КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
полю. Яна закрыўлялася, выпроствалася, выкручвалася, як вуж, ва ўсе бакі, разбягалася чорнымі сцежкамі, а потым, стрэўшы другую, пускалася з той навыперадкі, аж покі не знікалі абедзве за пясчаным узгоркам... Спявалі жаваранкі, і песні іх, як незлічонае мноства срэбных звонікаў, звінелі, зліваліся ў нябёсах, абрываліся, як струны, зноў пачыналіся, а гуртам рабілі адно цудоўнае, благаснае набажэнства, адну вялебную ўдзячную канту. Наогул, усё было аздобна, слічна і пекна, як «у сэрцы чалавека ў часіну шчырае малітвы». Задрымацела сэрца ў папугая ад хараства Божага свету! 3 вялікае, нестрыманае радасці ён не чуў сваіх скрыдлаў: лётаў узад, нёсся ўперад, садзіўся, узнімаўся, імчаўся ўвыш, спускаўся ўніз і — не мог нацешыцца, не мог наглядзецца. Аж покі не супакоіўся на крыжы, што, як сівы дзед, маркотна схіліўся на дарогу, стоячы каля маленькае трухлявае капліцы. Сеў— ды засмуціўся. Чаго? Якая журба агарнула душу яго, які смутак сціснуў сэрца яго? Хто гэта скажа?! Хто можа ведаць, што дзеецца на патаемных закуццях чужой душы, хто калі бачыў сакрамэнты чужога сэрца? Мо горкі жаль адзіноцтва апанаваў яго, а мо — спевы чужаніцы пабудзілі змоўкшыя песні далёкай бацькаўшчыны і ўскалыхнулі пачуццё роднай краіны? Бо нельга забыцца аб тым, што крывавым атрамантам упісана ў сэрца; немагчымасць нікому й ніколі страціць тыя пачуцці, што агарнулі душу пры яе нараджэнні. Ніхто ніколі да сканання не забудзе тых журботна-вясёлых песень, якія спявала матка, схіліўшы галоўку над калыскаю свайго дзіцяці! Есць можнасць занядбаць, заняхаяць; можна прыспаць усё гэта, заглушыць, як брыдкае зелле глуша ніўку ў нядбалага, але надыдзе час, страсянецца душа і яно ачнецца, загарыць, запалае, як на вятру ад іскры з попелу патухлае вогнішча!... Зажурбёны, змаркочаны, апанаваны роем нахлынуўшых думак, сядзеў папугай, і не ў галаве яму, што сваёй яркай адзёжкай, сваім незвычайным абліччам звярнуў на сябе ўвагу тутэйшага птаства. He рад ён быў, што маці справіла яму калёрыстую вопратку, што дала адметную ўроду... Першы ўбачыў яго грак. Той з маленства звучыўся шанаваць здароў’е, а дзеля гэтага меў звычай, устаўшы раніцаю, ісці на шпацыр па вольным паветры. Заўсёды прыбраны, як граф, у чорны сурдут, ён пахаджае сабе па дарозе, як штосьці заманулася яму глянуць, ці высока сонца. Павярнуўшы галаву набок, ён зірнуў ды — аж прысеў на хвост, згледзеўшы на крыжы папугая. Апамятаўшыся, тройчы сплюнуў з пераляку ды з гэтым нечуваным дзівам падаўся ў беразняк да сваіх. Неўзабаве, хістаючыся, як на гойдаўцы, шпарка ляцеў, мабыць, на крадзёж, стары верабей. На дарозе агледзеўся ён, што забыўся пайстрыць дзюбу, але варочацца дамоў не хацеў, маючы на думцы, што гэта зрабіць можна на крыжы, на якім часта даводзілася спачываць, вяртаючыся здалёк дадому. Месца было добра знаёмае, ён ужо і лапкі выпрастаў, каб прысесці, ды — як той д’ябал, адхіснуўся ўбок. 3 сапалаху ён забыў, мусі, што мае язык, бо нейкі час мітусіўся моўчкі, а потым нарабіў такога гвалту, што з усіх бакоў, як на пажар, пачалі злятацца вер’і, ластаўкі, жаваранкі, смяцеі. Страхоцце, колькі іх назбіралася! — Уга, уга! — дзівіўся папугай, зірнуўшы ў другі бок: там яшчэ чарада прэцца. Гэта грак сваякоў вёў, а за тымі, быццам бабы, каўдыбалі вароны; крыху ззаду цярушылі скрыдламі, як маладзіцы, падсяваючы жыта рэшатам, сівабокія галкі. — Сварацца яны, жэняцца, ці якое ім ліха? — пацягаў плячыма папугай ды чакаў, што будзе