Трэба ўявіць Сізіфа шчаслівым
Валянцін Акудовіч
Выдавец: Логвінаў
Памер: 405с.
Мінск 2023
Здаецца, Максім паводле азначэння не можа даць веры, быццам у нашай “дзіцячай пясочніцы” (адна з яго любімых метафар) можа быць насамрэч нешта значнае. (Што праўда, тут, верагодна, уплывае і яго заўважная адслоненасць ад мастацкай літаратуры ўвогуле.)
Дык чаму і з чаго тады мая глыбокая і шчырая прыязнь да Максіма Жбанкова як творцы і чалавека?
Усё досыць проста. Ён неверагодна таленавіты і этычна, лічы, беззаганны.
Ну і хай сабе, заўважыць нехта. Але як ён апынуўся ў цябе сярод знаных дойлідаў нацыянальнай Беларусі?
Зараз патлумачу, толькі спачатку яшчэ некалькі момантаў з ягонай біяграфіі.
Максім Жбанкоў — кандыдат філасофскіх навук і вучыўся ў дактарантуры, скуль дабрахоць сышоў, бо на той час статус доктара філасофскіх навук перакрываў усе шляхі да любай яму свабоды. Між іншым, потым ён увогуле перастане згадваць сваё філасофскае мінулае, і, здаецца, я ведаю — чаму.
Паводле старых грэкаў, першая філасофія — гэта метафізіка, а Максім не мае сантыментаў да голых нябёсаў, дзе дамінуюць трансцэндэнтальныя дыскурсы. (Магчыма, таму ён і скептычна паставіўся да маёй самай эўрыстычнай працы з назвай “Кніга пра Нішто”.)
Максім a ргіорі культуролаг — толькі не абы-які, шараговы. Ён — інтэлектуал ад Бога. Ужо хаця б таму, што ў яго цудоўны стыль, а гэта ў кожным разе боскі дарунак — і ніяк інакш. У спалучэнні з бліскучым інтэлектам ды адважнай рэфлексіяй атрымліваецца вельмі і вельмі файна. I ён гэтае файнае, як сейбіт зерне, ужо колькі год нястомна закідвае ў глебу самых выбітных беларускіх выданняў. А яшчэ з уласных вуснаў (наш Залатавуст) адорвае сваімі інтэлектуальнымі ведамі студэнтаў Беларускага калегіюма і ЕГУ (тут удакладнім — адорваў).
Што праўда, з яго нястомнасці прарастае менш, чым хацелася б, аднак узорны прыклад цяпер у кожнага беларускага інтэлектуала перад вачыма.
Каб не быць рытарычным пустамелем, працытую ладны фрагмент з “прабеларускага” эсэ Максіма, да таго ж прысвечанага таксама аднаму з маіх герояў.
“Фронт актуальной (а не парадной) отечественной культуры заідміцают одмнокме гером — ее авангард м оправданме. Ее самая яркая — п поэтому самая уязвммая — часть. Вспыльчнвые, рнсковые. Часто нетрезвые. Сбпваюіднеся на самоповторы. Делаюідне глупостн н моментально о нмх забываюідне. Но пменно онм говорят co звездамм п слушают время.
Нх не бывает много. Собственно, у нас нх можно пересчнтать по пальцам. Акудовмч. Вольскмй. Глобус. Бабков. Хадановнч. Кашкуревнч. Пушкнн. Плюс еіде десяток нмен... Еслп бы средм нмх не было Клмнова, его бы стопло прмдумать.
Артур Клмнов — яркнй персонаж в монохромных культурных ландшафтах нашнх “нулевых”. Режмссер п сценармст отечественного андеграунда. кізобретатель буфетов, дмзайнер скворечннков, аранжмровіднк кастрюль. Конструктор брендов н разрушнтель
ммфов. Мастер бросать в окно новогоднме елкм п езднть на таксп пз Мпнска в Пмтер. Враг всех н всяческнх граннц (м погранмчннков). Артмст Клпнов отлнчен анархмчностью лмннм жнзнн н эстетмческмм раднкалмзмом. Выдуманный друзьямм термнн “артурнзм” (арт+артур+турнзм) отлнчно подходнт к его шальным маршрутам. Его фпрменный стнль — двнженне протнв теченмя.
