КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Яно размова размоваю, а кожын мае на думцы, што добраму чалавеку не павінна зашкодзіць, калі дзеля свята вып’е чарку гарэлкі. Іншы раз больш і не хацеў бы, гэтым бы, здаецца, і здаволіўся, дык як жа ты зробіш? Калі — кум стрэўся, са шваграм даўно не бачыўся, сват надыдзе, брацейнік з заработкаў вярнуўся, і — пачнеш, і пачнеш. 3 тым, * Шэйна — нэрвовая жанчына. (Тут і далей, за выключэннем асоба агавораных выпадкаў, заўвагі ўкладальніка.) з другім, а тым часам к змроку начастуешся, ледзве ногаеш. Яшчэ як скародзіш ботамі вуліцу, як дражніш сабакаў спрэчкамі з вугламі, дык нібы крыху памятаеш. Але якім шыхам выбраўся з карчмы, як трапіў дахаты — Бог яго ведае! He памятаеш, хто распранаў, хто разуваў, неўпамкі, як і спаць улёгся... А той ці іншы выпадак здарыцца з кожным можа — так не абмінеш, каб не нашлёгацца пад вечар. Тагды ў карчме ўшчухаюцца спрэчкі, звадкі, песні — такі гоман, што крый Божа! Гармідасія пойдзе, бадай ці не гэтак, а можа, й горш, як даўней у Клецку на кірмашы. — Я яму, як добраму, а ён, трасца яго матары, і нос закапыліў!.. — Вып’емо, кумок! Бог святы ведае, ці будзем жывы заўтра. Пій да свата! Сватка! — Годзе табе, Габрусь! Вот згінённік! — Як-то згода?! Ён мяне зневажае, а я буду даровываць? He дажджэ ён... — «Я й п’яніцаю ра-дзіў-ся, я й бу-ду ў карчме і ўміраць»,— не пяе, а як не плача нехта, уткнуўшыся носам у СТОЛ. На ВуЛіцЫ курта брэша, А да мяне Янка чэша. Ці ты Янка, ці ты не,— Спа-да-баў-ся ты мне,— перацінае п’яны Ратуй, дрыгаючы кульбамі заміж музыкі. — Моўша! Моўша, каб ты апруцянеў, дзе цябе чэрці дзержаць! Моўша!.. Моўша гасае па карчме, як на пажэжы. Пот з яго рагамі ліецца, ярмолка збілася назад і чуць ліпіць на патыліцы. Няма ўвіхнейшага шынкара за Моўшу, а і ён не ўпраўляецца ўсім настрэнчыць, за ўсім даглядзець, ды дай ты свет! Той крычыць, той гірчыць, той лае, а той, няхай яму ліха, мяркуе каўхануць знячэўку. Нарэшце — не разарвацца ж яму? — ён кідае слухаць, а толькі, як вар’ят, бліскае вачыма ды асекаецца ва ўсе бакі: — Пачакай!.. He ўсе ж разам, ягамосці!.. Трымайся чаргі, калі ласка! Турбацыя Моўшы дадае шмат клопату і папугаю. Спагадаючы гаспадару, ён метушыцца па клетцы, як непрытомны, злуе, верадуе. Згледзеўшы, што колькі дзядзькоў зляпілася цалавацца, вытарачыцца на іх ды, як пуп яго не трэсне, галасуе: — He ўсе ж разам, ягамосці! Трымайся чаргі, калі ласка! Але гэта б яшчэ асвяціся! Трэба жыць, трэба й патурбавацца. Захочаш есці, дык знясеш паняверку, ператрываеш і знявагу. Дарма, кажуць, і каза воўку не скача,— разумна разважае Моўша. Толькі не бачыў ён карысці, не было яму жаднага рахунку вось з тае завірухі, якую завіналі хлопцы з дзяўчатамі, справіўшы пад поўнач ігрышча. He, не, не кажыце, з гэтым Моўша дагэтуль не хоча згадзіцца! Круцяць, вернуць голавы, а чаго, каб хто спытаўся? Так, абы бэсціцца. Няма каму біць... I, пачуўшы вясёлы малады рогат, ён толькі скрывіцца, як кіслага яблыка з’еўшы. «Пайшла верабінавая ноч,— махае Моўша рукою,— цяпер за якую двузлотку будуць таўчыся да трэціх пеўняў». Каб дарма не турбавацца, дык ён на гэты час кудысь саўсім знікае. Бо — няхай яго пярун спаліць — як не ўдыгай, а распустам гэтым, лабатросам не ўнаровіш, а як не трапіш пад густ, дык і па патыліцы атрымаеш. Былі здарэнні, ён не забыўся, памятае. Дый досыць з яго! Набегаўся, навярэдзіўся. Гэта не жарты! — цалюткі дзень як на спружынах: ані з’есці, ані прысесці. Цяпер і цукеркі, і іншыя дзявочыя ласункі прадае сама Мырка, а застаецца даглядаць за ўсім адзін папугай. Лепшага вартаўнічага пашукаць трэба: вока не спусціць з таго, што творыцца