КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
— Моўша, паўкварты! Атрымаўшы гарэлку, не спяшаўся з ёю, але спаважна, мяркоўна, як газу, наліваў у чарку, скрыва, быццам на нешта цудоўнае, паглядаў на яе, а ўжо потым, мэрам рыхтуючыся лічыць зоры, задзіраў галаву ды не піў, а, заплюшчыўшы вочы, выліваў сабе чарку ў губу. Пазіраючы збоку, здавалася, што заміж гарэлкі Сёмка праглынуў кілішак воцату, бо так крактаў і крывіўся, што аж млосна рабілася глядзець. Затым, абмацаўшы на стале шчыпту хлеба, падносіў яго пад нос ды, нюхнуўшы разоў колькі, казаў, выціраючы рукавом вусы: — Ядавітая, падла! Брр — э!.. Яшчэ, бывала, не ўправіцца ён наліць другую, як зараз нехта загрукаціць на ганку. А папугай ўжо пэвен, што гэта не хто іншы, як бязногі Карусь Ратуй... 1 тож хітрушчы быў гэты папугай! Крый Божа, каб ён памыліўся ды абазваў Каруся Ратуем. Спанатрыў, што гэта мянушка, а не прозвішча. He раз бо яму даводзілася бачыць, як бязногі пёрся да бойкі, калі хто, не ўсцярогшыся, аклікаў яго гэтак: «Я табе нос падатру! — крычаў тады бязногі, замахнуўшыся кульбаю.— Ты ў мяне язык прыкусіш, нябось!» — Знаў папугай, за што й прадражнілі Каруся Ратуем. Вось як, разгаварыўшыся, апавядаў Сёмка. Неяк апоўначы, крыху, мусі, пад чаркаю, немач яго ці якое ліха прымусіла несці смольны корч дадому. Папацёмку чэрці яго насунулі на студню. Зруб яму прыдаўся парканам, а «баба» — шулай каля хаты. He разгледзеўшы, падняў ён, як звычайна, нагу ды цвёрдаю ступою стаў, ведама, пералазіць, але трапіў не да сябе на двор, a ... на дно студні. «Ратуй! — залямантаваў ён на ўсю вёску.— Хто ў Бога верыць, ратуй!» На гвалт пазбягаліся людзі з кіямі, з ліхтарамі, з качэргамі. Угледзь гэта з калодзязі і Карусь, дык ён абамлеў бы са спалоху. Біць не давялося нікога, а Каруся выратавалі. Ён паламаў сабе ногі, расквасіў нос і патыліцу, а назаўтра не далічыўся чатырох пярэдніх зубоў. Дзеля гэтага,— дадаваў апавядаўца,— загадалі абгарадзіць калодзезі па вёсках. «Ратуй» заўсягды ахвотна вітаўся з папугаем і за кожным разам трымаў за пазухай нешта ласае для яго. Ухмыляючыся на ўсю бяззубую губу, ён падходзіў да клеткі, даставаў гасцінца ды, задраўшы галаву, прамаўляў: — На вось, схрумстай, крываносы! I Карусь надта спадабаўся папугаю, хоць сам добра не ведаў папугай, за што больш: за прысмакі ці за яго вясёлую натуру. Вельмі ж бо здаўся Ратуй на ўсялякія шкілярствы. Ен ні кроплі не быў падобен на Сёмку: як прыйдзе, не сядзе, не будзе маўчаць. Курыў, праўда, і ён люльку, але змерна і ніколі не меў нораву штурхацца, як Сёмка, сваім цыбуком. He, Карусь саўсім другі чалавек. Ніхто ў карчме не патрапіць гэтак здатна і смешна паскакаць ці паспяваць, як бязногі Ратуй! Досыць яму, напрыклад, праглынуць чаркі са дзве, дык ён ужо не ўрымсціць на месцы. Зараз выходзе на сярэдзіну, шпурае зямлю кульбаю, на якую досі апіраўся, бярэцца ў бокі, дый пачынае вычвараць, як той камедыянт: Дзяўчыначка чарнаброва Паехала ў лес па дровы, Зачапілася за пень, Прастаяла цэлы дзень. Каб не тыя кавалеры, Прастаяла б дзве нядзелі. Трэба было самому бачыць, як ён зграбна вырабляў пад песню ўсялякія выкрунтасы. Падарвешся, бывала, з рогату, пазіраючы, як ён пачне яшчэ ківаць, падміргіваць ды на ўсе лады майстраваць сваімі кульбамі па падлозе... На што ўжо сур’ёзны быў Сёмка, а і ўтрымацца не мог: глянуўшы на гэтыя штукарствы, сцінаў зубы, аж цыбук трашчаў, трос галавою, а потым браў чарку ў рукі, бразгаў ёю аб паўпляшкі ды перацінаў у тахту: Вой ты Тодар, я Тадора, Та-бе ла-паць, мне а-бо-ра. А Ратуй, кінуўшы сваё, пачынаў затым утураваць яму: Вой скачыце, майткі мое, Бо ёсць дома яшчэ трое... Пад гэту камедыю падыходзіла яшчэ колькі вясковых ягамосцяў, а сярод іх добра знаёмы папугаю Пранцісь Канцавы. Толькі не шэнціла Пранцісю: не доўга ён бавіўся ў карчме. Забягаў ён сюды, як сам казаў, на часінку, на адну хвіліначку, але й тая не праходзіла спакойна, бо хутка чэрці прыносілі Тэклю. Заўсёды, каб яна згарэла, неўспадзеўкі Пранцісю, як віхрам расчыняліся дзверы і на парозе, маўляў, у люстэрцы, з’яўлялася постаць аспідкі-жонкі. Скаштаваў ад яе Пранцісь гора, пазнаў — няхай ёй калом зямля — пачом хунт ліха! Ведаў ён, чымсьці гэткая з’ява пахне, але сядзеў ужо, нібыта не ён, жмурыўся ды чакаў. Вось гэтак пачувае сябе той, хто рынуўся спотырч галавою ў ваду й не чакае сабе ратунку... А Тэкля, схаваўшы пад хвартух мяшалку (яна заўсёды, мусі, свінням мяшала, бо заўсёды, як торкнецца Пранціся, і мяшалка, і хвартух, і нават канец носа былі аброблены ў муцэ), на момант супынялася на парозе ды хістала галавою, мэрам гатуючыся заспяваць: «Чалавечэ-гаспадару, а што ж ты тут робіш? Дома жонка, дзеткі голы, а ты ў карчму ходзіш!» Ды не ў галаве Тэклі спевы, не дзеля гэтага сюды прымчалася, рынуўшы хату! Яна акідала злосным вокам карчму ды выглядала Пранціся. Згледзеўшы, што той, прытуліўшыся, сядзеў ціхутка дзе-небудзь у куточку, яна куляю, як ястраб на курыцу, шыбалася на гаротнага гаспадара. — Зноў піць, каб ты смалы напіўся! — верашчала яна на Пранціся ды так спрытна штоўхала мяшалкай яго карк, што небарака вокам не паспее міргнуць, як заскародзіць носам па ганку... Рогат бразгаціць па карчме, а Тэкля ўжо галасіла на вуліцы: — Я й туды, я й сюды — дзе Пранцісь, дзе Пранцісь? Ажно ён у карчме!.. — Дык я ж на часінку. Хіба...— прабуе мяльнуць губою Пранцісь. — Маўчы ўжо ты!.. II Самая пацеха пачыналася не ў будзённы дзень, а ў нядзелю або ў якое свята. Тады кожын чалавек мае вольны час і кожын рупіцца праводзіць яго як найлепей і весялей. У святы дзень чалавек паконча рахавацца з варункамі будзённага жыцця, мае спраможнасць рабіць тое, што яму падабаецца, павэдлуг свайго нораву і густу. Дзеля гэтага ў карчму пачынаюць збірацца яшчэ досвіта, чуць золак, як толькі жонкі завінуцца каля печы. Недарма ж у песні спяваецца: «Устане рана, не хрысціцца, моў, не памятае; устане рана, не моліцца — да карчмы дыбае». Гаспадыня, шапочучы пацеры, гатуецца пячы бліны, смажыць верашчаку, а гаспадар нашча падаецца ў карчму. У карчме, кінуўшы агульнае «дзень добры», кожын сам сабе шукае месца. Хто захваціцца раней, дык займае лепшае, пачэснае, за сталом, на лаве ці зэдліку; а хто спозніцца, калі там саўсім патоўпіцца нельга, дык садзіцца на парозе ці проста ў куточку на падлозе, абы «не замінаць вельмі». Размасціўшыся, як каму давялося, кураць люлькі, зажываюць табаку, частуюцца тутуном сваёй гадоўлі, хваляць добры, ганяць кепскі, а часам і заспрачаюцца на гэтым грунце. — Слухаць не хочу! — трасе галавою дзядзька.