КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
За ўсю падарож да Зосінай хаты Адась не прагаварыў ніводнага слова. Маўчала і Зося. Яны разумелі сябе без слоў. Адась трымаў Зосю за руку і ціхенька паціскаў. Яна адказвала яму тым жа. Адась хацеў быў узяць яе пад руку, але саромеўся, каб не выйшла па-панску. Хвальш і ненатуральнасць была цяпер праціўна. Так яны прыйшлі ў двор. Каля дзвярэй развіталіся. Ужо пераступіўшы парог, Зося затрымалася і сказала: — Прыходзь, Адась, заўтра ўвечар к нам на прызбу. Будуць дзяўчаты... — Прыйду! — сказаў ён.— Бывай здарова! — Хадзі здароў,— адказала яна і замкнула дзверы. Сяло ўжо спало. На ўсходзе пачынала віднець. Неба праяснілася, і паказаліся зоры. Крыху пахаладнела. Узышоўшы на грудок, Адась пачуў, што ў засценку яшчэ спявалі. Там звычаі былі інакшыя. Валачобнікаў збіралася адна кампанія, каторая абходзіла ўсе хаты. Там кожны гаспадар, пасля рацы, заклікаў валачобнікаў у хату і даваў пачастунак. Валачобнікаў надаралі ўсім, чым хата багата: салам, яйкамі, каўбасамі і грашыма. Па такіх шляхецкіх засценках валачобнікі хадзілі да самага свету. Ужо Адась прыйшоў дадому, як там, мабыць выйшаўшы з хаты, зноў заспявалі валачобную польскую песню, бо жылі там адны каталікі: Хрыстус з мартвых устае, Нам на пшыклад дае. Чэго мы пожондалі, Тэго мы дачакалі. Алелюя! Дома усе спалі, як Адась увайшоў у хату. Ён заўважыў нават, што ўжо Кася і тая спала. Распрануўшыся каля ашорстку, Адась паціхеньку, каб не нарабіць груку, падышоў да сваёй пасцелі і сеў. Усё яго цела ныла ад салодкай утомы. Сэрца трапяталася ў грудзях, поўнае ціхай радасці. Неяк без дум, без жаднага замеру, саўсім неспадзявана для самога сябе, Адась сашчаміў на каленях рукі, абярнуўся да абразоў у хаце і стаў маліцца, выразна вымаўляючы словы: «Отчэ наш, іжэ есі на небесех! Да свяціцца імя Тваё, да прыідзет царсцьвіе Тваё, да будзет воля Твая, яко на небе, так і на зямле». Залопаў крыллямі певень і заспяваў. Пачало развідняцца. ПУБЛІЦЫСТЫКА Можа ж быць, раней загінем, Дык усё ж мы след пакінем, Бо, браток, хоць промень свету Прыняслі мы ў пушчу гэту! Алесь Гарун. Сібір, 1912 г. 1912—1914 Сібір, г. Кірэнск, Іркуцкай губ. Каля горада Кірэнска прытулілася амаль не сотня палітычных ссыльных. Шукаючы работы, зышліся яны сюды з усіх куткоў Кірэнскага павету, дый паспыняліся ў ваколіцах, у вёсках, бо ў горадзе жыць забараняецца. Невялікі гэта горад, але мае дзве прыстані, ды кожын спадзяваўся паблізку зарабіць на кавалак хлеба. I запраўды, таму, хто ведаў якое майстэрства, пашанцавала знайсці заработак, але гэткіх надта мала, рэшта, паабіваўшы парогі, стрэлася твар з тварам з магутным голадам. Калі дзе трапіцца, ідуць за хлеб у парабкі, згаджаюцца на ўсякую работу, абы не памерці з голаду. Ёсць многа гэткіх, што не маюць ува што ані абуцца, ані апрануцца. На дварэ сібірская сцюжа, а тут не дзіва спаткаць на вуліцы «палітыка» ў адным кулёчку*. Тутэйшы народ ніколі не бачыў гэткага здарэння і вельмі дзівуецца, што «які трывалы расейскі чалавек»... Іншыя праз колькі гадоў не бачылі гарачай стравы, жывяцца адным хлебам, ды і то, калі з дому прышлюць рубельчык ці два; а як не, то па колькі дзён святым духам сядзяць. I гібеюць людзі бясконца, гінуць марна, як мухі ўвосень. Той занядужае ад холаду і голаду ды памрэ, а той не вытрывае, ды сам сябе звядзе са свету. 