зняможыўся адмаўляць у хоць якой слушнасці яе аблуду (як на мой розум). Змоўк. Хаця наастачу яшчэ чамусьці прамовілася брутальна мужчынскае. “Уяві, — сказаў я, — трыста, пяцьсот, семсот год трэба будзе займацца абрыдлым яшчэ за першае стагоддзе сексам! Ды гары яна гарам, тая несмяротнасць”. (Гэта апошняе толькі і запомнілася на гады.)
Няма сэнсу лічыць, колькі мы ў вандроўках на байдарках прасядзелі з сябрамі ля вогнішчаў, а потым, звычайна, яшчэ і сам-насам з Ірынай да ранку. Так было і тую ноч на беразе Дрысы.
Цяпельца ля ног, маўклівая поўня над галавой, і ва ўсім свеце нічога, акрамя абсалютнай цішы.
— Словы падманваюць.
He істотна, хто гэта з нас прамовіў, толькі мы абое суладна і адразу пагадзіліся.
Наслухаўшыся моўчы, я шэптам нагадаў пра тэорыю геніяльнага лінгвіста Фердынанда дэ Сасюра, які давёў чалавецтву, што мова і маўленне гранічна адасобленыя адно ад аднаго. Мова — гэта жорсткая структура, ад якой татальна залежыць усё наша маўленне. Інакш кажучы, гэта не мы гаворым мовай, а мова гаворыць намі.
Потым мы яшчэ доўга тэарэтызавалі на гэты конт, спасылаючыся на Клода Леві-Строса, Фуко, Дэлёза, Лакана, Барта...
I неўпрыкмет выснавалі, што няма нам іншага выйсця, каб пазбавіцца ад фашыстоўскага дыктату мовы, акрамя як шчыльна атуліць сябе моўчай.
Але як гэта зрабіць напраўду, а не ў тэорыі? Тут мы забыліся на цішыню і ўсё гучней ды гучней пераказвалі адно аднаму, як нам лаўчэй маўчаць, якімі знакамі ды гукамі замест словаў абменьвацца ды шмат чаго яшчэ.
— А калі хто вываліцца з байдаркі і пачне тануць? — расхваляваўся я.
Ірына трохі падумала, але потым зжалілася:
— Тады хай крычыць.
Мы яшчэ паспелі дамовіцца, хто з нас за сняданкам абвесціць навіну хаўрусу, як з намёта выпаўз заспаны Ігар Бабкоў і злосна прамовіў:
— Эй вы, маўчальнікі! Вы б хоць трохі памаўчалі!
Натуральна, мы яму ні слоўца не сказалі ў адказ, а толькі ганарліва прайшлі паўз яго кожны ў свой намёт.
Р. S. Мы пратрымаліся свайго абету толькі першую палову дня. Затое Ігар Бабкоў у пэўнай сітуацыі можа і цяпер з’едліва абазваць нас вялгкый лшўчальнікалй.
★ ★★
Але вернемся ў горад.
Яшчэ да сваёй выправы ў замежжа (1992) Ірына надзвычай плённа шчыравала на “ніве Адраджэння” — і з шалёнай інтэнсіўнасцю. Калі нехта зацікавіцца тагачасным яе наробкам, раю пачытаць у кнізе журналіста Аляксандра Тамковіча “Мазаіка жыцця” яе разгорнутую споведзь. А я найперш запынюся на ўнікальным выданні “Унія”, па сутнасці першым незалежным часопісе ў нашай краіне.
Наколькі я разумею, найбольш ім апекаваліся сама Ірына, яе найлепшая сяброўка аж па сёння Караліна Мацкевіч, светлы анёл нацыянальнага руху Сяржук Вітушка і Сяргей Абламейка.
Першы нумар быў надрукаваны 4 жніўня 1990 года з вокладкай Геніка Лойкі.
Калі часопіс патрапіў мне ў рукі, я быў неверагодна ўзрушаны. Тады ўжо хапала рознай беларускамоўнай прадукцыі, аднак тут усё было інакш: і мова, і мысленне, і стыль, і веда.
На жаль, часопісу не было наканаванае доўгае жыццё ды светлая памяць. Перадусім таму, што надрукавалася адно чатыры нумары. А разгарнуцца ён не паспеў з таго, што Ірына з Каралінай з’ехалі ў Лондан да айца Надсана.
“Калі я вярнулася ў Беларусь, гэта ўжо была зусім іншая краіна”, — згадвае яна.
A то ж, пятнаццаць год на тую ліхаманкавую пару — гэта і доўга, і шмат.
Таму ў пераменах (на горшае таксама) не было асаблівага дзіва. А вось сама Ірына мяне моцна здзівіла, і якраз таму, што яна, лічы, не змянілася. Замежжа як бы закансервавала ў ёй увесь адраджэнскі дыскурс канца 80-х — пачатку 90-х з яго ідэаламі, мэтамі, спадзяваннямі.
Аднойчы праз гэта я яе нават моцна пакрыўдзіў. Ужо ў статусе Акадэмічнага дырэктара Беларускага калегіюма яна паспрабавала праз нашу інстытуцыю пачаць рэабілітацыю тарашкевіцы. Мяне гэта моцна ўзбадзёрыла, і я жарсна пачаў ганіць ролю тарашкевіцы ў адраджэнні беларускай мовы. Тады Ірына заплакала, і я не ведаў, што рабіць і за што выбачацца, бо ўжо шмат год змагаўся з тарашкевіцай як з нацыянальнай небяспекай. Таму адно выбачыўся за сваю залішнюю жарсць.
Натуральна, гады неўпрыкмет змінімізавалі тую доўгую адсутнасць Ірыны ў беларускілі часе, хаця не-не ды і даюць аб сабе знаць. Але цяпер гэта ўжо, хутчэй, надае ёй яшчэ трохі адметнасці.
***
Праз нейкі час па вяртанні Ірына пачала выкладаць у Беларускім калегіюме і Віленскім ЕГУ некалькі розных курсаў, што
КНІГІ ОНЛАЙН
