КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
— Ну, дык як будзе? Можа, памяняем, га? — прыстаў ён да Адася.— Маё, брат, яйцо, як скалка, траха не апліканскае,— і выбраўшы адно яйцо з сярэдзіны, закруціў ім перад самым носам у Адася. — He, дзядзька, хто мяняе, у таго хамут гуляе,—сказаў Адась і дадаў.— Давайце памацуем! Э, дай ты свет! Вось чаго не люблю, дык не люблю! Сам ніколі не мацую і другім не раю. I навошта ляскаць яйцом па зубах? Дзяржы, васан, проста! Адась стаў прыглядацца, якога сорту было Асьмакова яйцо. Яно выглядала нішто: невялічкае, вострае, з круглаю пухою. Такія яйцы падчас трапляюцца, як скалкі. Тым часам яго яйцо, хоць і завялікае было, як на курынае, і больш надавалася да качага, але трупцела, як разбіты гаршчок. На моц — як націна. Каб не такое скрутнае становішча, то ён бы яго і ў рукі не ўзяў. У такія яйцы можна гуляць толькі на менкі. I Адась падумаў: «Было не было, а запытацца можна! Кажуць жа: чым чорт не йграў, тым і сеяць не стаў», і сказаў: — Мяняем? — Згода,— адказаў Яўхім.— Адно глядзі, не падашукайся. Хто мяняе, у таго хамут гуляе,— пажартаваў ён ды заліўся сваім праціўным дробным смехам: «Кех-ке-кех!» Кругом настаражыліся ды сталі цікаваць, хто каго пераможа. Дзяржаць прыйшлося Адасю, як першаму, нагадаўшаму гэтакі спосаб гульні. Асьмак біў. А біў ён не абы-як, не падобна да таго, як звычайна б’юцца ў біткі добрыя людзі. Яўхім Асьмак рабіў гэта так, што збоку пазіраць, дык рабілася мутарна. Біў ён смакуючы — памаленьку, з перапынкамі і з рознымі выкрунтасамі, з відочным жаданнем памуштравацца і паму- чыць свайго партнёра, каб потым павыскаляцца з яго палахлівасці. Спачатку, узяўшы яйцо ў тры пальцы, Асьмак шаруе ім зверху, быццам прыгладжваючы выстаўленае з кулака яйцо свайго праціўніка; потым патрасе ім над рукою, як бы мяркуючы спрытней стукнуць, а далей падніме руку ўверх, прышчурыцца і, здаецца, гакне па яйцы са ўсяго размаху, а на дзеле чуць дакранецца ды зноў пачынае свае выкрунтасы спачатку. — Да не марудзь ты, дзядзька! — хочацца крыкнуць на яго, стоячы збоку.— Бі, калі б’еш! He дзяржы ты душы перад пеклам!.. А ён ўсё яшчэ манежыцца і вытне якраз тагды, як не чакаеш, аж усярэдзіне ёкне ад неспадзяванкі. — Вярні! — пачуў Адась і перавярнуў яйцо пухою ўверх, адзервянеўшы ад таго, што здарылося. — Дзякуй! — сказаў Асьмак, забіраючы бітку, і зарагатаў: — Кех-ке-кех! Гэта ж вылівак, а не яйцо — ці ж ты, браце, не бачыў? Кех-ке-кех! Калі не non, то не ўбірайся й у рызы! — дадаў ён на развітанне і адвярнуўся да другіх. Навокала пасміхнуліся. — Калі шанцуе, то й Халімон танцуе,— сказаў Адась, абы не маўчаць.— Добра вам рызыкаваць, калі вы гаспадар у хаце і свае яйцы маеце... Але на яго словы ніхто не звярнуў увагі. Ён стаяў як апараны. Было брыдка і шкада. Зірнуўшы на людзей, ён зрабіў крок уперад і папрабаваў быў камусь дарадзіць у гульні, каб затаіць сваю роспач, але, убачыўшы, што ніхто не слухае, павярнуўся і шпарка падыбаў дадому, стараючыся не спаткацца са знаёмым. На душы ныла і казытала ад жалю ў носе... «Добра бьшь малому,— думаў Адась, перавярнуўшыся на пасцелі раз мо ў соты.