3 таго ліку таварышоў, з якімі я прыйшоў, гэткім парадкам страцілася ўжо 9 чалавек. Ды каб вы ведалі, мае землякі, якія гэта ўсё людзі маладыя, пісьменныя, надта патрэбныя нашай гаротнай старонцы... Ніхто не ведае, што здарыцца заўтра, ніхто не бярэцца сказаць, ці хопіць магчымасці прагнаць заўтрашні дзянёк. Боязна зірнуць у вочы заўтраму, бо яно, як ваўкалак, стаіць, выскаліўшы зубы... Да гэтага яшчэ прылучаецца нуда па роднай старане. Сэрца заходзіцца ад жалю, што, можа, ніколі не давядзецца * Кулёчак — пінжак з даматканага матэрыялу. хадзіць па родных сцежках, ніколі не пачуць тых мілых песень, якія сам спяваў з маленства. Таварыш мой усхопіцца ўночы, ды пачне заганяць гусей: «гыля, гыля!» Потым прачнецца, звернецца да мяне ды запытае: «Ці няма у нас лустачкі хлеба? Ну, хоць малюсенькай скібачкі?..» — «Няма, братка! Сам ведаеш: учора з’елі»... Ды ўжо не спіць усенькую ноч, усё варочаецца, уздыхае і думае... Што ж ён думае? — ці не можа хто адгадаць? г. Кірэнск, Іркуц. гб. У дзень шостых ракавін існення «Нашай Нівы», віншуем Рэдакцыю і супрацоўнікаў з вялікім святам нараджэння першай нашай газеты. Ад шчырага сэрца зычым Вам здольнасці і моцы ў Вашай вялікай сумленнай працы. Ужо, пакрытая буйністай збажыной, шуміць і рунее некалі мёртвая і незычная наша Маці-Ніва. Хай жа расце і мацнее, няхай красуе і спее на шчасце, на долю, на карысць ды на спажытак сэрцу й розуму нашага Народу! «Будуйце, браты, будуйце!» Вецер павее ды хмары разгоне, неба праясніцца, сонца пакажацца і хутка развіднее над нашай краінай. Час недалечка, прачнецца народ наш ды сам ён — вялікі пакутнік, спрадвечны гаротнік — вялікі скажа Вам дзякуй! Віншуем цябе, Беларускі Народзе! У сумнай разлуцы з мілай радзімаю, мы шлём табе пажаданне, укаханае сэрцам тваім спаконвеку! Няхай закрасуе Ніва твая жытам, пшаніцаю, няхай запануе гаспода твая дабром ды скарбніцамі! Каб сонца навукі, братэрства і згоды ўзышло над тваёю зямліцаю, каб доля шчаслівая, доля ласкавая завітала к табе гаспадыняю, ды каб усміхалася ў хаце тваёй цветам, калінаю! Няхай закрасуе дзявоцтва тваё макавым цветам, няхай запышэе ўся моладзь твая талентам, навукай, асветаю! Ды каб наша бажанне эхам кацілася ўсюды і скрозь, дзе чуецца нашая мова, дзе б’ецца беларускае сэрца! Жахам вее ад твае гісторыі, вялікі Беларусе! Мабыць, уся моц пякельная, уся немач сусветная, зрадзіўшыся, пасталі ўпоперак табе на дарозе. Як кінеш вокам на мінуласць тваю, як зірнеш у крывавае мора тых слёз, пакуты і енку, што абдаравала цябе гістарычнае жыццё тваё, дык сэрца кроіцца ад смяртэльнага жалю, грудзі рвуцца ад непераможнага смутку! Хочацца ўкленчыць, плакаць ды маліцца табе, многапакутнаму, доўгатрываламу. Нельга даць веры, што можна вытрываць гэту пакуту, а ты вытрываў, перамог, але й дарагім жа коштам... У безупынным змаганні за жыццё сваё, у няроўных борках з нядоляй сваёю ты страціў усё: правы, асвету, суды, законы, школу,— нават імя свайго забыўся! Ты стаў нацыяй без імені, чалавек без прозвішча, гуртам «простых» невядомых людзей! Тваім імем завуцца другія, тваім скарбам зухуюць чужыя! Ды не здолеў ты, не стрымаўся, не ўстояў пад цяжарам крыжа свайго,— застагнаў, паваліўся і самлеў доўгім летаргічным сном... Навокала ішлі, гаманілі, дбалі, змагаліся — жылі, весяліліся, а ты — сплюшчыўшы змарнелыя вочы, сцяўшы засмяглыя вусны, спачываў ад гістарычнай турботы... Падарожныя рабавалі гаспадарку тваю, а