У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
— Шчаслівага плавання! — засмяяўся Люк.
— Ну, калі ласка, Люк,— зноў пачаў прасіць я,— дазволь мне падняцца на цэпеліне. А я дазволю табе плыць вакол свету на маёй лодцы.
Калі мы падышлі да царквы, перад ёю ўжо стаялі
Эрнест Уэст са сваёй сястрой Даратэяй. Маргарэт і сястра Эрнеста зайшлі ў царкоўны дворык, а мы з Люкам і Эрнестам засталіся за агароджай.
— Талка эскыс? — сказаў Эрнест Люку.
— Імель,— адказаў Люк.
— Што гэта азначае? — спытаў я.
— Табе няможна ведаць,— адказаў Люк.— Гэта наша патаемная мова.
— Ну скажы мне, што гэта азначае, Люк! — папрасіў я.— Я нікому не раскажу.
— He,— сказаў Эрнест.— Эфін онтар,— павярнуўся ён да Люка.
— Гэрык хоп,— адказаў Люк, і яны абодва зарагаталі.
— Ну, раскажы, Люк,— прасіў я.— Клянуся, што ніколі нікому не скажу, што гэта значыць.
— He,— сказаў Люк,— прыдумай сабе сваю патайную мову. Хто табе не дае.
— Я не ўмею,— сказаў я.
Прабумкаў царкоўны звон, мы ўсе зайшлі і паселі. Люк і Эрнест селі поруч. Люк загадаў мне, каб я адышоўся ад іх. Я сеў у наступным за імі, апошнім радзе. У першым радзе сядзела Аліса Смол. Бацька яе, наш свяшчэннік, спусціўся з бакавога алтара і ўзышоў на кафедру. Адтуль ён чытаў свае пропаведзі.
Гэта быў высокі чалавек, які ўсім усміхаўся перад пропаведдзю і пасля яе. У час пропаведзі ён ніколі не ўсміхаўся.
Мы праспявалі некалькі песень, а потым Эрнест Уэст папрасіў праспяваць «Каля крыжа», ды толькі яны з Люкам сгіявалі: «Каля бара, каля бара, дзе курыў апошні раз сваю цыгару, раскаціліся ўсе медзякі, усе медзякі».
Я пазайздросціў Люку і Эрнесту Уэсту. Яны ўмелі павесяліцца. Нават у царкве. Сяды-тады Эрнест паглядваў на Люка і шаптаў «Аркель ропер», а Люк ад-
казваў: «Хэгід осум», і абодва яны ледзь трывалі, каб не засмяяцца. Яны трымаліся як маглі, пакуль усе гучна не заспявалі, і тады яны ажно паехалі ад смеху. Смех таксама быў у іх патайной мове. I ад таго, што я не з імі, мне зрабілася яшчэ больш горка.
«Аркель ропер»,— прашаптаў я і пастараўся адчуць, як гэта смешна, але мне не было смешна. Жахліва было не ведаць, што азначае «аркель ропер». Я ўяўляў сабе, што гэта нешта самае смешнае на свеце, але што — я не ведаў. «Хэгід осум»,— прамовіў я, але ад гэтага мне зрабілася толькі горш. Калі-небудзь я прыдумаю самую смешную на свеце мову, і ні Люк, ні Эрнест Уэст не будуць разумець у ёй ні слова. Я ж буду радавацца кожнаму слову і не буду гаварыць ні на якой іншай мове. Толькі мы — я і яшчэ адзін чалавек на ўсім белым свеце — будзем ведаць маю патайную мову. Аліса Смол. Толькі Аліса і я. «Обер лінтэм»,— скажу я Алісе, і яна зразумее тое цудоўнае, што азначаюць гэтыя словы, і яна паглядзіць на мяне і ўсміхнецца, а я вазьму яе за руку і, можа, пацалую.
Потым падняўся на ўзвышэнне дырэктар нашай нядзельнай школы Гарвей Джыліс і расказаў нам, чым займаецца ў розных язычніцкіх краінах свету прэсвітэрыянская місія, для якой мы дапамагалі збіраць грошы.
— У паўночнай Афрыцы, дарагія мае дзеці,— гаварыў ён высокім пісклявым голасам,— нашы пастары боскія штодзень твораць цуды ў імя Ісуса. Дзікіх тубыльцаў навучаюць святым гімнам і праведнаму жыццю, і святло бога нашага пранікае ў самыя цёмныя глыбіні невуцтва. Парадуемся ж і памолімся.
— Ампер гампер Гарвея Джыліса,— сказаў Люк Эрнесту.
Люк ледзь стрымаўся, каб не засмяяцца.
Мне зрабілася і зусім самотна.