ў карчме. He першынка яму бачыць. Ігрышчы спраўляюцца амаль не кожна свята, узіму, напрыклад, але ж заўсёды яму цікава, усё роўна, як і тым дзецям, што на гэты час паўпіраюцца насамі ў шыбы, пішчаць і мітусяцца на прызбе. Дый не адны дзеці на ігрышча ідуць паглядзець, ідуць і маладзіцы, і нават старыя кабеціны. Толькі яны заходзяць у самую карчму, прыпыніўшыся дзенебудзь у куточку, навідавоку, яны падпіраюць бароды рукамі, шэпчуцца, ківаюць галовамі ды стрыгуць вачыма. He адна ўспомніць маладыя леты і не раз уздыхае цяжка, глянуўшы на сябе і навокала... Вось тромкнула скрыпка, разоў колькі прайшоўся па струнах цымбаліст. Ёкнула сэрца ў моладзі. Як маланкаю, асвяціўся твар у сарамлівых дзяўчат. Цясней сціснуліся ў кучку яны, часцей забілася сэрца іх. Бледнасць ірвецца прэч, і раскладваюцца вусны ў шчаслівую ўсмешку. — Дзядзька, «Лявоніху»! — гукнуў нехта з хлопцаў і — «грай музыка, калі граеш, калі добру жонку маеш!» He грукацяць гэтак вогіры* на стайні, як затупацелі хлопцы абцасамі. Падхапіўшы спаднічкі, распусціўшы хвартушкі * Жарабкі. ў пальцах, заружавеўшыся, маўляў, пурышкі на ясным сонцы,— дробна, як бобам, сыплюць дзяўчаты. Далікатна, лёгка, як птушкі, уюцца яны каля хлапцоў, не крануўшы, здаецца, чаравікам падлогі. Раз’юшаныя павабным мірганнем, даклярушчым палкім вокам дзяўчыны, ажно жахаюцца хлопцы. Той прысвісне, той зашлепча, там цокаюць, тут гокаюць, а Сёмка — даруй, Божа, цяжкі грэх — узмасціўся на стол, нахіліў да пляча бубен (трымаць, як трэба, замінала люлька) наўвоч б’е па ём цырубалкам ды падцінае: Ляво-ні-ха дабра-дзей-ка бы-ла, За два гро-шы сара-коў-ку дала. Ой, Ля-во-ніха, бадай це не відаць! He хадзі ма-ей капу-сты ла-маць. Нехта шапярнуў штось на вуха цымбалісту, а той, паслухаўшы, адхіліўшы ўбок галаву, нібыта знянацку сцігануў на «Мяцеліцу» ды — як урэзаў, як уцяў — дык раптам усё супынілася і замоўкла. Аж увушшу зазвінела, аж папугай прытаіўся ў клетцы, перапалоханы апанаваўшаю цішаю. Усе стаяць, чакаюць, маўчаць... Ніхто не адважыцца пачаць першы. А цымбалы звіняць, гавораць, задораць... Ба-дай таго ка-ва-ля Мя-це-лі-ца замяла,— аднекуль з закутка перарэзаў цішу моцны голас Ратуя. Што ён мя-не ма-ла-ду Ды зма-ро-зіў на ля-ду,— падхапілі хлопцы з дзяўчатамі, цымбалам падсекла скрыпка, загрымеў бубен і — ўмомант усё віхрам завалтузілася. Звіняць бутэлькі ў шафе, вокны бразгацяць, пыл курыцца,— карчма ходырам пайшла! Усё збэрсалася, зблыталася ў клубок мітусіны. He чуваць, не відаць нічога, адна лямпа мігціцца, як воўчае вока ўночы... Ці не звар’яцелі яны?! — думае папугай і ва ўсё горла лямантуе: — He ўсе ж разам, ягамосці! Трымайся чаргі, калі ласка! ш Някепска жылося папугаю: не самотна і не маркотна. Спадабалася яму карчомнае жыццё з яго гульнямі, ігрышчамі, з тымі святочнымі сэсіямі сялян, як іх, жартуючы, называў Моўша. Густаваў ён камедыянства Ратуя, любіў і Сёмку, хоць той ніколі не песціў яго і ніколі не патураў яму. Усё гэта агулам рабіла тое, што папугай не меў ні часу, ні ахвоты марнавацца па даўнейшым жыцці, а прагавітая цікавасць да ўсяго нішчыла ўпачатку нуднае пачуццё па страчанай вольнасці. Калі часам заварушацца дзесь там, на таёмнай глыбіне яго душы, малюнкі прамінулага, калі й заманецца зірнуць на родныя абшары, дык варункі жыцця карчомнага так збэрсаюць і перакруцяць думкі аб гэтым, што здавалася: іначай, як ёсць, і быць не павінна. Потым сталася тое, што нядолю сваю ён стаў лічыць доляй звычайнаю, а гадкі пра лепшае жыццё сярод родных пушчаў — пустымі, шкадлівымі марамі. Пад гэткім нахілам невялічкая клетка яго мэрам пабольшала і паслабанела, а густыя краты перасталі замінаць і