Тыль
Даніэль Кельман
Выдавец: Янушкевіч
Памер: 332с.
Мінск 2020
— Мы не можам пакінуць яго тут ляжаць, — пачуў ён над сабой нечы голас.
222
Каралі ў з і м к у
— I што рабіць?
Рукі ўхапілі яго і пацягнулі ўверх, адна рука пры гэтым пяшчотна гладзіла па галаве, і ён прыгадаў сваю любую нянечку, якая выгадавала яго, тады, у Гайдэльбергу, ка-лі ён быў усяго толькі прынцам, не каралём, і ўсё яшчэ было добра. Ногі цяжка ступалі ў снезе, і калі ён здолеў на міг расплюшчыць вочы, то пабачыў абрысы разбураных дахаў, пустыя вокны, разламаную студню, але людзей ві-даць не было.
— Ніводзін з іх нас не выратуе, — пачуў ён. — Дахаў ня-ма, ды і ваўкі тут.
— Але тут знадворку мы змерзнем, — сказаў кароль.
— Абодва мы не змерзнем, — сказаў блазан.
Кароль агледзеўся. Сапраўды, кухара больш не было відаць, ён застаўся сам-насам з Тылем.
— Ён паспрабаваў пайсці іншай дарогай, — сказаў бла-зан. — Нельга злавацца на яго за гэта, у буру кожны кла-поціцца пра сябе.
— Чаму мы не змерзнем? — спытаў кароль.
— Ты занадта гарыш. У цябе неймаверная ліхаманка. Холад табе нічога не зробіць, ты памрэш раней.
— Ад чаго? — спытаў кароль.
— Ад чумы.
Кароль змоўк.
— У мяне чума? — спытаў ён пасля.
— Бедачына, — сказаў блазан. — Бедны зімовы кароль, так, у цябе чума. Ужо даўно. Хіба ты не заўважыў гузоў на сваёй шыі? He заўважаеш іх, калі ўдыхаеш?
Кароль зрабіў удых. Паветра было ледзяным. Ён зай-шоўся ў кашлі.
— Калі гэта чума, — сказаў ён, — тады ты таксама пад-хопіш.
— Для гэтага занадта холадна.
223
Т ы л ь
— Можна мне легчы?
— Ты ж кароль, — сказаў блазан. — Ты можаш рабіць усё — што хочаш і дзе хочаш.
— Тады памажы мне! Я лягу.
— Ваша Вялікасць, — сказаў блазан і дапамог яму апус-ціцца на зямлю, падтрымліваючы пад патыліцу.
Яшчэ ніколі каралю не было так мякка. Гурбы сне-гу нібыта слаба свяціліся, неба пачало ўжо цямнець, але сняжынкі ўсё яшчэ мігцелі святлом. Ён спытаў сябе, ці жывыя там яшчэ няшчасныя коні. Потым падумаў пра Ліз.
— Ты можаш завезці ёй пасланне?
— Вядома ж, Ваша Вялікасць.
Неяк дзіўна было, што блазан звяртаўся да яго з такой павагай, так было не заведзена, бо прыдворныя блазны ддя таго і існавалі: каб розум не сканаў ад усіх тых шана-ванняў. Блазан мусіць быць дзёрзкім! Ён адкашляўся, каб нагадаць пра гэта, але потым зноў прыйшлося кашляць і гаварыць стала цяжка.
Нешта яшчэ трэба было? А, так, напісаць Ліз. Яна заўсёды любіла тэатр, ён ніколі не мог гэтага зразу-мець. Людзі стаялі на сцэне і ўдавалі з сябе некага інша-га. Ён усміхнуўся. Кароль без краіны, у буру, сам-насам з блазнам — такога ніколі не будзе ні ў якай п’есе, гэта зу-сім нейкая лухта. Ён паспрабаваў сесці, але далоні пата-нулі, ён зноў апусціўся назад. Што ён хацеў яшчэ зрабіць? Ну так, паведаміць Ліз.
— Каралева, — сказаў ён.
— Так, — сказаў блазан.
— Ты раскажаш ёй?
— Раскажу.