Клннов — человек-перформанс. Генератор ндей н мотор культуры. Коллекцпонер отечественных “черннл”. Поклоннмк Мадонны м розовых днванных подушек. Нацнональный артпст н вечный космополнт. Вынужденный европеец м стнхмйный белорус. Его лмчный почерк — бытовой беспредел, выжммка новых смыслов мз банального родного н прмвозного сырья. Его авторская метка — архнтектор культуры: тот, кто компонует среду м дает ей нмена. Он вызываюіце концептуален. 14 абсолютно неуправляем”.
***
Так, мы з Максімам у “розных акопах”, але (працягнуўшы мілітарную рыторыку) білінгвійна цэлім у адзін і той самы бок. Таму ягонае месца ў інтэлектуальнай сітуацыі нашай эпохі я б фальклорна параўнаў з поўняй у захмараных нябёсах.
I апошняе. Здаецца, ніхто так часта і добрым словам не згадваў мой наробак, як Максім (хаця і не шкадаваў крытычнай рэфлексіі, калі я, паводле ягонага відзежу, касячыў). Кагадзе я зусім выпадкова патрапіў на невядомы мне сайт (назву забыўся, ці не ‘Тарадскі сабака”?), дзе калісьці раней Максім пісаў:
“В текстах, которые я люблю, мне мнтереснее всего две веідп — это яркость стнля н небанальность пден. В этом плане Валентмн Акудовнч (м, в частностн, его кннга “Мяне няма. Роздумы на руінах чалавека”) абсолютно прекрасен как однн мз немногочмсленных у нас мастеров ннтеллектуального стендапа.
Есть несколько персонажей на всю страну: Валентян Акудовнч, Пгорь Бабков, Владнммр Мацкевмч — м, пожалуй, всё. Это людн, которые красмво, талантлмво, фантастнческп убедмтельно п драйвово
мыслят вслух. Когда слушаешь любого нз нмх, впдншь, как у тебя на глазах формнруется мдея, как развпвается мысль. Это, наверное, одно мз лучшнх проявленмй свободы — возможность незавмснмого, энергнчного суждення.
Акудовмч прекрасен в снлу своей неправмльностм. He фмлософ по образованмю, он практмкуюіднй фмлософ. Но однажды подумал, что раз он как бы фмлософ, то нужно напнсать фнлософскую кнмгу. В результате вознмкла “Кніга пра Нішто”.
Акудовнч почему-то тогда решнл — правда, вовремя опомннлся, — что он хорош, когда нграет по чужнм правнлам, пользуется чужммн мыслямн. На мой взгляд, все точно наоборот. Он значмм, когда безоглядкн отдается потокусобственного сужденмя, когдадействует поперек траднцмм, вопрекм суідествуюідмм конвенцням н преодолевает все те штампы, шаблоны, которые мы прмвыклм связывать с академнческмм фнлософствованмем.
Акудовмч — беззаконный мыслмтель. Человек с открытым сознанмем н удмвмтельной энергетакой вольного суждення. Н он прекрасен тем — как н Бабков, — что обозначнл новые нзмеренпя белорусскостн. Помог мзбавмться от этого вульгарного банального ореола деревенскостм, от провннцнальнос™. Та энергмя пнсьма м речн, которая есть у Акудовмча, помогла мне полюбпть свою страну н язык так, как нмкто нн до, нн после него.
Это прекрасная энергетмка ннтеллектуального вызова, энергетмка 90-х, когда сформнровалась первая генерацмя белорусского незавпсммого мышлення, когда отстрапвалм практнческн с нуля для себя н мнтеллектуальную традмцмю, п актмвный словарь, н матрмцу мышлення. Н, самое главное, отношенне к своему, как выразплся Мартнновмч, «халоднаму выраю». К этой чужой батьковідмне, с которой трудно вместе, но без которой, как выясняется, ннкак нельзя.
Поэтому Акудовпч — это стартовая точка знакомства с современной белорусской сптуацмей. To белорусское пмсьмо, которое не стыдно любмть. Более того, на которое подсажмваешься очень смльно. Я думаю, что, еслм бы не было Акудовмча, наверное, не было бы м половмны момх текстов, напнсанных за последнне 10 лет. А еіде он хорошнй мнтеллектуальный провокатор. Он показывает, как можно отжмгать здесь н сейчас”.
***
Дзякуй на добрым слове, Максім!
***
Далёка не кожны з літаратараў нашай краіны можа між іншым пахваліцца, маўляў, я маю свайго выдаўца. Пры гэтых словах трымаючы на ўвазе не проста таго, хто друкуе твае кнігі, а таго, хто друкуе іх таму, што гэта менавіта твае кнігі.
