У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
— А дзе ж яно? — кажу я.
— У шатландскіх гарах,— сказаў стары чалавек.— Слухай, хлопча, мне вельмі хочацца піць.
— А як гэта выйшла, што ўсе вашы сваякі пакінулі сэрцы ў гарах? — не сунімаўся я.
— Такія вось мы,— адказаў стары чалавек.— Сёння — тут, а заўтра — бывайце назаўсёды.
— Сёння — тут, а заўтра — бывайце назаўсёды? — не зразумеў я.— Як гэта?
1 Першы радок з верша Роберта Бёрнса (1759—1796) «У гарах маё сэрца».
— А так: вось мы жывыя, а вось нас ужо і няма,— сказаў стары чалавек.
— А дзе мама вашай мамы?
— Яна ў штаце Вермант, у маленькім гарадку Уайт Рывер, але сэрца яе не там,— сказаў стары чалавек.
— I яе беднае высахлае сэрца таксама ў гарах? — спытаўся я.
— А дзе ж яму быць, як не ў гарах? — адказаў стары чалавек.— Сынок, я паміраю — так піць хочацца.
Тут на ганак выйшаў мой бацька і зароў, нібы леў, які толькі што прачнуўся ад кепскіх сноў.
— Джоні,— рыкнуў ён,— ці адчэпішся ты нарэшце ад няшчаснага старога? Зараз жа прынясі гладыш вады, пакуль ён не ўпаў і не памёр. Дзе твая выхаванасць, чорт цябе вазьмі?!
— Ужо і няможна чалавеку адзін раз пагаварыць з падарожнікам,— пакрыўдзіўся я.
— Зараз жа прынясі чалавеку вады! — закрычаў бацька.— I не стой тут, як слуп, каб цябе воўк! Прынясі яму піць, пакуль ён не ўпаў і не памёр.
— От сам вазьмі і прынясі. Усё роўна нічога не робіш.
— Гэта я нічога не раблю? — абурыўся бацька.— Джоні, ты ж добра ведаеш — я складаю новую паэму.
— Адкуль мне ведаць? — запярэчыў я.— Стаіш тут на ганку, закасаўшы рукавы, а мне трэба ведаць.
— Але ж ты павінен ведаць,— упікнуў мяне бацька.
— Дзень добрьі,— павітаўся з бацькам стары чалавек.— Ваш сын мне казаў, які тут у вашых краях прыемны прахалодны клімат.
«Госпадзі, твая воля,— стрэліла мне ў голаў,— я і не думаў гаварыць яму пра клімат. Што ён такое вярзе? »
— Дзень добры,— адказаў бацька.— Мо зойдзеце
да нас адпачыць крыху? Зробіце нам вялікі гонар, калі далучыцеся да нашай сціплай вячэры.
— Сэр,— сказаў стары чалавек,— я паміраю з голаду. Я іду.
— А ці можаце вы зайграць «Пі за мяне позіркам сваім»? — папытаўся я ў госця.— Надта ж хочацца паслухаць.
— Сынок,— сказаў стары чалавек,— калі дажывеш да майго веку, ты зразумееш, што песні — не самае галоўнае. Самае галоўнае на свеце — хлеб.
— Усё роўна хочацца паслухаць, як вы граеце гэтую песню,— сказаў я.
Стары чалавек падняўся на ганак і паціснуў руку майму бацьку.
— Джаспер Макгрэгар,— назваўся ён.— Акцёр.
— Вельмі рады пазнаёміцца з вамі,— сказаў бацька.— Джоні, прынясі містэру Макгрэгару гладыш вады.
Я збегаў да калодзежа, дастаў халоднай вады і прынёс старому чалавеку. Ён адным духам выпіў нагбом увесь гладыш. Потым агледзеўся, зірнуў на неба, і яго вочы зноў вярнуліся на вуліцу Сан-Беніта, над якой ужо заходзіла сонца.
— Мне адсюль дадому, бадай, пяць тысяч міль,— сказаў ён.— Ці не з’есці нам па скібачцы хлеба з сырам, каб дух не пакінуў цела?
— Джоні,— кажа бацька,— збегай да бакалейшчыка, купі батон і фунт сыру.
— Давай грошы,— адказаў я.
— Скажы містэру Козаку, каб даў напавер,— параіў мне бацька.— У мяне ні цэнта, Джоні.
— Ён не дасць напавер,— запярэчыў я.— Яму ўжо абрыдла гэта. Ён злуецца на нас. Кажа, што мы не працуем і нічога не плацім па рахунках. Мы ўжо вінаватыя сорак цэнтаў.
— Ідзі і ўгавары яго,-— загадаў бацька.— У цябе гэта добра выходзіць.
— Ён і слухаць не хоча,— зноў не згадзіўся я.— Містэр Козак кажа, што ён ведаць нічога не ведае, пакуль мы не аддамо яму сорак цэнтаў.
— Ідзі і ўгавары яго даць нам батон і фунт сыру,— не адступаўся бацька.— У цябе гэта добра выходзіць.
— Ідзі, сынок,— папрасіў стары чалавек,— і ўгавары містэра Козака, хай дасць табе батон і фунт сыру.
— Ідзі, Джоні, ідзі,— сказаў бацька.— Ты яшчэ ніколі не выходзіў з гэтае лаўкі з пустымі рукамі. He пройдзе і дзесяці хвілін, як ты вернешся з каралеўскім харчам.
— He ведаю,— засумняваўся я.— Містэр Козак кажа, што мы яму толькі зубы загаворваем. Ён хацеў ведаць, якая ў цябе работа.
— Добра, добра, бяжы і скажы яму. Мне няма чаго хаваць. Я пішу вершы. Скажы містэру Козаку, што я дзень і ноч пішу вершы.
— Добра, скажу,— згадзіўся я,— але наўрад ці гэта яго кране. Ён кажа, што ты ніколі не ходзіш шукаць сабе работы, як усе беспрацоўныя. Ён кажа, што ты лайдак і дармаед.
— Ідзі і скажы яму, Джоні, што ён дурань. Скажы гэтаму чалавеку, што твой бацька, можа, ці не найвялікшы невядомы паэт нашага часу.
— А яму пляваць,— сказаў я.— Але хай сабе, пайду паспрабую. А дома нічога няма?
— Толькі кукуруза,— адказаў бацька.— Чацвёрты дзень запар душымся гэтай кукурузай. Твая задача, Джоні,— дастаць хлеба і сыру, калі ты хочаш, каб я скончыў сваю доўгую паэму.
—■ Пастараюся,— паабяцаў я бацьку.
— Толькі ж глядзі, не баўся,— папярэдзіў мяне містэр Макгрэгар.— Бо мне адсюль дадому пяць тысяч міль.
— Я бягом,— сказаў я.
— Калі знойдзеш па дарозе грошы,— гукнуў мне
наўздагон бацька,— дык помні, што палова мая. — Добра,— згадзіўся я.
Дарогу да лаўкі містэра Козака я прабег адным духам, але па дарозе нічога не знайшоў, ні цэнта.
Я ўвайшоў у лаўку, і містэр Козак расплюшчыў вочы.
— Містэр Козак,— пачаў я,— калі б вы раптам адзін апынуліся ў Кітаі, без цэнта ў кішэні, вы ж бы, пэўна, верылі, што які-небудзь мясцовы хрысціянін дасць вам фунт рысу, праўда?
— Што табе трэба? — перабіў мяне містэр Козак.
— Я проста хачу пагаманіць,— адказаў я.— Вы ж бы верылі і спадзяваліся, што які-небудзь прадстаўнік арыйскай расы дапаможа вам, праўда, містэр Козак?
— Колькі ў цябе грошай? — пацікавіўся містэр Козак.
— Ай, ды што там тыя грошы, містэр Козак,— кажу я.— Я ж вам проста пра чалавека ў Кітаі, якому патрэбна дапамога белай расы.
— Нічога не ведаю і ведаць не хачу,— зазлаваўся містэр Козак.
— Але што вы рабілі б у Кітаі, калі б так сталася? — не супакойваўся я.
— А я ведаю? — не паддаваўся містэр Козак.— Чаго я не бачыў у тваім Кітаі?
— Ну, дапусцім, вы ўсё-такі апынуліся ў Кітаі, выгаладаліся, а вакол — каб хоць адна знаёмая душа. Вам бы і ў галаву не прыйшло, што нейкі добры хрысціянін выпхне вас за дзверы, не даўшы на дарогу хоць фунт рысу? Праўда ж, містэр Козак?
— Праўда, праўда,— нарэшце згадзіўся містэр Козак,— але ж ты, Джоні, не ў Кітаі, і твой тата таксама. Табе і твайму татку давядзецца ўсё-такі пачынаць калі-небудзь працаваць, дык чаму б вам не пачаць цяпер? Што да мяне, дык я і не думаю даваць вам HanaBep, бо ведаю, што вы ніколі не заплаціце.
— Містэр Козак,— не здаваўся я,— вы мяне няправільна зразумелі: я вам зусім не пра харчы. Я проста кажу пра гэтых язычнікаў у Кітаі, калі вы, напрыклад, паміраеце з голаду, а яны ўсе навокал стаяць сабе і ў вус не дуюць.
— Тут не Кітай,— сказаў містэр Козак.— Каб пражыць у нашай краіне, трэба працаваць. Уся Амерыка працуе.
— Містэр Козак,— зноў пытаюся,— калі б, дапусцім, ваша жыццё залежала ад батона і ад фунта сыру, няўжо б вы вагаліся: папрасіць гэтага ў якога-небудзь хрысціянскага місіянера ці не?
— Бо такі вагаўся б,— адказаў містэр Козак.— Я проста пасаромеўся б.
— Нават калі б вы былі ўпэўнены» што аддасце яму два батоны і два фунты рысу? Нават тады?
— Нават тады,— цвёрда сказаў містэр Козак.
— Ну, гэта вы дарма, містэр Козак,— кажу я.— Гэта капітулянцкая пазіцыя. Калі вы не перадумаеце, вас можа напаткаць толькі адно — смерць. Вы ж сканаеце ў Кітаі, містэр Козак.
— А мне ўсё роўна,— сказаў містэр Козак,— няхай сабе і сканаю. Але ты і твой татка павінны заплаціць за батон і сыр. Чаму ён не шукае працы?
— Дарэчы, містэр Козак, як вам здаровіцца? — папытаўся я.
— Дзякуй, Джоні, добра. А табе?
— Лепш і не бывае, містэр Козак! А як вашы дзеці?
— Выдатна,— адказаў містэр Козак.— Сцяпан пачынае хадзіць.
— Гэта ж так добра, так добра,— кажу.— А Анжэла?
— Анжэла спрабуе спяваць,— усцешыўся містэр Козак.— А як твая бабуля?
— А што той бабулі! — кажу.— Таксама спрабуе спяваць. Кажа, што з большай ахвотай была б опернай
зоркай, чым каралевай. А як ваша жонка, містэр Козак?
— Вой, і не кажы, цудоўна,— ажывіўся містэр Козак.
— I сказаць вам не магу, як я рады чуць, што ў ваіпым доме ўсё добра,— сказаў я.— Упэўнены, што ваш Сцяпан будзе вялікі чалавек.
— Будзем спадзявацца,— сказаў містэр Козак.— Хачу аддаць яго ў сярэднюю школу. Хай ужо ён даб’ецца таго, чаго не ўдалося мне. He хачу, каб і ён стаяў за прылаўкам.
— Я вельмі веру ў Сцяпана,— падтрымаў я містэра Козака.
— А чаго ж табе трэба, Джоні? — папытаўся містэр Козак.— I колькі ў цябе грошай?
— Містэр Козак,— пачаў я,— ведаеце, я прыйшоў да вас не купляць. Проста час ад часу мне надта прыемна без лішняга сгіеху пагаварыць з вамі на філасофскія тэмы. Дайце мне французскі батон і фунт сыру.
— Толькі не напавер,— папярэдзіў містэр Козак.
— А як Эстэр? — пытаюся.— Як ваша дачка красуня Эстэр, га?
— У Эстэр усё ў парадку,— кажа містэр Козак,— але табе ўсё ж такі прыйдзецца заплаціць. Ты і твой TaTa — самыя несумленныя грамадзяне ва ўсёй Амерыцы.
— Я рады, што ў Эстэр усё ў парадку,— сказаў я.—■ А ведаеце, у нас у гасцях Джаспер Макгрэгар. Ён акцёр.
— Ніколі не чуў пра такога,— азваўся містэр Козак.
— I дайце яшчэ бутэльку піва містэру Макгрэгару,— папрасіў я.
— Я не магу даць табе бутэлькі піва,— запярэчыў містэр Козак.
— Ну, я ж ведаю, што можаце,— не адступаўся я.
— He магу,— занатурыўся містэр Козак.— Я дам табе толькі булку чэрствага хлеба і адзін фунт сыру, і годзе. Джоні, а што ўсё ж такі робіць твой тата?
— Мой тата піша вершы, містэр Козак,— адказаў я.— Гэта адзінае, чым ён займаецца. Ён адзін з найвялікшых невядомых паэтаў свету.
— Калі ж ён атрымае грошы? — пацікавіўся містэр Козак.
— Ён ніколі іх не атрымае,—адказаў я.— Як той казаў, з аднаго вала дзвюх скур не дзяруць: і вялікім быць, і грошы атрымліваць.
— Мне не падабаецца такі занятак,— сказаў містэр Козак.— Чаму твой тата не працуе, як усе людзі, га, Джоні?
— Ён працуе шчырэй за ўсіх,— сказаў я.— Мой бацька працуе ў два разы болей, чым звычайны чалавек.
— Добра, цяпер ты мне вінаваты пяцьдзесят пяць цэнтаў, Джоні,— нагадаў містэр Козак.— Сёння я табе яшчэ дам сёе-тое, але гэта апошні раз.
— Перадайце Эстэр, што я кахаю яе,— сказаў я.
— Абавязкова,— паабяцаў містэр Козак.
КНІГІ ОНЛАЙН