ты не меў абаронцаў скарбу свайму, пагубіў вартаўнічых мення свайго, сам жа не здолеў устаць ды крыкнуць ім: прэч! Здавалася, навекі ты змоўк, навекі спачыў, бо пачаў рабіцца тым гноем, на якім выраслі ўсяму свету вядомыя кветкі... I дзеці твае адкраліся ад цябе ды паразыходзіліся ва ўсе бакі, шукаючы новай долі, новай бацькаўшчыны... Але, яснае сонца вечнага жыцця, дух адраджэння завітаў і к табе. Ты прачнуўся, устаў, падняў вочы, поўныя скаргі і жалю, азірнуўся, шукаючы прыпынку, ды патрабаваў сваёй часткі ў агульным людскім жыцці. Тагды абапал аступілі цябе парадчыкі, ды наперабой сталі раіць, не рабіць драбніцы, не квапіцца на асобнасць, а прылучыцца да іх, бо, моў, спрадвеку належаў да іх і ніколі не меў уласнай гаспадаркі. 3 навукі цвёрда даводзілі табе, што ты — не ты, што мова твая паганая, брыдкая — сорам пры людзях сказаць, што з ёю нельга ўвіхацца каля гэткае гаспадаркі, як навука, асвета, культура. Толькі іх мова пекна ды здатна для навукі, набажэнства, толькі ім даў Бог права быць культурнымі ды асвечанымі, а ў цябе ёсць святая павіннасць дастаўляць ім пісьменнікаў і паэтаў, дбаць аб іх славе, большыць іх культуру, навуку. Яны бажыліся табе, што, працуючы не дома, а ў людзях, сеючы чужыя нівы, карысць будзе большая і для цябе ўасобку, і для культуры агульнай. Але ўцяміў ты, на якую сцежку кіруюць парадчыкі: ззаду ў іх ты ўгледзеў кайданы, а напрыканцы тае сцежкі — смерць, ды з агідаю ў душы, з болем у сэрцы за ненатхланнасць людскую, моўчкі, без спрэ- чак адвярнуўся ад іх, заспяваў песню сусветнай пакуты ды стаў склікаць дзетак сваіх да вялікай працы на карысць уласнай гаспадаркі. Пазляталіся яны, непрытульныя сокалы дый зашчабяталі, прабуючы свае, яшчэ неўмацаваныя скрыдлы! Дык жыве Беларусь! Хай жа цвіце і красуе Беларусь! Украінска-беларуская вечарынка ў Сібіры У канцы лістапада гэта адбылася вячорка, нарыхтаваная палітычна-ссыльнымі ўкраінцамі і беларусамі. Зышоўшыся аднакраць грамадою, хлопцы парадзіліся ды згодзіліся ўспамянуць сваю далёку радзіну роднымі песнямі, танцамі, дэкламацыяй. Налагодзілі пачастунак, паклікалі гасцёў — таварышаў і мейсцовых знаёмых. Гэта, як і агульна ў ссылцы, украінцаў больш, як беларусаў, а загэтым на вячорцы перавагу мелі яны. На жаль яшчэ — беларусы разышліся па розных кутках, дык маглі прыйсці на вячорку невялічкім толькі гуртком. 3 гэткаю жменькаю нельга было сарганізаваць свайго хору, ні танцаў. Усе так няздатны на скокі, што ніводзін не ўмеў даладна ківяльнуць нагою, хоць кажуць, удаліся беларускія танцы. Уся ўвага была звернута на дэкламацыю і песні. Дзеля знаёмасці мелодыі песняў ігралі на струнным аркестры. I трэба сказаць, што з гэтага боку ўдалося зацікавіць беларушчынай як найлепей. Надта ўсім спадабалася і зрабіла моцнае ўражанне песня «Ой, за лозамі». Яе зайгралі якраз апасля ўкраінскага «гапака». Было многа гоману, і за смехам ды гоманам не ўсе нават расслухалі, як гаспадар вячоркі апавяшчаў, што будуць іграць беларускую песню. Але ўсе раптам змоўклі і сцішыліся, як ціха, мэрам аднекуль знадворку, пачуўся плач мандаліны. Непрыкметна ўся хата напоўнілася такім балючым жалем, такім смуткам і журбою, што скура шорхла і галава хілілася на грудзі. Аркестр плакаў, стагнаў; ён цяжка ўздыхаў ды быццам намагаўся вымавіць: Ой узыдзі, узыдзі рута-мятачка, Хаця ты завяжыся! Ой прыйдзі, прыйдзі ка мне міленькі Хаця ты пакажыся!