далей. Але чакаць доўга не прыйшлося. Распачаў справу той самы жэўжык — верабей. За ім уся гэта арава з піскам, з крыкам рынулася на бедалашчага папугая, ды як пачалі пытляваць, як пачалі дубасіць, джгаць — Божухна мой літасцівы! Іскры сыпаліся з вачэй, пух ляцеў, як з разпоранае падушкі, не ведаў, бядак, за які бок хутчэй хапацца. Ён зваліўся з крыжа вобземлю, зашыўся пад плот, пад віткі, але не было ратунку. Ды дзе ў чорта! Йшчэ горай, бо вераб’і, прымасціўшыся на вітках, дзяўблі зверху па галаве, як кавалі малаткамі па кавадле... У гэты момант натрапіў сюды Моўша. Ён хутка агледзеўся, што папугай уцёк з клеткі, ды ўжо цяперсі шукаў яго на полі. — Ой, вэй-мір, вэй-мір! — заенчыў ён, успляснуўшы рукамі, як угледзеў гэту баталію. Папугай саўсім змогся, аслаб; ён ужо не бараніўся, не асякаўся, а толькі як з плачам крычаў: — He ўсе ж разам, ягамосці! Трымайся чаргі, калі ласка! fflinszawannie z saidataii. Winszuju was z &wiatam Bozym Naradteriniam, Najpiersz mama z tatam Z dobrym pawadzehniam; I sivstry i braccia Winszuju usich z swiatam Chto iywiec a chacie / z mamaj / z tatam. Zadaju wiasiota Swiata swiatkawaci, Pryszouszy z kasciola Kalady spiewaci. Dyk hromka spiewajcia. Na hora zabudzcia, Boha wychwalajcia, Wiasiotymi budzcia. J. L. (Apalczeiiniec). Першынка Анцік апошні ў маткі і самы маленькі ў хаце. Хлапчына ён жвавы, але ўзімку нікуды не ходзіць, бо не мае ні лапцёў, ні ўласнай вопраткі. Цалюткі дзень сядзіць дома, круціцца, свішча, спявае і гайсае па лавах, як па шырокай прасторнай дарозе. Яшчэ летась ён бегаў без портак і не саромеўся, а сяголета стаў скардзіцца матцы, што яму ўжо брыдка ў голай сарочцы. Даводзячы гэта, нават збрахаў, бо дзяўчаты з яго не смяяліся, дый начхаў бы ён на іх выскалянне, а тым часам жальбу павёў так, што каб не дзявочы, моў, смех, дык бы і портак не трэба было. 3 дзяўчат ён сам насміхаўся, а ў гульнях камандаваў імі, як певень курамі. Падчас наўмысля зневажаў іх і біўся, каб усе бачылі і ведалі, што з дзяўчатамі ён не кампануе і нічога супольнага не мае. Сваю вайну з дзявоцтвам распачаў ён з тых пор, як пасварыўся з Друкаровай Амількай. Уласна кажучы, дык гэта і не сварка была, а так нешта-нейкае, на што й назвы не дабярэш. Друкарова Амілька — яго равесніца, а мо крошку й старэйшая. Дзяўчынка яна слухмяная і разумная. Сінія вочкі яе блішчаць і вабяць, як два васілёчкі ў полі, а вялікія й таёмныя, як паўночнае неба. На іх глядзіш як у цёмны калодзезь або на дно цёмнай вады, дзе адбіваюцца і зоры, і неба, і хмары. Часам прыгледзішся, узірнешся, дык аж вусцішна робіцца. Здаецца, нейкі туман ля іх уецца, не то праменні мігцяцца. Анцік узяў раз ды дакрануўся пальцамі да яе воч, а Амілька замаракавала, натапырыла губкі ды сказала: — Які ты нягодны — пыркаеш у вочы!.. Анцік ёй спадабаўся, і хутка яны ссябраваліся. Бывала, сыдуцца, трымаючы пальцы ў роце, пасядуць на прызбе, гуляюць ды пазіраюць адно на аднаго, як маладыя цяляты на новыя вароты. Раз Амілька ткала пояс, а Анцік поркаў зямлю пальцам ды глядзеў. Пояс яму спадабаўся, хацелася пахваліць, але каб зрабіць гэта, дык ён распачаў гаворку здалёк. Першнаперш запытаўся: — Чаму вас дражняць Друкарамі? — He ведаю,— адказала Амілька,— мо за тое, што ў нас вокны памаляваны... А ласне гэта кепска? — спытала яна. — Дык нёж не! Вунь на цябе кажуць Друкарыха,— адказаў Анцік і спытаў: — Хто цябе навучыў паясы ткаць? — Мама. — А мяне мама не вучыць. — Дык ты ж хлопец,— засмяялася Амілька,— а гэта дзявочая работа. Анцік памаўчаў трошкі, а далей пагладзіў пальчыкам пояс ды неяк сарамліва сказаў: — Пекненькі... як галінка. — Дальбо? — зрадзела Амілька.