Тыль
Даніэль Кельман
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 332с.
Мінск 2020
— Калі нам пашанцуе і мы не сустрэнем салдат, — ска-заў Карл фон Додэр, — то праз два дні даедзем да Андэкса.
Тоўсты граф кіўнуў і паспрабаваў уявіць сабе, што нехта сапраўды можа па ім стрэліць, узяўшы на цэлік і мушку. У яго, Марціна фон Волькенштайна, які нікому не зрабіў нічога дрэннага, сапраўднай сталёвай куляй. Ён зірнуў уніз. Спіна балела, азадак смылеў пасля столькіх дзён у сядле. Ён правёў рукою па жываце і ўявіў сабе ку-лю, падумаў пра тое, як разарвала гусіную галаву, і пра металічны цуд, апісаны Атаназіюсам Кірхерам у яго кнізе, прысвечанай магнітам: калі насіць у сумцы магніт дастат-
133
Т ы л ь
ковай моцы, можна адхіляць кулі і зрабіцца непаражаль-ным. Легендарны вучоны сам гэта выпрабаваў. На жаль, такія моцныя магніты вельмі рэдкія і дарагія.
Калі ён праз паўстагоддзя спрабаваў рэканструяваць тое падарожжа, то праз узрост заблытаўся ў хадзе падзей. Каб прыхаваць няўпэўненасць, на гэтым месцы біягра-фіі стаіць квяцістае адхіленне, на сямнаццаць з паловай старонак, пра сяброўства мужчын, якія ідуць насустрач небяспецы, ведаючы, што акурат гэтая небяспека іх або заб’е, або на ўсё жыццё знітуе сяброўствам. Гэтая част-ка стала знакамітаю, нягледзячы на тое, што была наду-маная на роўным месцы, бо напраўду ніхто з мужчын ягоным сябрам не зрабіўся. Тая ці іншая размова з сакра-таром імперскай надворнай рады яшчэ заставалася пад-час напісання ўрыўкамі ў яго памяці, але што да драгунаў, то ён не мог прыгадаць ні іх імёнаў, ні іх твараў. Толь-кі памятаў, што нехта з іх насіў шыракаполы капялюш з шэра-чырвоным плюмажам. Перадусім жа ён бачыў перад сабою гліністыя сцежкі і адчуваў, быццам тое, як дождж стукае па капюшоне, было ўчора. Яго плашч стаў цяжкім ад вады. Тады ён зразумеў, што няма такіх мокрых рэчаў, якія не маглі б стаць яшчэ макрэйшымі.
Раней тут былі лясы. Але калі ён — з болем у спі-не і сцёртым да крыві азадкам — паспрабаваў гэта асэн-саваць, то зразумеў, што тое веданне для яго нічога не значыць. Вайна падавалася яму не чымсьці створаным людзьмі, а нечым падобным да ветру і дажджу, да мора, да высокіх скал Сіцыліі, якія ён бачыў дзіцем. Гэтая вайна была старэйшаю за яго. Яна то разрасталася, то сціскала-ся, распаўзалася на ўсе бакі, спустошыла поўнач, скіра-валася на захад, выцягнула адну руку на ўсход, а другую на поўдзень, потым навалілася на той поўдзень усім сваім цяжарам, каб адразу ж пасля гэтага зноў на нейкі час ата-
134
ЦУСМАРСГАЎЗЭН
барыцца на поўначы. Само сабой, тоўсты граф ведаў лю-дзей, якія памяталі даваенны час; вось, напрыклад, яго бацька, які ў тырольскай фамільнай рэзідэнцыі Родэнэг, кашляючы, але ў добрым гуморы, чакаў смерці, гэтаксама як амаль праз шэсцьдзясят гадоў яе будзе чакаць тоўсты граф, кашляючы і пішучы, на тым самым месцы і за тым самым каменным сталом. Яго бацька неяк гаварыў з Аль-брэхтам фон Валенштайнам; вялікі і змрочны чалавек скардзіўся, што ў Вене занадта вільготна, а бацька адказ-ваў, што да гэтага прызвычайваешся, на што Валенштайн пярэчыў, што не хоча і не будзе прызвычайвацца да та-кога гнілога надвор’я, і бацька ў адказ мог бы парыраваць надзвычай трапна, але Валенштайн ужо бесцырымон-на адвярнуўся. He мінала і месяца, каб бацька не знахо-дзіў нейкай нагоды пагаварыць пра гэта, гэтаксама як ён ніколі не забываўся прыгадаць, што некалькі гадоў таму сустрэў няшчаснага курфюрста Фрыдрыха, які ў хуткім часе пасля таго прыняў чэшскую карону і развязаў вялі-кую вайну толькі дзеля таго, каб пасля адной-адзінюсень-кай зімы яго ганебна выгналі прэч, і ён быў вымушаны здохнуць недзе на ўзбочыне, нават магілы ў яго не было.