— Бывала, як прыйдзе Вялікдзень, то кожны сваяк лічыць патрэбным надарыць цябе чырвоным яечкам, не кажучы ўжо пра хрышчоных бацькоў. У тых гэта вымагаецца звычаем. A то пойдзеш, бывала, да сваякоў і як абойдзеш хат колькі, дык вернешся дамоў з поўнымі кішэнямі. А не, дык проста ідзеш да каго-небудзь, нібыта абмяняць сваё яйцо на мацнейшае, і таксама прыйдзеш дахаты не з пустымі рукамі. Ніхто, разумеецца, на абмен не згодзіцца і заўсёды скажа: — Вось яшчэ выдумаў, хлопец! Азьмі так і гуляй сабе на здароўе! Такім парадкам яйцы не зводзіліся праз увесь Вялік- дзень. А цяпер? Цяпер не тое. Цяпер па хатах не пойдзеш, хрышчоныя бацькі не прышлюць, сваякі не надараць, бо завялік ужо стаў. I што ён заўтра мае рабіць? Хіба ў Шлёмы купіць? Дык брыдка, хай ты згары саўсім разам! He выпадае купляць на Вялікдзень. Прачуюць людзі, дык прасмяюць. Дый грошай дастаць таксама нялёгкая штука. — He, не ўвалгаўся нехта, сказаўшы, што «дорага яечка ка Хрыстову дню»,— успомнілася яму прыказка с семінарскага падручніка. I каб не думаць болей пра гэта, Адась стараўся перавесці думкі на другое. Вось каб можна было запаліць агонь, то ўзяў бы кніжку. Хоць зноў жа, якое там у'чорта чытанне, калі на вуліцы ідзе гульня напрапалую! А тым часам ляжаць стала так нудна й нядобра, хоць ты плач. Аб тым каб заснуць, не можна было і думаць. Сон быў далёка і, мабыць, забыўся, што існуе на свеце Забрамны Адась. «Кепска, пане Грыгоры: што далей, то горай! » — сказаў сабе Адась, а потым устаў, абмацаў попацёмку пасцель свайго старэйшага жанатага брата, Петры, і стаў шарыць рукамі ў галовах, шукаючы капшука з тутуном. Яму зажадалося закурыць. — Петра, ты спіш? — запытаў ён шопатам, каб не пачулі бацькі, бо курыць пры бацьках Адась вараваўся. — А што табе? — адклікнуўся той. — Дай, братка, закурыць! He спіцца нешта... Петра дастаў капшук з-пад падушкі, усыпаў яму ў жменю шчопцю карашкоў, потым ададраў на папяросу паперы ды, аддаючы, шопатам сказаў: — Агню дастанеш у ямцы! Зрабіўшы цыгарку, Адась гэтаксама вобмацкам падышоў да пячуркі, выгарнуў вугаль з агнём ды прыкурыў. Потым схаваў цыгарку ў жменю, каб не свяціўся агонь, падышоў да пасцелі ды зноў лёг. Зацягнуўшыся разоў колькі засап, ён раптам пачуў, што крыху адлягло ўсярэдзіне. Думкі сталі вальней, а на сэрцы зрабілася лягчэй. Адась аж пасміхнуўся ад радасці. Ён зноў стаў падносіць цыгарку да губ, каб зацягнуцца яшчэ раз, і раптам шпурнуў папяросу вобземлю, ды аж падскочыў ад болю. Гэта ён неасцярожна шаргануў папяросай аб коўдру і абсыпаў сабе грудзі гарачым попелам. Адась усхапіўся і сеў, абцярушваючы попел з сарочкі. У гэты момант пачуўся знадворку гоман і тупат. Прыйшлі валачобнікі. Яны спыніліся ў двары, каля першага ад вуліцы вакна, і ўсе, як па камандзе, закашлялі. Крыху счакаўшы, нехта пастукаў пальцам у шыбу і тройчы прамовіў: — Хрыстос васкрос! Петра прыўстаў і паглядзеў у вакно. Тым часам прачнулася і матка. — Якія гэты, Петра? — запыталася яна.— Ці не блазнюкі якія? — Здаецца, што не,— адказаў Петра.— Ці не з Меськай вуліцы толькі... Прывітацца, ці што? — запытаў ён, і, не дачакаўшы адказу, сказаў у вакно: — Ваісціну васкрос! На двары зноў закашлялі і загаманілі. Потым усё сціхла. Затромкала скрыпка. Нехта штось сказаў. Хтось пасміхнуўся. А далей зайграла скрыпка, і ўсе ўраз заспявалі: Вя-лі-і-к святы-ы нам дзе-ень настаў! Са сла-вай з гроба ваз-сі-яў, Хрыстос васкрос, Хрыстос васкро-ос! Хры-ы-стос васкро-ос! Су-ботня по-оўнач чуць пра-шла-а... Адась утарапіўся. Сярод дзявочых галасоў выдзяляўся адзін, каторы здаваўся яму знаёмым і чамусь заварушыў яго душу. Так, гэта быў знаёмы голас. Толькі дзе ён яго чуў? На начлезе хіба? I чаму ён так хватае за душу, як нешта мілае, але далёкае і забытае? Ці...