У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
— Дык што? — спытаў настаўнік.
— Даю слова,— сказаў Джэкаб,— я не ведаю чаму. Я рэдка хаджу ў кіно.
— Але ж ты быў калі-небудзь у кіно? — спытаў пастаўнік.
— Быў, сэр,— адказаў ён,— і не раз. Але я хутка ўсё забываю. Я нічога не памятаю.
— Але ж ты, вядома, памятаеш,— сказаў настаўнік,— хоць адну маленькую дэталь з фільма, якая можа служыць благім прыкладам і быць прычынай, чаму ніколі не трэба хадзіць у кіно.
I тут раптам твар Джэкаба асвяціўся шырокай усмешкай.
— Ведаю! — зарадаваўся ён.
— Слухаем,— сказаў настаўнік.
— Там нас вучаць шпурляць у ворагаў пірожнымі, біць нагамі жанчын і ўцякаць.
— Гэта ўсё, што ты памятаеш? — спытаў містэр Паркер.
— Так, сэр,— адказаў Джэкаб.
— Гэта не прычына,— сказаў Эрнест Уэст.— Чаму нельга кідацца пірожнымі?
— Таму што яны ўсяго цябе запэцкваюць,— сказаў Джэкаб і засмяяўся.— Памятаеш, як крэм капае з твару?
— Віць жанчын нагамі — гэта, безумоўна, кепска,— еказаў містэр Паркер.— Цудоўна, містэр Хайлэнд. Я ведаў, што калі вы як след падумаеце,. дык абавязкова ўепомніце важную прычыну.
Наступная была чарга Нельсана Холгама.
— Хадзіць у кіно вельмі дорага,— сказаў ён.— Занадта шмат каштуе.
— У «Біжу» ўсяго пяць цэнтаў,— сказаў я,— так што гэта не прычына.
— За пяць цэнтаў можна купіць буханку хлеба,— сказаў Нельсан.— У наш час пяць цэнтаў — гэта грошы.
— Правільна,— падхапіў містэр Паркер.— Прычына сапраўды вельмі важная. Ёсць куды болып высакародньія спосабы патраціць грошы. Падумайце толькі, якога велізарнага прагрэсу мы дасягнулі б усяго нават за адзін год, калі б нашы маладыя людзі перасталі хадзіць у кіно, а аддавалі б грошы на місіянерскую дзейнасць. 0, за тыя грошы, што трацяцца на легкадумныя забавы накшталт кіно, мы маглі б за год схіліць увесь свет да хрысціянства.
Містэр Паркер кіўнуў Эрнесту Уэсту, каб гаварыў ён.
— Кіно вучыць нас быць незадаволенымі тым, што мы маем,— сказаў Эрнест.— Мы бачым, як людзі раз’язджаюць у вялікіх аўтамабілях, жывуць у вялікіх дамах, і становімся зайздросцамі.
— Зайздроснікамі,— паправіў містэр Паркер.
— Нам хочацца ўсяго гэтага,— гаварыў далей Эрнест,— але мы ведаем, што атрымаць нельга, бо ў нас няма грошай, каб купіць гэта ўсё, і таму нам бывае кепска.
— Цудоўная прычына,— сказаў містэр Паркер.
Потым была чарга Люка, а пасля мая.
— Там кепская музыка,— сказаў Люк.
— Толькі не ў «Ліберці»,— сказаў Томі Цэзар,— і нават не ў «Кінеме». Гэта не прычына.
— А ў «Біжу» кепская,— сказаў Люк.— Там на механічным піяніна ўвесь час іграюпь адну і тую ж песню. Надакучвае. «Вяселле вятроў».
— Няпраўда,— сказаў Томі Цэзар,— там іншы раз іграюць другую песню. He ведаю толькі назвы. Там часам іграюць шэсць ці сем песень.
— Усе яны падобны адна да аднае,— сказаў Люк,— ад іх пачынае балець галава.