Гэтай ноччу яны не знайшлі прытулку. Скурчыліся ў голым полі, хутаючыся ў мокрыя плашчы. Дождж ліў за-надта моцна, вогнішча распаліць было немагчыма. Яшчэ ніколі тоўсты граф не адчуваў сябе такім няшчасным. Мокры плашч, які намакаў усё больш, проста неапісальна прамоклы плашч, і мяккая гліна, у якой усё глыбей пата-нала цела, — ці можа гэтая дрыгва папросту праглынуць чалавека? Ён паспрабаваў сесці, але ў яго не выйшла, глі-на трымала яго моцна.
У нейкі момант дождж скончыўся. Франц Кернбаўэр, кашляючы, паклаў адну на адну некалькі галінак і стаў біць крэмень аб крэмень, пакуль не паляцелі іскры, і потым ён
135
Т ы л ь
выбіваў іскры яшчэ цэлую вечнасць, і дзьмуў на дрэва, і шаптаў замовы, пакуль у цемры не разгарэўся невялікі агеньчык. Калоцячыся, яны працягнулі да цяпла далоні.
Коні напалохана заржалі. Адзін з драгунаў падняўся, тоўсты граф не пазнаў, каторы з іх, але ўбачыў, што той трымае напагатове карабін. Іх цені танцавалі вакол агню.
— Ваўкі, — прашаптаў Карл фон Додэр.
Яны ўтаропіліся ў ноч. Тоўстага графа адразу ж апа-навала пачуццё, што гэта ўсё толькі сон, і яно было такім моцным, што ва ўспамінах яму стала здавацца, што гэта і быў сон і што адразу ж пасля таго, светлым ранкам, ён прачнуўся, сухі і бадзёры. Так не магло быць, але замест таго, каб паспрабаваць усё ж прыгадаць, ён запоўніў два-наццаць старонак па-майстэрску сплеценымі сказамі пра сваю маці. Большасць з іх былі чысцюткай вады выдум-кай, бо ён з’яднаў далёкую і абыякавую маці з постаццю ўлюбёнай гувернанткі, якая была да яго пяшчотнейшай за любога іншага чалавека, акрамя хіба што мініяцюр-най і прыгожай шлюхі Аглаі. Калі яго аповед пасля гэтага доўгага і ілжывага ўспаміну вярнуўся да падарожжа, яны ўжо пад’язджалі да Хара і Байрсброна, і за яго спінай дра-гуны размаўлялі пра замовы, якія абараняюць ад куль.
— Супраць трапнай нічога не зробіш, — сказаў Франц Кернбаўэр.
— Хіба што толькі ведаеш сапраўды моцную замову, — сказаў Конрад Пурнэр. — 3 тых, зусім таемных. Яны дзей-нічаюць нават супраць гарматных ядраў, я сам бачыў, пад Аўгсбургам. Адзін побач са мной выкарыстаў такую, я ду-маў, што ён мёртвы, але ён зноў падняўся як нічога ніяка-га. А замову я не пачуў дакладна, вось бяда.
— Ну так, з такой замовай усё магчыма, — сказаў Франц Кернбаўэр. — Якая каштуе шмат. Але простыя замовы, якія купіш на кожным кірмашы, нічога не вартыя.
136
ЦУСМАРСГАЎЗЭН
— Я ведаў аднаго, — сказаў Штэфан Пурнэр, — ён зма-гаўся супраць шведаў, і ў яго быў амулет, з якім ён пера-жыў спачатку Магдэбург, потым Лютцэн. Але пасля ён патануў.
— А як жа амулет? — спытаў Франц Кернбаўэр. — Каму ён дастаўся, дзе ён?
— Эх, ведаць бы, — Штэфан Пурнэр уздыхнуў. — Зай-мець бы яго. Усё было б іначай.
— Ага, — сказаў задуменна Франц Кернбаўэр. — Зай-мець бы яго!
Пад Харам яны знайшлі першага мерцвяка. Ён, відаць, ужо доўга тут ляжаў, бо адзенне прысыпала зямлёй, а ва-ласы перапляліся з травой. Ён ляжаў ніцма, шырока ра-скінуўшы босыя ногі.
— Звычайная справа, — сказаў Конрад Пурнэр, — ніхто не пакідае боты трупу. Калі не пашанцуе, цябе могуць за-біць толькі праз твае чаравікі.