Калі б я ведаў, што ведаюць яны! «Ампер гампер
Гарвея Джыліса». У адносінах да нашага дырэктара гэта магло азначаць што хочаш. Ён быў падобны да жанчыны і гаварыў тонкім голасам. He думаю. каб хто-небудзь, апрача хіба Алісы Смол, верыў хоць аднаму яго слову.
— Нашы слаўныя героі лечаць хворых сярод ніў і лясоў,— гаварыў ён.— Яны не шкадуюць здароўя і жыцця, каб падрыхтаваць свет да другога прышэсця бога. Яны нясуць яго ісціну ў далёкія куткі зямлі. Памолімся ж за іх. Памолімся, міс Валентайн?
«Памолімся?» Ды міс Валентайн чакала гэтага моманту ўвесь тыдзень. Яна ўстала з лавачкі каля аргана, зняла акуляры і выцерла вочы. Гэтая худая саракагадовая асоба іграла на аргане ў нашай царкве. Калі яна іграла, выгляд у яе быў такі, нібыта яе хтосьці пакрыўдзіў і яна разлічвалася з крыўдзіцелем — малаціла па клавішах і сюд-туд зіркала на людзей. Здавалася, яна цярпець нікога не можа. Я бываў на пропаведзі ўсяго два разы ў жыцці, і абодва разы яна гэтак сябе паводзіла; а часам яна з разумным выглядам ківала галавой, падтакваючы таму, што гаварыў свяшчэннік, як быццам толькі яна адна ў царкве разумела, пра што ён гаворыць.
Цяпер вось яна ўстала, каб памаліцца за нашых герояў місіянераў, якія жывуць у цёмных глыбінях Афрыкі і ў іншых язычніцкіх мясцінах свету.
— Экзель зорга,— сказаў Эрнест Люку.
— Ага,— адказаў Люк,— і яшчэ сёе-тое.
— Ойча ўсемагутны і найлітасцівы,— малілася міс Валентайн,— мы грашым і як аблудныя авечкі збіваемся з дарогі, што прадвызначана табою.
I малола шмат усякай іншай лухты.
Мне здавалася, што маліцца трэба за нашых слаўных працаўнікоў, а яна ўсё гаварыла пра аблудных авечак і грэшныя ўчынкі. Да таго ж малілася яна занадта доўга.
Аднойчы мне здалося, што Гарвей Джыліс хоча крануць яе за руку, каб яна адплюшчыла вочы, і сказаць ёй: «На сёння досыць, міс Валентайн». Але ён не зрабіў гэтага. Я адплюшчыў вочы, як толькі яна пачала малітву. Трэба сядзець з заплюшчанымі вачамі, але я іх заўсёды расплюшчваю, каб бачыць, што робіцца ў царкве.
Цяпер у царкве нічога не рабілася. Усе, апрача JiroKa, Эрнеста і мяне, схілілі галовы, Люк і Эрнест усё яшчэ перашэптваліся пра штосьці смешнае на сваёй патайной мове. Мне было відаць, што Аліса Смол схіліла галаву ніжэй за ўсіх, і я падумаў: «Божа, зрабі так, каб калі-небудзь я пагаварыў з Алісай Смол на нашай патайной мове, якую не зразумее больш ніхто на ўсім белым свеце».
— Амін.
Міс Валентайн скончыла нарэшце маліцца, і мы перайшлі ў той кут царквы, дзе хлопчыкі ад сямі да дванаццаці гадоў вучылі біблейскія гісторыі і прытчы і дзе апускалі ў кашолку нядзельныя ахвяраванні.
Люк і Эрнест зноў селі разам, а мне загадалі, каб я выбіраўся падалей ад іх. Я сеў адразу ж за імі, каб паглядзець, укіне Люк сваю манету ў кашолку ці не. Кожную нядзелю нам раздавалі па нумары маленькай газеты нядзельнай школы. Газетка называлася «У свеце хлопчыкаў». У ёй расказвалася пра тое, як маленькія хлопчыкі робяць добрыя справы: дапамагаюць старым, сляпым і калекам, даваліся парады, як можна зрабіць што-небудзь сваімі рукамі. Аднойчы мы з Люкам паспрабавалі змайстраваць тачку, але ў нас не было кола. Пасля гэтага мы ні за што больш не браліся. На апошняй старонцы газеткі змяшчаліся аб’явы з малюнкамі.
Настаўнікам у нас быў Генры Паркер. Ён насіў акуляры з тоўстымі шкельцамі, а вакол рота ў яго чырванелі прышчыкі. Ён быў хваравіты з выгляду, і яго Hi-
хто не любіў. Па-мойму, наогул ніхто не любіць хадзіць у нядзельную школу. Нам даводзілася хадзіць, бо тата сказаў, што калі гэта і не пойдзе на карысць, дык і не зашкодзіць. «Пасля, калі вы падрасцяце,— гаварыў ён,— вы самі вырашыце, хадзіць вам надалей ці не. А пакуль што гэта вас добра дысцыплінуе».