— Вось-вось, мы да чагосьці набліжаемся,— сказаў наш настаўнік.— Пачынае балець галава. Прычыняецца шкода нашаму здароўю. Няможна рабіць тое, што шкодна для здароўя. Здароўе — самае дарагое Hama багацце. Мы павінны рабіць тое, што ўмацоўвае наша здароўе, а не шкодзіць яму.
Я сказаў, што ў кіно не трэба хадзіць таму, што калі з яго выходзіш, дык перастаеш любіць наш горад.
— Усё здаецца такім недарэчным у нашым горадзе,— сказаў я,— што хочацца з’ехаць адсюль.
Потым надышоў час пусціць кашолку па кругу. Містэр Паркер сказаў невялікую прамову пра тое, як вельмі патрэбны грошы і наколькі лепей аддаваць, чым браць.
Томі Цэзар апусціў два пені, Пат Карыка — тры, Нельсан Холгам — адзін, Джэкаб Хайлэнд — пяціцэнтавік, і тады кашолка дайшла да Эрнеста Уэста. Ён перадаў яе Люку, Люк — мне, а я вярнуў яе містэру Паркеру. Мы нічога ў яе не паклалі. Містэр Паркер дастаў з кішэні кашалёк, пабразгаў манетамі, выцягнуў дваццаціпяціцэнтавік так, каб мы ўсе гэта бачылі, і ўкінуў яго да астатніх манет. Выгляд у яго быў велічны, За гэта яго ўсе цярпець не маглі, нават такі тупаваты хлопец, як Джэкаб Хайлэнд. Можна было падумаць, што гэтымі дваццаццю пяццю цэнтамі ён выратоўвае ўвесь свет.
Потым ён кожнаму з нас даў па нумары «У свеце хлопчыкаў», і ўрок закончыўся.
Усе падхапіліся са сваіх месц і выбеглі на вуліцу.
— Ну, апліка, да пабачэння,— сказаў Эрнест Уэст Люку.
— Апліка,— адказаў Люк.
Тут з царквы выйшла мая малодшая сястра Маргарэт, і мы падаліся дадому.
Я перагарнуў апошнюю старонку «У свеце хлопчыкаў» і ўбачыў аб’яву пра цэпелін. На карцінцы былі намаляваны два хлопчыкі, якія ляцелі высока ў небе ў гандоле цэпеліна. Выгляд у іх быў засмучаны — яны махалі на развітанне камусьці рукамі.
Калі мы прыйшлі дадому, нас, як заўсёды ў нядзелю, чакаў святочны абед. Тата і мама былі вельмі вясёлыя за сталом, і мы наеліся па самае годзе. Тата сказаў:
— Пра што ў вас быў урок, Люк?
— Пра шкоднасць кіно,— сказаў Люк.
— I ў чым жа яна, гэтая шкоднасць? — спытаў тата.
— Там паказваюць, як скачуць голыя жанчыны,— сказаў Люк,— бандыты забіваюць паліцэйскіх, білеты дарагія, і там вучаць нас кідацца пірожнымі.
— Зразумела,— сказаў тата.— Гэта вельмі кепска.
Пасля абеду я не мог прыдумаць, чым заняцца. Калі б я гэтак не саромеўся, не баяўся, я пайшоў бы да дома Алісы Смол і сказаў бы ёй, што яна мне падабаецца. «Аліса»,— сказаў бы я,— ты мне падабаешся». Але я баяўся. Калі б у мяне была свая лодка, я паплыў бы вакол свету. Потым я ўспомніў пра цэпелін. Люк быў на двары і збіваў дзве дзеравячкі.
— Што ты робіш? — спытаў я.
— Нічога,— адказаў Люк,— проста збіваю.
— Люк,— сказаў я,— вось мае пяць цэнтаў. Як прыйдзе цэпелін, дазволь мне падняцца з вамі.
Я спрабаваў угаварыць яго ўзяць маю манету, але ён не захацеў браць.
— He,— сказаў ён,— цэпелін — наш з Эрнестам Уэстам.