Кароль пачакаў, аднак блазан па-ранейшаму і не думаў з яго смяяцца. Але гэта быў яго абавязак! Раззлаваўшы-ся, ён заплюшчыў вочы. На дзіва, гэта нічога не змяніла:
224
Каралі ўзімку
ён гэтак жа бачыў блазна, і снег ён бачыў таксама. Ён ад-чуў паперу ў сваіх далонях, пэўна ж, гэта блазан засунуў яе між яго пальцаў, і адчуў нешта цвёрдае, пэўна ж, гэта быў вугалёк. Мы пабачьімся зноў перад Богсш, хацеў ён напісаць, я кахаў толькг цябе ўсё жыдцё, але потым у яго ўсё зблыталася, і ён больш не быў упэўнены, напісаў ён гэта ўжо або толькі хацеў напісаць, і больш не ведаў, ка-му адрасаваны ліст, таму вывеў дрыготкай рукой: Густаў Адольф хутка псшрэ, я гэта цяпер ведаю, але я памру ра-ней. Аднак гэта было зусім не пасланне, таму ён дадаў яшчэ: Клапацгся добра пра асла, я дару яго табе, але не, ён жа не хацеў такога казаць Ліз, гэта да блазна, а бла-зан тут, яму можна сказаць і так, а ліст усё ж да Ліз. Таму ён пачаў наноў і хацеў напісаць, але было занадта позна, больш не атрымлівалася. Рука аслабела.
Ён мог толькі спадзявацца, што паспеў напісаць усё самае важнае.
Без аніякіх высілкаў ён падняўся і пайшоў. Азірнуўшы-ся яшчэ раз, ён заўважыў, што іх зноў трое: блазан, які ўкленчыў у сваім плашчы з цялячай скуры, кароль на зям-лі, яго цела было напалову занесена белым, і ён. Блазан паглядзеў на яго. Іх позіркі сустрэліся. Блазан прыклаў далонь да лба і пакланіўся.
Ён прывітальна схіліў галаву, павярнуўся і пайшоў прэч. Цяпер ён ужо не патанаў у снезе, таму рухаўся на-перад куды хутчэй.
ГОЛАД
— Жыла-была... — апавядае Нэле.
Яны ўжо трэці дзень у лесе. Ліставы полаг сям-там прапускае святло, а таму зялёнае покрыва над імі слаба дапамагае — яны ўсё адно прамоклі ад дажджу. Невядома, ці скончыцца калі гэты лес. Пірмін, які ідзе наперадзе, чу-хаючы раз-пораз паўкруг сваёй лысіны, на іх не азіраецца, ім чуваць, як ён то нешта мармыча, то напявае на нейкай невядомай мове. Цяпер яны ўжо даволі добра яго ведаюць і таму лішні раз не загаворваюць, бо ён ад гэтага злуецца, а раззлаваўшыся, вельмі хутка пачынае рабіць ім балюча.
— Жыла-была адна мацерка, і было ў яе тры дачкі, — апавядае Нэле. — I гусь у іх была. I знесла яна залочанае яйка.
— Якое яйка?
— Залатое.
— Ты сказала залочанае.
— Гэта тое самае. Дочкі былі вельмі розныя, дзве злыя, з чорнымі душамі, але прыгожыя. А малодшая была, на-адварот, добрая, з душой белай як снег.
— I таксама прыгожая?
226
ГОЛАД
— Самая прыгожая з трох. Прыгожая, як новы дзень.
— Новы дзень?
— Ну, — яна пачынае злавацца.
— А ён прыгожы?
— Вельмі.
— Новы дзень?
— Вельмі прыгожы. I старэйшыя сёстры прымушалі малодшую працаваць, дзень і ноч, без перапынку, і яна сцерла сабе ў кроў пальцы, і ногі яе ператварыліся ў ба-лючае месіва, а валасы заўчасна пасівелі. Аднойчы за-латое яйка разбілася, і з яго вылезла малое пальчанё і спытала: Дзяўчо, чаго ты хочаш?
— А дзе яйка было ўвесь гэны час?
— He ведаю, недзе ляжала.
— Увесь час?
— Ну, недзе ляжала.
— Яйка з золата? I ніхто яго не ўзяў?
— Гэта казка!
— Ты сама яе прыдумала?
Нэле маўчыць. Пытанне падаецца ёй бессэнсоўным. У прыцемках лесу хлапец выглядае яшчэ танейшым: ён ідзе трошкі нагнуўшыся, схіліўшы галаву да грудзей, яго тулава — скура ды косці, ён падобны да ажылай драўля-най фігуркі. Ці яна прыдумала гэтую казку? Яна сама гэтага не ведае. Ёй так шмат расказвалі розных гісторый, маці, абедзве цёткі і бабуля, столькі ўсяго пра малых пальчанят, залочаныя яйкі, ваўкоў, рыцараў, ведзьмаў, добрых ды злых сёстраў, што ёй не трэба доўга думаць, пачынаеш — і яно само працягваецца, яднаюцца часткі, калі так, калі гэтак, і вось ужо і казка.
— Расказвай далей, ну, — гаворыць хлопчык.
Расказваючы пра тое, як малое пальчанё на просьбу прыгожай сястры ператварыла яе ў лябедзюхну, каб яна
227
Т ы л ь
магла паляцець у краіну з малочнымі рэкамі і кісельнымі берагамі, дзе ўсё добра і ніхто не галодны, Нэле заўважае, што лес робіцца ўсё гусцейшым. Здавалася б, яны мусілі набліжацца да горада Аўгсбурга. Але мала падобна.