А мама сказала: «Зусім правільна».
Таму мы і пачалі хадзіць. Магчыма, мы і прывыклі да школы, бо ні разу не адпрошваліся, каб не ісці. Ды і ўсё адно раніцай у нядзелю рабіць асабліва не было чаго. Эрнесту Уэсту таксама даводзілася хадзіць, таму, я думаю, і Люк ніколі не стараўся ўцячы. Яны заўсёды маглі пагаварыць з Эрнестам Уэстам на сваёй патайной мове і пасмяяцца з астатніх.
На гэты раз была прытча пра Іосіфа ў яркім плашчы і яго братоў, а потым раптам увесь клас загаварыў пра кіно.
— Ага! — ухмыльнуўся Люк Эрнесту Уэсту.
— Дык вось,— сказаў Генры Паркер,— я хачу, каб кожны з вас назваў мне важную прычыну, чаму не трэба хадзіць у кіно.
Нас было сем чалавек у класе.
— У кіно,— сказаў Пат Карыка,— паказваюць, як танцуюць голыя жанчыны. Таму нам няможна туды хадзіць.
— Так,— сказаў Генры Паркер,— так, гэта важная прычына.
— Там паказваюць, як бандыты забіваюць людзей,— сказаў Томі Цэзар,— а гэта грэх.
— Вельмі добра,— сказаў настаўнік.
— Ага,— запярэчыў Эрнест Уэст,— але ж бандытаў заўсёды забіваюць паліцэйскія, правільна? Бандыты ўрэшце атрымліваюць па заслугах, так? Гэта не прычына.
— Да таго ж,— сказаў Томі Цэзар,— там нас вучаць, як красці.
— Я схільны згадзіцца з містзрам Цэзарам,— сказаў Генры Паркер.— Так, гэта кепскі прыклад для нас.
— Ат, ну і хай сабе,— сказаў Эрнест Уэст.
Ён зрабіў выгляд, што ўсё разумее, зірнуў на Люка і хацеў яму штосьці сказаць на патайной мове, але на гэты раз і гаварыць не спатрэбілася, бо Люк гучна засмяяўся, а ўслед за ім і Эрнест. Відаць, Люк сцяміў, што хацеў сказаць яму Эрнест, і гэта, мабыць, было гэтак смешна, што яны так і наехалі.
— Што здарылася? — спытаў настаўнік.— Які можа быць смех у нядзельнай школе? 3 чаго вы абодва смеяцеся?
«Раскажу пра іх,— падумаў я,— раскажу, што ў іх ёсць патайная мова». Ды тут жа я вырашыў не расказваць. Гэта ўсё сапсавала б. Мова ж такая цікавая. He хацелася загубіць яе, хоць я і не разумеў у ёй ні слова.
— 3 нічога,— адказаў Люк.— Хіба нельга чалавеку і пасмяяцца?
Надышла чарга Джэкаба Хайлэнда. Джэкаб быў самы негаваркі, самы няцямлівы хлопец на свеце. Прыдумаць ён нічога не здолеў. Ад яго было немагчыма дабіцца ніякага адказу. Ён нават не здагадваўся, што трэба сказаць.
— Ану скажыце нам,— запатрабаваў містэр Паркер,— скажыце вы, чаму нам не трэба хадзіць у кіно.
— He ведаю,— адказаў Джэкаб.
— А ўсё-такі,— сказаў містэр Паркер,— няўжо вы не ведаеце ніводнай важкай прычыны, чаму не трэба, няможна хадзіць у кіно?
Джэкаб задумаўся. Гэта значыць, ён пачаў азірацца па баках, потым паглядзеў сабе пад ногі, потым на столь, пакуль мы чакалі, што ён надумае.
Думаў ён доўга. Потым сказаў:
— Мне здаецца, містэр Паркер, я не ведаю чаму. А чаму? — раптам спытаў ён.
— Я ў пас пытаюся,— скалаў настаўнік.— Я дык ведаю чаму, але я хачу, каб вы і самі гэта ведалі. Давайце ж, містэр Хайлэнд, назавіце мне адну прычыну.
I вось Джэкаб пачаў думаць усё спачатку, а мы на яго раззлаваліся. Кожны можа прыдумаць хоць самую маленькую прычыну, кожны, толькі не такі тупіца, як Джэкаб. Ніхто нс ведае, чаму ён такі маўчун. Ён жа старэйціы за ўсіх у нашым класе. Ён усё круціўся на месцы, потым пачаў калупаць у носе, чухаць патыліцу і пазіраць на містэра Паркера, як глядзіць пабіты сабака на таго, з кім хоча пасябраваць.
КНІГІ ОНЛАЙН
