Тыль
Даніэль Кельман
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 332с.
Мінск 2020
— Як справы ў бацькі? — пытае хлопчык. — Палепшала? Яна ківае.
— Я не ведаю, што такога зрабіў твой бацька. Але яно дапамагло.
— Замовы і зёлкі.
— Ты будзеш гэтаму вучыцца? Адлечваць людзей, ты гэта будзеш таксама калісьці ўмець?
— Я лепш хачу ў Англію.
Нэле смяецца.
Ён устае. 3 няпэўнай надзеяй, што яна яго затрымае, але яна не варушыцца.
— На наступнае свята сонцавароту, — гаворыць ён, — я буду скакаць праз вогнішча, разам з усімі.
— I я.
— Ты дзяўчынка!
— I гэтая дзяўчынка зараз цябе стукне.
Ён сыходзіць, ні разу не павярнуўшыся. Ведае, што гэта важна, бо калі ён павернецца, яна выйграла.
Малаток цяжкі. Перад Гайнэрлінгавай хатай канчае-цца драўляная гаць, хлопчык збочвае з дарогі і прабіва-ецца скрозь высокую траву. Гэта не зусім бяспечна, тут
61
Т ы л ь
могуць быць цемралюдкі. Ён думае пра Зэпа. 3 той но-чы ў лесе парабак яго баіцца і трымаецца на адлеглас-ці, і гэта нават выгадна. Ведаць бы толькі, што там у лесе здарылася. Але яму не хочацца пра гэта думаць. Успа-міны — дзівосная рэч: яны прыходзяць і сыходзяць не тады, калі хочуць, іх можна запаліць і зноў пагасіць, як хваёвую лучыну. Хлопчык думае пра сваю маці, якой толькі цяпер зноў можна падымацца з ложка, і трошкі думае нават пра мёртвую малую, яго сястру, нехрышчо-ная душа якой цяпер мерзне.
Ён спыняецца і ўздымае вочы ўгару. Трэба нацягнуць канат над кронамі, ад адной царкоўнай вежы да другой, паміж вёскамі. Ён раскідвае рукі ўшыркі і ўяўляе сабе гэта. Потым сядае на камень і назірае за тым, як дзеляцца аблокі. Пацяплела, паветра напаўняецца парай. Упрэўшы, ён кладзе малаток побач. Потым адчувае змору і голад, але крупаў чакаць яшчэ доўга. Вось бы ўмець лётаць! Ма-хаць рукамі, не залежаць ад каната, падымацца вышэй і вышэй! Ён адломвае сцяблінку і заціскае яе вусна-мі. Сцяблінка саладкаватая, вільготная і трошкі вострая. Ён кладзецца ў траву і заплюшчвае вочы, сонечнае святло прыгравае яму павекі. 3 травы праз адзежу прасочваецца вільгаць.
На яго падае цень. Хлопчык расплюшчвае вочы.
— Я цябе напужаў?
Хлопчык садзіцца, круцячы галавой. Тут рэдка бываюць чужынцы. Часам прыязджае ландвойт, ну і раз-пораз за-вітваюць гандляры. Але гэтага прыхадня ён не ведае. Зу-сім яшчэ малады мужчына. У яго невялічкая бародка, ка-мізэлька, штаны з дыхтоўнай шэрай тканіны і высокія боты. Вочы светлыя і цікаўныя.
— Ты ўяўляў, як гэта — умець лётаць?
Хлопчык утаропліваецца ў незнаёмца.
62
УлАДАР ПАВЕТРА
— He, — кажа той, — ніякага чарадзейства. Мы не мо-жам чытаць думкі. Ніхто не можа. Але калі дзіця раскід-вае рукі ўшыркі, падымаецца на дыбачкі і глядзіць угару, то пэўна ж думае пра палёт. Яно робіць гэта, бо яшчэ не можа паверыць напоўніцу, што ніколі не паляціць. Што Бог не дазваляе нам лётаць. Птушкам — так, але нам — не.
— Калісьці мы ўсе зможам лётаць, — адказвае хлоп-чык. — Калі памром.
— Калі чалавек мёртвы, то ён перш за ўсё мёртвы. Ляжыць у магіле, пакуль Гасподзь не вернецца, каб су-дзіць нас.
— А калі ён вернецца?
— Пастар табе пра гэта не расказваў?
Хлопчык паціскае плячыма. Натуральна, пастар у цар-кве часта кажа пра нешта такое — магіла, суд, нябож-чыкі, — але і голас у яго манатонны, і сам ён часта на пад-пітку.
— Калі скончыцца свет, — адказвае незнаёмец. — Але ж мёртвыя не адчуваюць часу, яны ж мёртвыя, таму можна таксама сказаць: адразу ж. Як толькі ты памёр, пачынаец-ца судны дзень.