— Дык я табе яго падарую, як кончу ткаць. Пасуліла, нябога, дый вочкі вытрашчыла. Анцік як чорта ўгледзеў. Ён раптам схапіўся, азірнуўся ды драпануў ад Амількі, аж пяты яго заляскаталі. — Няхай ты згары са сваім поясам! — адказаў ёй Анцік, уцякаючы.— Крый Божа, дазнаюцца — прасмяюць, Друкаром прадражняць, мая палюбоўніца — скажуць. 3 таго часу ён адцураўся сяброўства з Амількай, не ўзлюбіў дзяўчат і стаў мсціцца... Дзявочы смех дадаў ён дзеля таго, каб матка не спрачалася, ды каб хутчэй рупілася пашыць яму порткі. I мяркуючы гэта, не памыліўся бэстыя, бо маці запраўды спачатку не слухала, а толькі гладзіла па галоўцы ды прасіла, дакляруючы: — Пачакай, каток! Вось ухаджуся з работай, дык пашыю табе і порткі, і крамную кашульку... Але не такоўскі быў Анцік, каб, распачаўшы справу, кінуць, не скончыўшы. — He трэ мне кашулі, мне трэба порткі,— адказаў ён матцы, ды тхнуць не даў, покі яна не згадзілася ды не ўзялася за шытво. Неяк увечар, пры лучніку, разлажыла яна сваё швацкае начынне, узяла кусок паска, змерала ў яго паясніцу і ногі ды пашыла першыя порткі са старой ператыканай спадніцы. He за тым, ёсць, ведама, што не было з чаго, альбо пашкадавала палатна, ці што іншае,— не,— кроячы порткі са старой спадніцы, яна кіравалася той мэтай, што ўсё ж роўна за тры дні парве або дзе згубіць на беразе. Матка нацешыцца з яго не магла і каб магла, дык на дражджах, здаецца, гадавала б яго, абы хутчэй рос ды ставаў на ўласныя ногі... Увесь час, покі матка шыла, Анцік не адыходзіўся ад яе. Сеўшы на кукішках, ён вока не зводзіў з шытва — не соп, не варушыўся, паводзіў галоўкай за ніткай ды нават рупіўся памагчы, стаць матцы ў прыгодзе. — Дай, мамка, я зацягну нітку, у мяне вока вастрэйшае. I маці аддавала іголку яму, а сама цярпліва чакала, покі ён длубаўся з ніткай. А длубаўся ён доўга, бо ўвесь дрымацеў, дрыжэў і спяшаўся. Як назадор, нітка слізгала міма, згібалася і не хацела лезці ў вушка. Урэшце, з дапамогаю маткі, нітка зацягвалася. Анцік урачыста падымаў іголку за нітку, смяяўся і казаў: — Во яна -— як плотка на вудзе! Скончыўшы, матка прымерала. Выйшлі не порткі, a чыстыя майткі, не згорш за крамныя. Каб бачыў Бэркакравец, дык бы напэўна сказаў: «Хва! Вот табе й Несвіж!» Несвіж Бэрка не любіў, бо яму пастаянна калолі вочы, што ў Несвіжы лепшыя за яго краўцы. Порткі былі з падцяжкамі, з блішчастым масянжавым гузікам і з чырвонаю, як жар, паясніцаю. Матка наўмысля аздобіла іх чырвонаю рызаю, справядліва гадаючы, што чырвонаму кожан блазан рад. Зірнуўшы на паясніцу і пекны, у дробную клетачку рабенькі, як зязюля, колер порткаў, Анцік гадаў, што гэткіх слаўных майтак і шляхціц не мае. I рад быў, леўка, як на свет нарадзіўся. ...Добра дзіцятку! 3 чырвонай латкі радзее яно! А вырасце, зробіцца сталым, дык свет не здаволіць яго. Запрагнецца шчасця, любошчаў, кахання; захочацца волі, прасторы, свабоды, і — будзе часамі за доляй па свеце пакутаваць, марыць, спадзявацца і верыць. А долі не знойдзе нідзе і ніколі... Тым часам жыццё не стаіць, яно не счакае. Гадочкі пралятуць, праімчацца, леты сплывуць, пазнікаюць, моў, дым у паветры, як хмары ў небе, і не пакінуць ні следу, ні знаку... Сэрцайка сціхне, заб’ецца паволі, рызыка пройдзе, задор прамінецца, пачуцці пагаснуць і замоўкнуць, а розум спакойна падлічыць, зрахуе ўсе дзеі, учынкі ды моўчкі пакажа халодны свой прысуд: