У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
— Ды не, цяжкасці.
— Ну, перш за ўсё я найму некалькі мексіканцаў, каб яны тут як след папрацавалі.
— А што яны будуць рабіць?
— Спачатку расчысцяць зямлю. Потым будуць шукаць ваду і капаць калодзеж.
— Дзе ж яны будуць капаць яго?
— Як дзе — у зямлі,— не зразумеў майго пытання
дзядзька.— А як знойдзем ваду, дык я загадаю ўзараць зямлю і пачну садзіць.
— Што вы збіраецеся садзіць? Пшаніцу?
— Пшаніцу? — абурыўся дзядзька.— Нашто мне тая пшаніца! Буханка хлеба каштуе ўсяго пяць цэнтаў. Я пасаджу тут гранатавы сад.
— А колькі каштуюць гранаты? — спытаўся я.
— Бачыш, у гэтых мясцінах не ведаюць, што такое гранаты.
— А што яшчэ вы думаеце садзіць?
— Я хачу пасадзіць яшчэ некалькі відаў дрэў.
— Можа, персікі? — пацікавіўся я.
— Ага, персікі, акраў з дзесяць.
— I абрыкосы?
— Няўжо ж не! — падхапіў дзядзька.— Абрыкос — гэта найцудоўнейшы фрукт. Далікатная форма, чароўны смак і дзівосная костачка. Так што абрыкосаў я пасаджу акраў дваццаць.
— Добра, калі мексіканцы адразу знойдуць ваду,— сказаў я.— А вы ўпэўнены, што ў гэтай зямлі ёсць вада?
— А як жа,— не вагаючыся, адказаў дзядзька.— Важна толькі пачаць. Трэба будзе папярэдзіць людзей, каб сцерагліся грымучых змей. Так, значыцца, гранаты,— паўтарыў ён.— Персікі. Абрыкосы. Што яшчэ?
— Можа, інжыр?
— Трыццаць акраў інжыру,— згадзіўся дзядзька.
— А як наконт тутавых ягад? Шаўкоўніца — даволі прыгожае дрэва.
— Тутавыя ягады,— усцешыўся дзядзька і аж прыцмокнуў языком.— Прыгожае дрэва, што й казаць. Дрэва, якое я добра ведаў на старой радзіме. Дык колькі акраў ты параіў бы?
— He менш як дзесяць.
— Добра,— падтрымаў дзядзька.— Што яшчэ?
— Алівы таксама прыгожыя.
— I to праўда, прыгожыя — толькі ў свеце пашукаць. Значыць, акраў дзесяць аліўкавых дрэў. Яшчэ што?
— Ну, яблыні наўрад ці прыжывуцца на гэтай зямлі.
— Відаць, не прыжывуцца. Дый я ўсё роўна не люблю яблыкаў.
Ён уключыў матор, і мы паехалі з сухога поля на гэтакую самую сухую дарогу. Машына злёгку падскоквала, пакуль не дабралася да дарогі, а там мы паехалі хутчэй.
— Толькі вось яшчэ што,— сказаў дзядзька.— Калі мы прыедзем дадому, нічога не кажы пра гэтую ферму нашым.
— He скажу,— паабяцаў я.
«Ферма? — падумаў я сам сабе.— Якая ферма?»
— Хай гэта будзе сюрпрыз. Ты ж ведаеш, якая ў цябе бабуля. Я спачатку зраблю, як запланаваў, а калі давяду да ладу, дык павязу на ферму ўсю сям’ю і здзіўлю іх.
— Ага, сэр.
— Ані слова ніводнай душы.
— Дамовіліся, сэр.
Неўзабаве мексіканцы пачалі працаваць і расчышчаць зямлю. За два месяцы яны ўпарадкавалі ці не з дзесяць акраў. Працавалі яны рыдлёўкамі і матыкамі. Навошта ім загадалі гэта рабіць, ніхто з іх не мог узяць у цям. Усё гэта здавалася ім надта дзіўным, але яны не наракалі. Ім плацілі, і гэта было адзінае, што мела для іх значэнне. Працавалі ў дзядзькі два браты са сваімі сынамі. Аднойчы старэйшы брат, Дыега, вельмі ветліва спытаўся ў майго дзядзькі, чым яны тут, уласна кажучы, займаюцца.
— Сеньёр,— сказаў ён,— прабачце, калі ласка, але нашто мы карчуем кактусы?
— Я буду саджаць на гэтай зямлі,— адказаў дзядзька Мялік.
Астатнія мексіканцы спыталіся ў Дыега на сваёй мове, што яму сказаў гаспадар, і той ім растлумачыў.
Яны вырашылі не казаць дзядзьку, што нічога ў яго з гэтага не выйдзе, і спакойна карчавалі кактусы далей.
Аднак кактусы здаліся ненадоўга. Расчышчаная зямля зноў скрозь парасла свежымі калючымі парасткамі. Гэта ўразіла майго дзядзьку ў самае сэрца.
— Каб пазбавіцца ад кактусаў,— сказаў я,— тут патрэбна глыбокае ворыва. Трэба ўсё пераараць.
Дзядзька абмеркаваў гэтае пытанне з Раенам, які гандляваў сельскагаспадарчымі прыладамі, і той папаіў яму не поркацца з коньмі, а зрабіць так, як робяць людзі: пусціць па зямлі добры трактар і за дзень зрабіць тое, што конь не зробіць за год.
I дзядзька купіў трактар «Джон Дыр». Гэта была цудоўная машына. Механік ад Раена навучыў Дыега, як карыстацца ёю, і на другі дзень, калі мы з дзядзькам прыехалі на ўчастак, то ўбачылі далёка наперадзе трактар і пачулі, як ён гудзе ў страхотнай бязлюднасці пустыні. Гук рабіў жахлівае ўражанне. I сапраўды гэта было жахліва. Але мой дзядзька схіляўся да думкі, што гук цудоўны.
— Прагрэс,— сказаў ён.— Вось табе і новы век. Дзесяць тысяч гадоў назад сотня людзей працавала б тыдзень, каб зрабіць тое, што за сёння зрабіў трактар.
— Дзесяць тысяч гадоў назад? — перапытаў я.— Вы, відаць, маеце на ўвазе ўчора?
— Усё роўна нічога не можа параўнацца з сучаснымі выгодамі,— вымавіў дзядзька.
— Трактар не выгода,— запярэчыў я.
— Тады што гэта? Хіба трактарыст не сядзіць?
— Нават калі б ён захацеў стаяць, дык не ўстаяў бы на ім,— кажу я.
— Калі ёсць дзе сядзець,— вёў сваё дзядзька,— дык гэта выгода. Ты ўмееш свістаць?
— Умею, сэр. А якую песню вы хацелі б пачуць?
— Якую песню? Пры чым тут песня? Ніякіх песень мне не трэба. Я хачу, каб ты свіснуў гэтаму мексіканцу на трактары.
— Навошта?
— Ды так проста. Свісні, і ўсё. Я хачу, каб ён ведаў, што мы тут і што нам падабаецца, як ён працуе. Ён, відаць, узараў акраў дваццаць.
— Добра, сэр, свісну.
Я засунуў у рот другі і трэці пальцы абедзвюх рук і свіснуў як меў моцы. Выйшла добра і гучна. Але мы самі ішлі да мексіканца, і я не мог дабраць розуму, чаму мой дзядзька папрасіў мяне свіснуць.
— Яшчэ раз,— сказаў ён.
Я свіснуў яшчэ раз, але Дыега не чуў.
— Гучней,— загадаў дзядзька.
На гэты раз я ўклаў у свіст усю сваю сілу, і мой дзядзька затуліў вушы рукамі. Я ажно пачырванеў. I мексіканец на трактары пачуў нас. Ён збавіў хуткасць, завярнуўся і пачаў гнаць баразну да нас.
— Вы хочаце, каб ён гэта рабіў? — спытаўся я ў дзядзькі.
— Мне ўсё роўна,— адказаў той.
За якія паўтары хвіліны трактар з мексіканцам апынуўся каля нас. Было відаць, што мексіканец вельмі задаволены. Ён ацёр з твару бруд і пот і злез з трактара.
— Сеньёр,— сказаў ён,— гэта цуд.
— Я рады, што вам падабаецца,— адказаў дзядзька.
— А вы б не хацелі праехацца? — спытаўся мексіканец.
Дзядзька не ведаў, што адказаць. Ён паглядзеў на мяне.
— Ідзі ты першы,—• сказаў ён.— Садзіся і пакатайся крыху, калі хочаш.
Дыега ўзлез на трактар і дапамог мне. Ён сеў на металічнае сядзенне, а я стаў ззаду і абхапіў яго за плечы. Трактар затросся, потым падскочыў і зрушыў з месца. Ён ехаў і пры гэтым здорава гудзеў. Мексіканец зрабіў вялікі круг і зноў пад’ехаў да дзядзькі. Я саскочыў на зямлю.
— Добра,— сказаў мой дзядзька мексіканцу.— А цяпер працуйце далей.
I мексіканец павёў трактар туды, дзе ён араў дагэтуль.
Ваду з-пад зямлі дзядзьку ўдалося здабыць толькі праз некалькі месяцаў. Шчыліны прасвідравалі па ўсёй плошчы, але вада не ішла. Меў дзядзька, вядома, і механічныя помпы, але і ад іх не было карысці. 3 Тэхаса прыехаў водны спецыяліст, па прозвішчу Рой, з двума малодшымі братамі, і яны пачалі даследаваць зямлю. Яны паабяцалі дзядзьку, што знойдуць яму ваду. У іх пайшло на гэта тры месяцы, вада была брудная, ды і той хапіла б, як той казаў, на кашэчыя слёзы,—• адзін кволы струменьчык. Спецыяліст сказаў дзядзьку, што хутка вады пабольшае, і паехаў назад у свой Тэхас.
К гэтаму часу ўжо расчысцілі і ўзаралі палову зямлі, і была вада, так што прыйшла пара саджаць.
Мы пачалі з гранатавых дрэў. Былі яны найлепшай якасці і вельмі дарагія. Пасадзілі мы іх штук семсот. Я сам пасадзіў сотню, дзядзька таксама даволі многа. Мы займелі дваццаціакравы гранатавы сад у чорта ў зубах, у найдзічэйшай пустыні, якая хоць калі-небудзь сустракалася чалавеку. Гэта была самая чароўная бязглуздзіца, якую толькі можна было
ўявіць, і мой дзядзька згубіў ад яе галаву. Ды толькі была адна закавыка: грошы ў майго дзядзькі канчаліся. Замест таго каб пайсці далеіі і засадзіць дрэвамі ўсе шэсцьсот восемдзесят акраў, ён рашыў прысвяціць свой час, энергію і грошы адным толькі гранатавым дрэвам.
— Гэта толькі напачатку,— казаў ён,— пакуль не пачнём прадаваць гранаты, а як разгорнемся, дык утаргуем свае грошы.
— Канечне, сэр,— згаджаўся я.
Я не быў упэўнены, але мне чамусьці здавалася, што ніякіх ядомых гранатаў з гэтых маленькіх дрэўцаў мы не атрымаем, прынамсі, гады два-тры, аднак нічога не сказаў. Дзядзька разлічыў рабочых-мексіканцаў, і мы з ім заняліся гаспадаркай самі. У нас быў трактар і шмат зямлі, і таму час ад часу мы ездзілі на ферму, ганялі сюды-туды трактар, карчавалі кактусы і ўзрыхлялі глебу паміж дрэвамі. Так працягвалася тры гады.
— Неўзабаве ўжо,— казаў мой дзядзька,— на месцы гэтай пустыні ты ўбачыш самы цудоўны сад на свеце.
Час ішоў, а з вадой было па-ранейшаму кепска. To раптам пачынаў біць шчодры струмень, у якім амаль не было каменьчыкаў, і дзядзька без меры цешыўся; то на другі дзень зноў ішла брудная вада, дый той было зусім мала. Гранатавыя дрэвы мужна змагаліся за жыццё, але яны ніколі не атрымлівалі столькі вільгаці, колькі ім было трэба, каб пачаць нарэшце пладаносіць.
Зацвілі яньі толькі на чацвёрты год. To была надзвычайная ўрачыстасць для дзядзькі. Ён ледзь не ачмурэў ад радасці, калі ўбачыў цвет.
Аднак нічога талковага з таго цвету не выйшла. Ён быў вельмі прыгожы, і толькі. Пурпуровы і самотны.
Таго лета дзядзька зняў ураджаю тры маленькія гранаты.
Адзін з’еў я, другі з’еў ён, а трэці мы выставілі на самым відным месцы ў ягонай канторы.
Праз год мне споўнілася пятнаццаць гадоў. Шмат цудоўнага адбылося ў маім жыцці за гэты час. Я маю на ўвазе тое, што прачытаў шмат добрых кніжак і вырас ростам з майго дзядзьку. Ферма ўсё яшчэ была нашым сакрэтам. Дзядзька ўтрубіў на яе процьму грошай, але яму заўсёды здавалася, што вось-вось ён пачне прадаваць гранаты, верне свой капітал і ажыццявіць план стварэння саду ў пустыні.
Дрэвы раслі слабавата. Яны выцягнуліся крыху, але гэта было ледзь прыкметна. Многія з іх завялі і загінулі.
— Гэта норма,— казаў дзядзька.— Дваццаць дрэў на акр — страта звычайная. Новыя дрэвы саджаць мы пакуль што не будзем. Зробім гэта пазней.
Апроч усяго, ён яшчэ выплачваў грошы за зямлю.
На другі год ён зняў каля дзвюх соцень гранатаў. Збіралі ўраджай мы з ім разам. Гранаты гэтыя мелі выгляд даволі мізэрны. Мы ўпакавалі іх у прыгожыя скрынкі, і дзядзька адправіў усё аднаму дому аптовага гандлю ў Чыкага. Усіх скрынак было адзінаццаць.
КНІГІ ОНЛАЙН