ці не Зося гэта? — схамянуўся Адась. Ён падсунуўся пад вакно, каб паглядзець, але трудна было разабраць, што ў цемнаце. Заметна было, што стаіць на двары натоўп людзей, бо там, дзе стаялі валачобнікі, было яшчэ чарней, як у іх збоку. Але паасобку нельга было разабраць нічога, толькі з натоўпу адражняліся белыя хусткі на дзявочых галовах. Тым часам спяваць скончылі. На двары зноў зашушукалі і загаманілі, перасмейваючыся. Нешта вясёлае тромкала скрыпка, а ў тахт ёй перацінаў знаёмы Адасю голас: «TaftTa, тай-та, та-та». — Заспявайце, валачобнічкі, яшчэ,— папрасіла матка, уткнуўшыся тварам у шыбы. — Якую? — запыталіся знадворку. — Быле якую... Адасю,— адказала матка. — Зося, Адась дома? — моцна сказаў нехта з валачобнікаў, а дзяўчаты захіхікалі. Адась аж скалануўся. Сэрца закалацілася і моцна затухкала. Салодкі жар разышоўся ўсярэдзіне. Гэта была яна, Тамашова Зося. I ў галаве ўсё асвяцілася, як ма- ланкаю... Сенакос. Пах сена. Яны на начлезе. Каля агню гурт хлопцаў і дзяўчат. Чуваць конскія звонікі і песні начлежнікаў з розных бакоў. Ноч цёплая, зорная. Каля агню, наўпроціў яго, сядзіць Зося і пазірае яму ў твар сваімі вялікімі, бліскучымі ад агню вачыма. Яна шчыпле траву і шпурляе ў вагонь. Часам, нібы ненарокам, трава падае Адасю на калені. Ён маўчыць і сарамліва апускае вочы. — Адась спаткі хоча! — смяецца Зося. — Анізвання не хочу! — адказвае ён і чырванее як рак... Успомніўшы гэта, Адась неяк само сабою шугнуўся да вопраткі і стаў адзявацца. А валачобнікі тым часам весела і вабка зачалі другую песню, ужо наўмысля для Адася: Пасярод двара да стаяла ложа, Вясна красна на двары! На тэй ложы спіць паніч гожы, Вясна красна на двары! Спіць гадзінку, спіць другую... Адась спяшаўся. Рукі яго трасліся, і справа з адзяваннем пасувалася не так шпарка, як таго бажалася. Ужо шукаючы шапкі, ён пачуў, што спяваць перасталі і сталі раіцца, каму гаварыць рацу. — Зося, няхай кажа Зося! — загаманіла колькі галасоў. Тая, мабыць, не спрачалася, бо хутка пачуўся яе прыемны звонкі голас: Дай табе Божа, пане гаспадару, Піва варыці, сына жаніці, Гарэлку гнаці, дачку аддаваці! Дай табе Божа, пане гаспадару, I ў каморы і ў аборы; Дзе гара, там жыта капа, Дзе лог, там сена стог! Пане гаспадару! He кажы нам іці. He кажы іці, кажы падарыці. Нашы дары невялікія: Пачынальнічку — па дзесятнічку, Кожнаму пяўцу — па аднаму яйцу, А кашаланосу — пірог к носу. Хрыстос васкрос, Сын Божы! Проша, пане гаспадару! Петра ўстаў, пашастаў рукою па стале, нешта ўзяў ды выйшаў у сені, каб аддаць валачобнікам праз дзверы, бо вокны яшчэ не адчыняліся. За ім выйшаў і Адась, накінуўшы наапашкі сваё семінарскае паліто і змяшаўшыся ў цемнаце з валачобнікамі. Жартуючы і весела гамонячы, валачобнікі падышлі да суседняй хаты. Там іх не прынялі, адмовіўшыся тым, што ў іх сёлета жалоба. У трэцяй хаце стукалі, стукалі — не дастукаліся. Тут жыў Вугнівы Рысь, як яго дражнілі на сяле. Ён, мабыць, наўмысля не адклікаўся, бо чалавек быў скупы і непрыветны. Ён часта сварыўся з жонкай і ў злосці біў гаршкі і міскі. Раз, пасварыўшыся з жонкаю, ён так раз’юшыўся на яе, што схапіў з качарэжніку качаргу але, абярнуўшыся назад, на хату, угледзіў прыпадкам абразы. — А вы чаго ўтарапіліся на мяне?! — вызверыўся на абразы Рысь.— Хіба першы раз? — і пачаў матлашыць качаргою, заміж жонкі, па абразах...