— Хіба гэта тутун? Гэта — капуснік, а не тутун! Запробуй майго: уся хата чхае, як крышыць пачынаю! Жонка кажа, не трэба лепшага лякарства ад катару... — Дарма,— не згоджваецца другі,— у нос то ён б’е, але смаку, як следна, не мае, дый пяршыць, дзярэ ў горле... — Ат, вярзе чалавек, ажно слухаць моташна! Базыль,— звяртаецца ён да другога,— ты курыў! Няўжо ж і ты скажаш... Але Базыль не слухае, і спрэчка хутка канчаецца. Збоку пачалі размову пра чуткі, здарэнні, пра кірмаш... — Ця-пер і Клецак, і Капыль саўсім заняпалі: казы добрае не то што купіць не патрапіш! А даўней, яшчэ за маю памяць,— вядзе сівы, с пажоўклымі ад табакі вусамі, дзед,— дык, можа, на ўсём свеце гэткага кірмашу не было... Або вось Мір... — Дык гібее народ, няма чаго казаць! Я сам памятаю, як у нас зямлі не хацелі браць,— падаткаў, ці што, баяліся; пашы тае колькі было, быдла!.. А цяпер зямля гэтага не родзіць. Я летась — дзе на навозах — насення не сабраў!.. — Галеюць людзі дазвання,— дадае трэці,— розуму не дабярэш, што гэта будзе, як далей жыць давядзецца! Мэрам усё нешта вернецца, руйнуецца і разваліцца не можа. Страхоцце, ды годзе! У газетах вунь... Гэта ўсё злучаецца ў агульнай гутарцы пра сучаснае становішча, пра грамадзянскія справы, пра суседскія стасункі. Кожын бажае выказаць свае думкі, паслухаць людзей, прапытацца пра тое, што робіцца на свеце. У другі дзень некалі — за працаю свету не бачыш — дык на свята назбярэцца ці мала справункаў, аб якіх «трэ конча парадзіцца з суседам». Дык людзі гамоняць, бядуюць, уздыхаюць, жартуюць, смяюцца. Тым часам адзін выходзіць, другі прыходзіць, і каля карчмы людзі, як каля вулля пчолы, цалюткі дзень то ўзад, то ўперад пахаджаюць. Бесперастанку бразгае клямка, скрыгаюць завесы, стукаюць дзверы. Пад паўдня натоўпіцца паўнютка карчма, не раўнуючы, як на Вялікдзень у царкву: ані прайсці, ані прашыцца. Часам, як пашле матка хлопчыка па бацьку, дык той наўперад ужо ведае, што лезці ўсярэдзіну — няхай яго агні спаляць — бацькі не знойдзеш, ногі адтопчуць, а назад не выкарабкаешся. A то яшчэ трапіш на Сёмку, дык не палянуецца, гад, вушы выдзерці або «квасу даць». Зараз, каб ён спрогся, запыніць: — Чакай-чакай, жэўжык! Сербані,— скажа,— кваску на дарогу. Уцякай, калі ногі маеш, a то ўлепіцца, трасца яго галаве, за лоб дый пачне круціць, як шэйну*-катарынку, прымаўляючы: «Ішоў чынорык цераз панскі дворык, згубіў сякерку й тапорык... Ці рог, ці качан?» Крывішся, ведама, ад болю, абмылішся ды як скажаш: качан,— дык ён: «Я йзнова пачаў: ішоў чынорык цераз панскі дворык...» Круціць, недаверак, аж покі не схамянешся сказаць: рог. Тады ўжо, тузянуўшы апошні раз, аж слёзы з вачэй пакоцяцца, скажа: «Ідзі, леўка, за парог!..» Уцякай, не азірайся, a то яшчэ пстрычак надае: гэта ён арэхі, моў, лушча. На вуліцы — трасцу б ён дагнаў, а тут — куды ж ты ўцячэш?! Дык каб абмінуць гэтае ліха, хлапчына мяркуе ўскарабкацца на бочку, каторая заўсёды стаяла каля дзвярэй; а калі на ёй знайшоў сабе прыпынак дзядзька або й два, дык ушчэпіцца на дзверы, а ўжо адтуль гукае, быццам дзе ў лесе, у гушчарне: — Тата, дзе ты? — Га, сынку! — Ідзі, татка, дадому палуднаваць. Іншы раз і даклічашся, асабліва калі бацька яшчэ не вельмі выпіўшы. Тады ён прапіхаецца, падходзіць, чырвоны, як з лазні, да сына, ухмыляецца ва ўсю шчаку, знімае яго з дзвярэй ды кажа: — А мой каток, мой памочнічак! Тату прыйшоў клікаць? Дай жа бусі тату — баню дам. Ухапіўшы аберуч кручаны абаранак, каторы бацька выняў з кішэні, сынок і памкнецца даць бусі, але як зачуе з рота ў бацькі сморад гарэлкі, дык толькі нагамі задрыгае: пусці, моў,— не хочу!.. — Смярдзіць? — пытае той.— Ну, ідзі, ідзі!.. Ох, сынок, сынок! Ты ж думаеш, піў бы яе, каб людскае жыццё наша? Хай бы яе высмаліла, гэту згубу нашу! Маленькі ты яшчэ, нічога не цяміш. Расці, вучыся ды ўцякай адгэтуль... Але хадземо,— матка нябось прачакалася,— канчае ён, ды абое выходзяць за дзверы.