Ігар Логвінаў сам выбраў мяне на гэтую ролю, і я яе старанна выконваю больш як дваццаць год. Аднак зусім не маю намеру распавядаць тут пра свайго выдаўца. Бо я ў яго не адзін такі — нас шмат. А сам Ігар настолькі адметная і значная фігура ў літаратурнай сітуацыі найноўшай пары, што, безумоўна, варты асобнай гаворкі.
У нейкі з ужо далёкіх дзён лідар Бум-Бам-Літа Зміцер Вішнёў распавёў мне пра рускамоўнага хлопца, якому закарцела выдаваць літаратуру на беларускай мове. Той ужо рыхтаваў да друку паэтычны зборнік Вішнёва і запрашаў пазнаёміцца, бо пагартаў маю першую кнігу “Мяне няма. Роздумы на руінах чалавека”.
Пазнаёміліся. Ігар быў з Гародні, вучыўся на філосафа ў БДУ, а пазней працаваў у ЕГУ (выдавецкі аддзел), скуль год праз пяць сышоў, калі зразумеў, што не адчувае аніякай хэнці працаваць на кагосьці яшчэ, акрамя як на самога сябе.
У гэтым няма дзіва. Хутаранская культура ўсё яшчэ дрэмле ў сэрцах многіх беларусаў, асабліва з захаду краіны. Больш складана патлумачыць, чаму апантаны рускамоўны кніжнік і таленавіты ад прыроды бізнесовец выбраў сабе ў справу беларускую літаратуру, на якой ніхто і ніколі не змог зарабіць поўную кішэню грошай, бо такое a priori немагчыма. Да таго ж ён і не надта любіў беларускую літаратуру, прынамсі, савецкую.
Відаць, рэч у тым, што Ігар, акрамя ўсяго іншага, яшчэ рамантык і авантурыст. Даўно перанасычаная руская літаратура ў эпоху злому ўсіх ранейшых парадыгмаў ужо перастала яму смакаваць (ягоныя словы). Якраз у гэтыя гады Ігара пазнаёмілі з творчасцю Бум-Бам-Літу — ён быў моцна ўражаны. Перад ім адкрылася Беларусь, як нейкая касмаганічная Чорная дзіра — жахлівая і адначасна “вабная”.
Тады ён і вырашыў, што яму трэба дапамагчы гэтым маладым хлопцам і дзяўчатам, ды пачаў выдаваць кніжыцы Вішнёва, Сіна, Барысевіча, Гапеевай, Бахарэвіча. Трохі пазней да іх далучыліся Мінскевіч, Морт, Джэці, Жыбуль...
Бунтоўная літаратура моладзі шмат крытыкавалася і ахайвалася, толькі Ігар Логвінаў быў не толькі рамантыкам, але і відушчым бізнесоўцам. Ён не столькі зважаў на тое, што ёсць, — колькі пралічваў тое, што будзе. Таму досыць хутка яго выдавецтва, а затым і кнігарня зрабіліся культавымі.
Цяпер друкавацца ў Логвінава лічылася за гонар. Хаця больш істотнае іншае. Фактам сваёй наяўнасці справа Логвінава паставіла пад сумнеў базавую канфігурацыю ўсяго літаратурнага працэсу...
Аднак тут мушу трохі адступіцца. Бачыце, калі напрыканцы 80-х мы пачалі ўзножваць рыштаванні сучаснага беларускага мыслення, то не лішне звярталі ўвагу, на чым тыя рыштаванні будуць трымацца. Найвышэйшай мэтай тады бачылася стварэнне часопіса, і мы асабліва не задумваліся, хто той незалежны філасофскі часопіс будзе друкаваць, як і ўсю астатнюю сэнсавую і сэнсоўную літаратуру.
Прасцей кажучы, праблема выдавецтваў нікому не была да галавы. Тым болей выдавецтваў, якія б былі не проста незалежнымі ад дзяржавы, але і інавацыйнымі ў сваёй сутве. А вось Ігар Логвінаў і думаў, і дбаў пра гэта. Таму менавіта ён стварыў першае выдавецтва як Падворак для філосафаў, інтэлектуалаў, мадэрністых і постмадэрністых літаратараў, якія агульным суплётам і прэзентавалі Новы час.
КНІГІ ОНЛАЙН
