У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
Усе прамаўчалі.
— Значыцца, вырашана,— падвёў вынік дзядуля.— Ну, а каго мы пашлём разам з ім? Каго з нашых прыдуркаватых атожылкаў мы пакараем і адправім з Джоргі ў Хэнфард? Калі вы прачытаеце ў якой кніжцы, што паездка ў суседні горад — адна толькі забава маладому чалавеку, дык ведайце, што пісьменнік ужо стары корч, якому пераваліла за восемдзесят, а то і за ўсе дзевяноста, і толькі аднойчы, яшчэ хлопчыкам, ён у фургоне ад’ехаўся ад дому на дзве мілі. Ну, дык Karo мы пакараем? Можа, Васка? Хадзі сюды, хлопча.
Мой кузен падняўся з падлогі і выцягнуўся перад старым, а той паглядзеў на яго люта, падкруціў свае зухаватыя вусы, пракашляўся і палажыў руку хлопчыку на галаву. Яго вялізная далонь закрыла таму ўсю яе. Васк не варухнуўся.
— Дык паедзеш з дзядзькам Джоргі ў Хэнфард? — спытаўся дзед.
— Калі вам так хочацца, дзядуля,— азваўся Васк.
Стары насупіўся, абдумваючы гэтае складанае пытанне.
— Я падумаю,— сказаў ён.— Джоргі — адзін з самых вялікіх ёлупняў у нашай сям’і. Ты таксама — што ўбіў, то ўехаў. Ці ж гэта мудра звесці двух дурняў разам? Я хацеў бы пачуць, што вы скажаце на гэта,— загаварыў ён да ўсёй сям’і.— Ці мудра звесці разам з аднаго роду дурня дарослага з дурнем малым? Хіба будзе каму з гэтага карысць? Гаварыце ўголас, каб я мог рашыць.
— Я лічу, што гэта якраз тое, што трэба,— сказаў дзядзька Зараб.— Дурань з дурнем. Вялікі — каб працаваць, малы — каб займацца гаспадаркай.
— Можа, і так,— згадзіўся дзядуля.— Давайце падумаем. Кажаш, дурань з дурнем: адзін — каб працаваць, другі — каб займацца гаспадаркай? Ці ўмееш ты варыць есці, хлопча?
— Няўжо ж не,— адказала за Васка бабуля.— Што-што, а рыс ён зварыць.
— Зварыш? Гэта праўда, хлопча? — спытаўся дзед.— Чатыры кубкі вады, адзін кубак рысу і адна чайная лыжка солі. Ці ведаеш ты, у чым тут увесь фокус, каб з гэтага выйшла нешта падобнае да стравы, a не свіное пойла? Ці гэта толькі наша фантазія?
— Ну, вядома, ён умее варыць рыс,— падтрымала ўнука бабуля.
— Мая далонь ужо напагатове, каб закрыць табе рот,— узлаваўся дзед.— Няхай хлопчык скажа сам. У яго ёсць язык. Ці ўмееш ты гэта рабіць, хлопча? Калі вы прачытаеце ў якой кніжцы, што хлопчык мудра адказвае старому, значыцца, гэта пісаў іўдзей, схільны да перабольшванняў. Ці можаш ты варыць рыс, каб выйшла страва, а не пойла?
— Рыс я варыў,— сказаў Васк.— Нічога сабе, есці можна.
— А ці добра ты яго пасаліў? — спытаўся дзед.— Калі зманіш, дык схопіш такога плескача, што запомніш надоўга.
Васк не ведаў, што адказаць.
— Разумею,— сказаў дзед.— Наконт рысу ты сумняваешся. Дык што там у цябе не ладзілася?
— Ён быў перасолены,— прызнаўся Васк.— Мы пасля брахалі на ваду ўвесь дзень і ўсю ноч, такі ён быў салёны.
— Толькі без падрабязнасцей,— папярэдзіў дзядуля.— Адны голыя факты. Рыс быў перасолены. Натуральна, што вы пасля абапіліся. Нам усім даводзілася есці такі рыс. He думай, калі ласка, што калі ты піў ваду ўвесь дзень і ўсю ноч, дык ты першы армянін, які гэта калі-небудзь рабіў. Скажы мне проста: рыс быў перасолены. He трэба мяне вучыць. Я і так вучоны. Проста скажы, што ён быў перасолены, і дай мне магчымасць рашыць самому, ехаць табе ці не.
Тут дзядуля, зноў насупіўшыся, загаварыў да ўсіх сваякоў:
— Гэты хлопчык, бадай што, падыходзіць. Скажыце ж і вы хоць слова, калі вам ёсць што сказаць. Перасолены рыс лепш, чым які-небудзь клейстар. Які ён у цябе выйшаў — рассыпісты?
— Ага, рассыпісты,— адказаў Васк.