наводзіць журбу на сэрца і цяжкі смутак на душу. Нарэшце, як страціў уласную гаворку сваю ды злаўчыўся што-кольвек выгукваць пачалавечаму, дык паяднаў жыццё сваё з жыццём чужаніцы ды сумленна, павэдлуг свайго розуму і спраможнасці, стаў дбаць на карысць чужой гаспадаркі. Тагды карысць Моўшы рахаваў за сваю карысць, а асобнасць уласных інтарэсаў лічыў маруднаю і непатрэбнаю. Турбаваўся Моўша — клапаціўся ён; рад быў той, дык весела было яму. I плыў час, і жыў сабе папугай, запамятаўшы нават, што ён — птушка і што за кратамі свеціць сонца, шуміць лес, спяваюць птушкі. Дык не пражывеш, мусі, на свеце, каб не прыдарылася жаднае прыгоды; няма, мусі, гэткага шляху, каб хібіла на ём каўдобін. He злітавалася жыццё і над папугаем... Вось слухайце. Аднакраць, раніцаю, яшчэ досвітку, трапілася Моўшу адвінуцца з карчмы на часіну. Запамятаўся ён або меўся хутка вярнуцца, ды затрымала што, а толькі дзверы знадворку не прычыніў. Папугай цяперся ўжо прачнуўся. Ён наеўся, напіўся, прычапурыўся ды шчупаўся паволі ў пер’і, чакаючы будзённых карчомных з’яваў. Знадворку патыхнула свежым прыемным паветрам. Падняў папугай галаву, зірнуў ды — шусь на ганак, пацікаваць, што робіцца на вуліцы. Каля карчмы звычайна, як у будзённую раніцу, нічога асаблівага не было, і папугаю, як ён і сам потым уцяміў, трэба было вярнуцца назад ды сесці ў клетку. Дык каб жа знаццё, каб жа той розум наўперад, што надыходзіць ззаду! Гэтак ужо вядзецца: пакаштуеш разок таго, што забаронена, ды потым не лёгка стрымацца, каб не паквапіцца на што-небудзь горшае і шмат шкадліўшае. Падцюкнуў чорт, закарцела і папугаю. Сперша боязна ды неяк усцішна здавалася, але жаданне навін ды прыродная памаўзлівасць пераважылі страх. Узмахнуў скрыдламі папугай ды шыбануў пацешыць вока сваё вольным светам. Упамкі яму гэта раніца, канаючы, не мог ён забыцца яе. Шчабяталі ластаўкі на кроквах, ціўкалі верабейчыкі па гуменнях; па дварох пішчалі гусяняты, гергеталі гусі; моцна прысядаючы, кракалі качкі. Мэрам нехаця, спрасоння, рыпелі на ўсялякія лады вароты, скрыгалі весніцы і спаважна грукалі засовы. Сціху, нібы прабуючы горла, рыкала быдла, бляялі ягняты, меркаталі авечкі. Недзе здалёк заіржала жарабя, яму адклікнулася матка. Скрыпела студня, грукалі вёдры, чулася жаночая размова. Па падворку бегаў хлопчык, ляскаў пугаю па зямлі ды раз-параз выгукаў: «Быдла выганя-яй!» Вёска прачнулася, гаманіла, гула, як вулей з пчоламі пад час раення. Папугай імчаўся далей, за вёску. Хмурнеўся навокала маўчозны, насуплены лес. Здавалася, быццам ішоў ён, спыніўся ды замысліўся, абступіўшы ваколіцы цёмна-зялёнымі мурамі. 3 лесу, як з-пад зямлі, чуць чуваць данасілася кукаванне зязюлі. Срэбрам блішчэла на сонцы рэчка, абапал абросшая купчастымі вербамі, алешнікам, тонкім гушчар-лазняком. Сонца купалася ў вадзе, і вада ззяла, усміхалася, падобна да люстра ў каштоўнай зялёнай аправе. Сярод парасніку на ўзлессі вышэлі магутныя дубы, трымаючы на галлі, як абярэмя лам’я на галаве, бусліныя гнёзды. У гнёздах на адной назе, як на тонкім чырвоным пруце, стаялі буслы ды, падняўшы ўгару дзюбы, ляскалі з радасці, мусіць, што даў Бог харошы дзянёк і ў іх не горш, як у іншых: ёсць і гняздо, будуць і дзеткі. Знізу ж пад гнёздамі за нешта сварыліся шпакі з вераб’ямі. Па той бок — распасціраўся шырокі, роўны луг, прыбраны ў кветкі, як маладая да шлюбу. Гэта — доўгімі зялёнымі ўстужкамі рунеліся ніўкі з дзікімі грушамі, яблынямі, з кудзёркамі ракітніку па межах. А там — пад гарою, прытуліўся шэры будынак з белым, агорнутым гаем бярэзніку, касцёлам пасярэдзіне. Адтуль жа выбягала, аб' гароджаная ў дзве жэрдкі, дарога ды шпарка імчалася па