— Мой бацька таксама так казаў.
— Твой бацька вучоны?
— Млынар.
— У яго ёсць думкі на гэты конт? Ён чытае?
— Ён шмат ведае, — кажа хлопчык. — I дапамагае лю-дзям.
— Дапамагае?
— Калі яны хварэюць.
— Можа, ён і мне дапаможа.
— Вы хворы?
Незнаёмец садзіцца побач з ім на зямлю.
— Як думаеш, будзе пагода ці зноў пойдзе дождж?
63
Тыль
— Скуль мне ведаць.
— Ты ж тутэйшы!
— Зноў пойдзе дождж, — кажа хлопчык, бо дождж ідзе вельмі часта, надвор’е амаль заўжды дрэннае. Таму і збожжа не родзіць, таму ўсе галадаюць. Здаецца, даў-ней было лепш. Старэйшыя людзі баюць, што лета быва-ла доўгім, але, можа, і прыдумляюць, хто іх ведае, яны ж старыя.
— Мой бацька думае, — кажа хлопчык, — што верхам на дажджавых хмарах скачуць анёлы і пазіраюць уніз, на нас.
— Хмары складаюцца з вады, — гаворыць незнаё-мец. — На іх ніхто не сядзіць. Целы анёлаў — са святла, ім не трэба ні на чым ездзіць. Як і дэманам. Тыя — з паве-тра. Таму д’ябла называюць Уладаром паветра, — ён пе-рапыняецца, як быццам мусіць пераслухаць тое, што сам толькі што сказаў, і з цікаўнасцю разглядае кончыкі сваіх пальцаў. — I ўсё ж, — кажа ён потым, — яны не што іншае, як часцінкі Боскае волі.
— I чэрці?
— Вядома ж.
— Чэрці — гэта воля Боская?
— Боская воля большая за ўсё, што можна сабе ўявіць. Яна такая вялікая, што можа адмаўляць самую сябе. Як у старой загадцы: ці можа Бог зрабіць камень настолькі цяжкім, што потым не здолее яго падняць? Гэта гучыць як парадокс. Ты ведаеш, што такое парадокс?
— Так.
— Праўда?
Хлопчык ківае.
— I што ж гэта?
— Самі Вы парадокс, ды і бацька Ваш гіцаль, шыбеніца па ім плача.
64
УЛАДАР ПАВЕТРА
Незнаёмец ненадоўга змаўкае, а потым яго вусны рас-цягваюцца ў тонкай усмешцы.
— Насамрэч гэта не парадокс, бо сапраўдны адказ: вя-дома ж, ён гэта можа. Але потым ён без ценю напружання падымае той няўздымны камень. Бог занадта неабсяжны, каб адпавядаць самому сабе. Таму і існуе Уладар паветра і яго хеўра. Таму існуе ўсё, што не ёсць Богам. Таму існуе свет.
Хлопчык уздымае далонь перад тварам. 3-за хмар вы-зірае сонца, міма прапырхвае чорны дрозд. Вось, думае ён, вось так лётаць было б яшчэ лепш, чым хадзіць па ка-наце. Але калі лётаць усё ж нелыа, тады хадзіць па кана-це — таксама добра.
— Я хацеў бы пазнаёміцца з тваім бацькам.
Хлопчык абыякава ківае.
— Лепш паспяшайся, — гаворыць незнаёмец. — Праз гадзіну пойдзе дождж.
Хлопчык запытальна паказвае на сонца.
— Бачыш невялічкія хмаркі там унізе? — запытвае не-знаёмец. — I гэтыя, што расцягнуліся над намі? Тыя, што ўнізе, скучвае вецер, ён халодны і вее з усходу, а потым яны падхопяць гэтыя, што над намі, і тады схаладнее, ва-да пацяжэе і паліецца на зямлю. На хмарах не сядзяць анёлы, але ўсё адно глядзець на хмары варта, бо яны нясуць з сабою ваду і прыгажосць. Як цябе зваць?
Хлопчык адказвае.
— He забудзься свой малаток, Тыль, — незнаёмец па-варочваецца і сыходзіць.
Сёння вечарам Клаус не ў гуморы. Нават за сталом ён перажывае, што не можа вырашыць праблему з зернем.
Ён заблытаўся. Калі перад табой ляжыць купа збож-жа і ты возьмеш адтуль адно зярнятка, перад табой усё
65
Тыль
адно купа. Цяпер вазьмі яшчэ адно. Гэта яшчэ купа? Вя-дома ж. Цяпер прыбяры яшчэ адно. Гэта ўсё яшчэ купа? Так, вядома ж. А калі прыбраць яшчэ адно? Гэта яшчэ ку-па? Вядома ж. I далей гэтаксама. Гэта вельмі проста: ку-па збожжа ніколі не перастане быць купай збожжа толькі праз тое, што ты прыбіраеш адно адзінае зярнятка. I тое, што не ёсць купай збожжа, ніколі не стане купай толькі таму, што адно зернейка ты туды пакладзеш.
Але ж: калі прыбіраць зернейка за зернейкам, калісьці купа перастане быць купай. У нейкі момант на зямлі за-станецца ляжаць толькі пара зярнятак, якія пры найвя-лікшым жаданні нельга будзе назваць купай. А калі пра-цягваць, надыдзе момант, калі ты возьмеш апошняе, і на зямлі не застанецца болып нічога. Адно зярнятка — гэта купа? Натуральна ж, не. А зусім нічога? He, зусім нічога — гэта не купа. Бо зусім нічога — гэта зусім нічога.
Але каторае зярнятка ёсць тым самым, прыбраўшы якое, ты ператвараеш купу ў някупу? То-бок калі гэта здараецца? Клаус прайграваў гэта сотні разоў. Сотні зяр-нятак ён рассыпаў у сваім уяўленні, каб потым у думках прыбіраць адтуль адно за адным. Ды так і не знайшоў вырашальнага моманту. Ён нават пазбавіў сваёй увагі Ме-сяц і не думаў больш пра мёртвае дзіця.
Сёння папаўдні ён паспрабаваў зрабіць гэта напраўду. Самым цяжкім было падняць на паддашак столькі непа-молатага збожжа, ды яшчэ каб пры гэтым нічога не стра-цілася, бо паслязаўтра Петэр Штэгер прыедзе па муку. Просьбай і грозьбай Клаус прымусіў парабкаў рабіць гэта асцярожна, больш даўгоў ён не вытрымае. Агнэта назвала яго быдлам рагатым, на што ён ёй сказаў, каб яна не лез-ла ў рэчы, занадта складаныя для кабет, на што яна яго штурханула, на што ён сказаў ёй, каб яна паасцераглася, на што яна дала яму такую аплявуху, што ён аж прысеў.
66
УЛАДАР ПАВЕТРА
Такое ў іх часта здараецца. Спачатку ён раз-пораз лупца-ваў Агнэту ў адказ, аднак яму гэта заўжды толькі шкодзіла, бо хоць ён і дужэйшы, але яна больш злавалася, а ў кож-най сварцы перамагае той, хто больш злуецца, і таму ён ужо даўно адвучыўся яе біць, бо як хутка яе злосць узні-кае, гэтаксама хутка яна, на шчасце, і развейваецца.
Потым ён пачаў корпацца на сваім паддашку. Спа-чатку разважліва і добрасумленна, з кожным зярнят-кам правяраючы, ці гэта яшчэ купа, але чым далей, тым больш напружана і змрочна, а надвячоркам ужо і з віда-вочным сумневам. У нейкі момант з правага боку пакоя вырасла новая купа, а з левага засталося нешта, што мо і можна было б назваць купай, а мо і не. А яшчэ праз нейкі час злева засталася толькі жменя зярнятак.
Ну і дзе была мяжа? Хоць ты плач. Ён зачэрпвае крупы, уздыхае і слухае, як ляскоча дождж. Крупы, як і заўсёды, нясмачныя, але добра, што хоць шум дажджу яго тро-шкі супакойвае. А потым яму прыходзіць да галавы, што з дажджом тое самае: на колькі кропель менш мусіць упасці, каб гэта перастала быць дажджом? Ён стогне. Ча-сам яму здаецца, што Бог, ствараючы свет, меўся звесці з глузду аднаго беднага млынара.
Агнэта кладзе яму далонь на руку і пытае, ці не хоча ён дабаўкі.
Ён не хоча, але разумее, што яна пакрыўдзіцца і што гэта прапанова міру пасля поўхі.
— Так, — гаворыць ён ціха. — Дзякуй.
I вось тут чуецца стук у дзверы.
Клаус скрыжоўвае пальцы для абароны. Шэпча замову, малюе ў паветры знак і толькі потым крычыць: «Хто там, дзеля ўсяго святога?» Усім вядома, што нельга запрашаць увайсці, пакуль не пачуеш імені госця. Злыя духі магутныя, але пераступіць праз парог могуць, толькі калі іх запросіш.
67
Т ы л ь
— Два падарожнікі, — адказвае голас. — Дзеля Хрыста, адчыніце.
Клаус падымаецца, ідзе да дзвярэй і адсоўвае засаўку.
КНІГІ ОНЛАЙН