— Тады, я мяркую, яго можна пасылаць,— зазначыў дзядуля.— А вада толькі на карысць вантробам. Дык каго ж мы выберам: Васка Гарагланяна ці якога іншага хлопчыка?
— Калі добра падумаць,— выказаў сваё меркаванне дзядзька Зараб,— дык два дурні, прычым абодва круглыя,— не, бадай што, не варта, хоць і рыс у яго не пойла. Я прапаную Арама. Ён напэўна падыходзіць. Яго трэба пакараць.
Усе паглядзелі на мяне.
— Арама? — здзівіўся дзед.— Ты маеш на ўвазе хлопчыка, які так гучна смяецца? Нашага Арама Гарагланяна?
— Каго ж яшчэ ён можа мець на ўвазе? — узлавалася бабуля.— Ты добра ведаеш, пра каго ён кажа.
Дзядуля павольна павярнуўся да бабулі і з паўхвіліны глядзеў на яе.
— Калі вы прачытаеце ў якой кніжцы,— сказаў ён,— што чалавек пакахаў дзяўчыну і ажаніўся з ёю, дык ведайце: гаворка ідзе пра неразумнага смаркача, якому няўцям, што яна будзе гаварыць яму насуперак ўсё жыццё, аж пакуль не сыдзе ў магілу, пражыўшы дзевяноста сем гадоў. Значыцца, гаворка ідзе пра жаўтаротага недаростка. Такім чынам,— загаварыў ён да дзядзькі Зараба,— ты маеш на ўвазе Арама Гарагланяна?
— Яго,— пацвердзіў дзядзька Зараб.
— Чым ён заслужыў такое суровае пакаранне?
— Ён ведае,— сказаў дзядзька Зараб.
— Арам Гарагланян,— паклікаў мяне дзед.
Я ўстаў і падышоў да дзядулі. Ён апусціў сваю цяжкую вялізную руку мне на твар і пацёр яго. Я ведаў, што ён не злуецца.
— Дык што ты гэтакага ўчворыў, хлопча? — пацікавіўся ён.
Я ўспомніў, што ўчворыў, і засмяяўся. Дзед паслухаў, як я смяюся, і пачаў смяяцца разам са мною.
Смяяліся толькі ён ды я. Астатнія не важыліся. Дзядуля забараніў ім, пакуль яны не навучацца смяяцца так, як ён. Я быў адзіны з Гарагланянаў, хто пераняў дзядулеву здольнасць.
— Арам Гарагланян,— сказаў дзядуля,— раскажы мне, што ты нарабіў.
— А калі? — спытаўся я.
Дзядуля павярнуўся да дзядзькі Зараба.
— Чуеш — калі? — паўтарыў ён.— Растлумач хлопчыку, які ягоны выбрык ты маеш на ўвазе. Аказваецца, іх было некалькі.
— Ён ведае — які,— сказаў дзядзька Зараб.
— А-а, вы пра тое, што я паказваў суседзям, як вы калупаеце ў зубах? I адной рукой хаваеце тое, што робіце другой?
Дзядзька Зараб прамаўчаў.
— Ці пра тое,— не сунімаўся я,— што я перадражніваў, як вы ходзіце і гаворыце?
— Вось гэтага хлопчыка і трэба паслаць з Джоргі,— заключыў дзядзька Зараб.
— А ты ўмееш варыць рыс? — спытаўся дзядуля.
Ён не хацеў удавацца ў падрабязнасці, як я высмейваў свайго дзядзьку Зараба. Калі я ўмею варыць рыс, дык паеду з Джоргі ў Хэнфард. Вось як стаяла пытанне. Вядома, я хацеў ехаць, які б ні быў пісьменнік, што гаварыў, як хлопчыку цікава паездзіць па свеце. Дурань ён ці хлус — усё роўна я хацеў ехаць.
— Рыс у мяне выходзіць,-— адказаў я.
— Перасолены ці як свіное пойла? А можа, яшчэ які? — спытаўся дзед.
— Калі перасолены, калі як пойла. А калі ў самы акурат.
— Тады падумаем,— сказаў дзядуля.
Ён прыхіліўся да сцяны і пачаў думаць.
— Тры шклянкі вады,— папрасіў ён бабулю.
Бабуля схадзіла на кухню і прынесла на падносе тры шклянкі вады. Дзед выпіў іх адну за адной і састроіў глыбакадумную грымасу.
— Калі перасолены,— разважаў ён уголас,— калі як пойла. А калі ў самы акурат. Дык падыходзіць гэты хлопчык, каб паслаць яго ў Хэнфард?
— Падыходзіць,— стаяў на сваім дзядзька Зараб.— Ён і толькі ён.
— Хай будзе па-твойму,— падтрымаў яго дзядуля.— Усё. А цяпер ідзіце. Я хачу пабыць адзін.