Пірмін спыняецца. Азіраецца па баках, нібыта пры-нюхваючыся. Нешта яго занепакоіла. Ён згінаецца і раз-глядае бярозавы камель, чорна-белую кару, дзірку Ў дрэве.
— Што здарылася? — пытае Нэле і тут жа палохаецца сваёй неабачлівасці. Яна адчувае, што хлопчык побач з ёй ажно здранцвеў.
Пірмін павольна паварочвае вялікую нязграбную лы-сую галаву. Яго вочы нядобра пабліскваюць.
— Расказвай далей, — гаворыць ён.
Месцы, у якіх ён сціскаў яе рукі і ногі, яшчэ ныюць, а плячо баліць гэтаксама, як і чатыры ці пяць дзён таму, калі ён адным спрактыкаваным рухам заламаў ёй руку за спіну. Хлопчык хацеў ёй дапамагчы, але з такой сілай атрымаў у жывот, што не мог разагнуцца ажно да ночы.
I ўсё ж Пірмін не заходзіў залішне далёка. Рабіў ім ба-люча, ды не занадта, а калі хапаў Нэле, дык ніколі не кра-наў вышэй каленяў альбо ніжэй жывата. I ведаючы, што яны могуць уцячы ў любы момант, трымаў іх адзіным спосабам: вучыў усяму, чаму яны хацелі навучыцца.
— Расказвай далей, — паўтарае ён. — Другі раз прасіць не буду.
I Нэле, усё яшчэ спрабуючы зразумець, што ж ён уба-чыў у той дзірцы, апавядае, як малое пальчанё з лябе-дзюхнай прыляцелі да брамы краіны з малочнымі рэкамі, якая ахоўвалася вартаўніком, вялізным як вежа. Ён ска-заў: Тут вы ніколі не зазнаеце ні голаду, ні смагі, але ніко-лі не выйдзеце адсюль! Яны прасілі яго, малілі і ўгаворва-лі, але ён не ведаў літасці, у грудзях у вартаўніка ляжыць
228
ГОЛАД
і не б’ецца каменнае сэрца вагой у кантар, і таму ён паўта-раў і паўтараў: Вы не выйдзеце! Вы не выйдзеце!
Нэле змаўкае. Абодва глядзяць на яе і чакаюць.
— I? — запытвае Пірмін.
— Яны не выйшлі, — гаворыць Нэле.
— Ніколі?
— У яго было каменнае сэрца!
Пірмін нейкі час таропіць на яе вочы, потым смяецца і рушыць далей. Дзеці ідуць за ім. Хутка ноч, у іх больш няма чаго есці, а Пірмін з імі тым, што мае, не дзеліцца.
Звычайна Нэле лягчэй трывае голад, чым хлоп-чык. Яна ўяўляе сабе, што боль і знямога не ўнутры яе, а ў нейкім іншым месцы, што ў іх нічога агульнага з ёй. Але сёння прасцей Тылю. Яго голад падобны да нечага лёгкага, драбнюткага і ўзвейнага, яшчэ трошкі — і быц-цам падымешся ў паветра. Яны ідуць следам за Пірмі-нам, але ў думках хлопчык у ранішнім занятку: як мы пераймаем чалавека? Як запусціць у сабе гэта: зірнуць чалавеку ў твар і потым ператварыцца ў яго — трымаць сваё цела так, як трымае ён, зрабіць свой голас падоб-ным да ягонага?
Гэта падабаецца людзям найбольш, з гэтага яны лягчэй за ўсё смяюцца, але трэба ўдала трапіць, бо ка-лі памылішся, ты нічога не варты. Каб пераймаць некага, ідыёт ты, дурніла малы, запляснелы няздарны пень, та-бе не проста трэба зрабіцца да яго падобным, табе трэба зрабіцца больш падобным да яго, чым ён сам, бо ён мо-жа быць якім заўгодна, але табе ўсё адно трэба стаць ім цалкам, дарэшты, і калі ты так не можаш, то кінь, не лезь, вяртайся на татаву млынарню і не марнуй Пірмінаў час!
Рэч у тым, каб узірацца, ясна? Прыглядайся — вось што самае галоўнае! Разумей людзей. Гэта не так і цяжка. Яны нескладаныя. Яны не хочуць нічога надзвычайнага,
229
Т ы л ь
проста кожны хоча таго, чаго хоча, нейкім сваім чынам. I калі ты зразумееш, якім чынам нехта нечага хоча, табе застанецца толькі захацець па-ягонаму, і тваё цела пад-хопіць, голас зменіцца сам сабою, і вочы пачнуць гля-дзець як след.
КНІГІ ОНЛАЙН