Вецер прынёс з сабою маленькія халодныя кроплі дажджу. Навокал было поўна пнёў, мо сотні, тут высеклі цэлы лес. Яны праехалі праз вёску, выпаленую дашчэнту, і ўбачылі там горы мёртвых цел. Тоўсты граф адвёў вочы, але потым усё ж зірнуў у той бок. Ён убачыў счарнелыя твары, тулава з адной рукой, сціснутую ў кулак далонь, дзве пустыя вачніцы над разяўленым ротам і яшчэ нешта такое, што выглядала як кажух, але было рэшткамі цела. У паветры вісеў уедлівы смурод.
Надвячоркам яны прыехалі ў вёску, дзе яшчэ заста-валіся людзі. Так, Уленшпігель у кляштары, сказала ад-на старая, ён яшчэ жывы. Такія ж звесткі яны атрымалі ад дзіўна апранутых мужчыны з малым хлопчыкам, якія разам цягнулі вазок і сустрэліся ім незадоўга да захаду сонца. Ён у кляштары, сказаў мужчына, утаропіўшыся ў графскага каня. Увесь час на захад, уздоўж возера, ніяк
137
Т ы л ь
не праміняце. Мо ў спадарства ёсць што паесці для яго з сынам?
Тоўсты граф пакорпаўся ў седлавой сумцы і даў яму каўбасы. Гэта была апошняя, і ён ведаў, што робіць па-мылку, але не мог па-іншаму, яму было шкада дзіцяці. Ён збянтэжана спытаў, чаму яны цягнуць вазок.
— Гэта ўсё, што ў нас ёсць.
— Але ён пусты, — сказаў тоўсты граф.
— Але гэта ўсё, што ў нас ёсць.
Потым яны зноў спалі ў чыстым полі, дзеля бяспекі не разводзячы агню. Тоўсты граф мёрз, але хаця б не было дажджу і зямля не распаўзалася. Апоўначы яны пачулі два стрэлы недзе паблізу. I да раніцы прыслухоўваліся. На досвітку Карл фон Додэр кляўся, што бачыў ваўка, які стаяў непадалёк і назіраў за імі. Яны спешна асядлалі ко-ней і рушылі далей.
Потым сустрэлі жанчыну. Немагчыма было зразу-мець, старая яна ці гэта жыццё згуляла з ёй дурны жарт, такім збаразнёным быў яе твар, такой скурчанай яна сама. Так, у кляштары, ён яшчэ там. Загаварыўшы пра вядомага круцяля, яна пасміхнулася. «I так было заўж-ды, — пісаў тоўсты граф праз пяцьдзясят гадоў, — усе ведалі дакладна; кожны, каму яны называлі яго імя, па-казваў кірунак і дарогу, у апусцелай краіне вестка, дзе ён спыніўся, даляцела да кожнай душы, што тут заста-валася».
Апоўдні ім сустрэліся салдаты. Спачатку група пі-кінёраў — здзічэлых людзей з калматымі бародамі. У не-каторых былі адкрытыя раны, іншыя валаклі мяхі з тра-феямі. Пах поту, хваробы і крыві вісеў над імі, маленькія вочы пазіралі варожа. Следам рухаліся фургоны, на якіх сядзелі іх жонкі і дзеці. Некалькі жанчын трымалі не-маўлят. «Мы бачылі толькі пустыя чалавечыя абалонкі, —
138
ЦУСМАРСГАЎЗЭН
пісаў потым тоўсты граф, — але свае гэта ці чужыя, па-знаць было немагчыма, штандары адсутнічалі».
За пікінёрамі ехаў добры тузін вершнікаў.
— Маё шанаванне, — сказаў адзін з іх, відавочна га-лоўны. — Куды едзеце?
— У кляштар, — адказаў тоўсты граф.
— Мы акурат адтуль. Там больш няма чаго есці.
— Мы шукаем не ежу, мы шукаем Тыля Уленшпігеля.
— А, ну так, гэты там. Мы яго бачылі, але мусілі ўця-каць, бо акурат прыйшлі імперцы.
Тоўсты граф збялеў.
— He пераймайцеся, я вам нічога не зраблю. Я Ганс Клопмес з Гамбурга. Некалі таксама быў імперцам. Ды мо і зноў стану, хто ведае. Наёмнік — гэта ж прафесія, такая самая, як меднік ці гутнік. А войска замест цэха, бо там у павозцы мае жонка з дзецьмі, мне іх карміць трэба. Ця-пер французы не плацяць нічога, але калі ўсё ж запла-цяць, дык я атрымаю больш, чым мог бы ад імператара. У Вестфаліі вярхі вядуць перамовы пра мір. Калі вайна скончыцца, усім заплацяць добрае «заслужонае», на гэта можна разлічваць, бо калі не заплацяць, мы адмовімся вяртацца дамоў, уладары гэтага баяцца. А ў вас прыгожыя коні!
КНІГІ ОНЛАЙН