Я памкнуўся ісці, але дзядуля затрымаў мяне за каўнер.
— Пачакай хвілінку,— загадаў ён.
Калі мы засталіся з ім удвух, ён сказаў:
— Пакажы, як гаворыць дзядзька Зараб.
Я паказаў, і дзядуля ажно зайшоўся ад смеху.
— Едзь у Хэнфард,— сказаў ён.— Едзь разам з гэтым дурнем Джоргі і вары там сабе рыс: калі перасолены, калі як свіное пойла, а калі ў самы акурат.
Вось так мяне і прызначылі ў таварышы да дзядзькі Джоргі, калі яго адпраўлялі ў Хэнфард.
Мы выправіліся ў дарогу на другі дзень досвіткам. Я сеў на веласіпедную раму, а дзядзька Джоргі — на сядло, а калі я стамляўся, дык злазіў і ішоў пехатою, а потым злазіў і ішоў дзядзька Джоргі, а я ехаў адзін. Мы дабраліся да Хэнфарда толькі пад вечар.
Наша сям’я спадзявалася, што мы застанёмся ў Хэнфардзе да канца кавуновага сезона. Такія былі планы. Мы пайшлі па горадзе шукаць кватэру — які-небудзь дом з газавай плітой і водаправодам. Нам было ўсё роўна, ці будзе там электрычнасць, але газ і вада былі проста неабходныя. Мы агледзелі дамоў шэсцьсем і нарэшце знайшлі адзін, які дзядзьку Джоргі спадабаўся, так што ў той самы вечар мы асталяваліся там. Гэта быў дом з адзінаццаці пакояў, з газавай плітой, водаправоднай ракавінай і спальняй, дзе стаялі ложак і кушэтка. Астатнія пакоі былі пустыя.
Дзядзька Джоргі запаліў свечку, узяў сваю цытру, сеў на падлозе і пачаў іграць і спяваць. Гэта было цудоўна. Музыка гучала то сумна, то весела, але ўвесь час аднолькава прыгожа. He ведаю, ці доўга ён іграў і спяваў, але, згаладаўшы, ён устаў з падлогі і сказаў:
— Арам, я хачу рысу.
У гэты вечар я наварыў гаршчок рысу, які быў і
перасолены, і перавараны, не раўнуючы, як свіное пойла, але дзядзька Джоргі падмацаваўся і сказаў:
— Арам, было вельмі смачна.
На золку нас разбудзілі птушкі.
— А цяпер за працу,— сказаў я.— Пачынайце сёння ж.
— Сёння, сёння,— незадаволена буркнуў дзядзька Джоргі.
3 трагічным абліччам ён пайшоў з пустога дома, а я пачаў шукаць мятлу. Мятлы нідзе не знайшлося, і я выйшаў на ганак і сеў на прыступцы. Пры дзённым святле я ўбачыў, што тут цудоўны куток. На вуліцы стаяла толькі чатыры дамы. За два кварталы ад нас была відаць званіца. Я праседзеў на ганку цэлую гадзіну. Пасля, пятляючы па вуліцы, да мяне на веласіпедзе падкаціў дзядзька Джоргі, ззяючы ад радасці.
— Дзякаваць богу, не сёлета,— сказаў ён і зваліўся з веласіпеда ў ружовы куст.
— Што не сёлета? — не зразумеў я.
— Няма работы,— аб’явіў ён.— Дзякаваць богу, няма работы.
Ён сашчыкнуў з куста ружу і панюхаў яе.
— Няма работы? — спытаўся я.
— Няма, дзякаваць богу, няма.
Ён глядзеў на ружу і ўсміхаўся.
— Чаму няма? — здзівіўся я.
— Няма кавуноў,— растлумачыў дзядзька Джоргі.
— А што ім зрабілася, тым кавунам? — спытаўся я.
— Скончыўся сезон.
— Няпраўда,— не даў веры я.
— Кажу табе, скончыўся сезон,— паўтарыў дзядзька Джоргі.
— Дзядуля вам за гэта галаву адкруціць,— перасцярог я.
— Скончыўся сезон,— стаяў на сваім дзядзька
Джоргі.— Дзякаваць богу, усе кавуны ўжо сабралі.
— Хто гэта вам сказаў?
— Сам фермер. Сам фермер сказаў мне гэта.
— Гэта ён проста так, таму што не хацеў вас засмучаць. Ён сказаў, бо ведаў, што душа ў вас не ляжыць да гэтакай работы.
— Дзякаваць богу,— не пераставаў паўтараць дзядзька Джоргі,— сезон скончыўся. Усе спелыя кавуны ўжо сабралі.
— Што ж мы цяпер будзем рабіць? — спытаўся я.— Сезон жа толькі пачаўся.
КНІГІ ОНЛАЙН