— Ну і хай сабе,— сказаў я,— мы з табою яіпчэ разлічымся.
— Давай, давай,— сказаў ён.
Было вельмі горача. Я прысеў на халаднаватую траўку пад нашым сікаморам і глядзеў, як Люк збівае дошчачкі. Па тым, як ён заганяў цвікі, можна было падумаць, што ён нешта майструе, і я так і думаў, пакуль ён не скончыў. Ён збіў разам штук дзесяць дошчачак, і на гэтым усё. Яны былі проста збіты разам. Нічога з іх не атрымалася.
Тата пачуў стук малатка і, пыхкаючы люлькай, выйшаў на двор.
— Як гэта называецца? — спытаў ён.
— Гэта? — перапытаў Люк.
— Ага,— сказаў тата.— Што гэта такое?
— Нічога,— адказаў Люк.
— Цудоўна,— сказаў тата, павярнуўся і пайшоў зноў у дом.
— Цудоўна? — здзівіўся Люк.
— У цябе ж нічога не выйшла,— сказаў я.— Чаму ты не змайструеш што-небудзь?
Было чуваць, як тата штосьці напявае ў доме. Мабыць, ён выціраў маме посуд. Ен спяваў вельмі гучна, а потым разам з ім заспявала і мама.
Тады Люк перастаў грукаць малатком і шпурнуў збітыя дошчачкі за гараж.
Ен абабег вакол гаража і вярнуўся з дошчачкамі, а пасля зноў закінуў іх і зноў прынёс.
— У што ты гуляеш? — спытаў я.
— Hi ў што,— сказаў ён.
— Люк, давай пойдзем разам да «Біжу»,— прапанаваў я.
— Я з табою? — здзівіўся Люк.
— Ну але,— сказаў я,— у цябе ёсць пяць цэнтаў і ў мяне. Давай сходзім на «Тарзана».
— Мне трэба збіраць грошы на цэпелін,— сказаў Люк.— У мяне ўжо ёсць дзесяць цэнтаў. Яшчэ восем тыдняў, і цэпелін будзе тут, а тады — бывай!
— Бывай? — не паверыў я.
— Ага,— сказаў Люк.— Бывай.
— Люк, але ж ты не паляціш ад нас, праўда? — сказаў я.
— Яшчэ як палячу! — сказаў брат.— А дзеля чаго, ты думаеш, ён мне трэба?
— I ты не збіраешся ніколі вярнуцца, Люк?
— Вярнуся абавязкова,— сказаў ён.— Я палячу на адзін-два месяцы, а потым вярнуся.
— А куды ты збіраешся ляцець, Люк? — спытаў я.
— На Кландайк,— сказаў ён,— на Поўнач.
— У той халодны край, Люк?
— Акурат туды,— сказаў Люк.— Мы з Эрнестам Уэстам, маім кампаньёнам. Талка эскас.
— Што гэта азначае, Люк? — спытаў я.— Ну, калі ласка, скажьі мне. Што азначае «талка эскас»?
— Гэта ведаем толькі мы з кампаньёнам,— сказаў Люк.
— Я нікому нр раскажу, Люк. Даю слова, не раскажу.
— Пойдзеш і каму-небудзь разбалбочаш,— сказаў Люк.
— Клянуся,— сказаў я,— каб я здох!
— Каб табе іголкі загналі ў язык, калі разбалбочаш?
— Згода,— сказаў я,— іголкі і распаленае жалеза, Люк.
— Слова гонару?
— Слова, Люк. Ну што гэта азначае?
— Талка эскас?
— Ага, Люк. Талка эскас.
— Добрай раніцы,— сказаў ён.— Гэта азначае
«добрай раніцы».
Я не мог гэтаму паверыць.
— I гэта ўсё, Люк?
— Гэта ўсё, што азначае «талка эскас». Але ў нас ёсць цэлая мова.
— Талка эскас, Люк,— сказаў я.
— Імель! — адказаў ён.
— А што азначае «імель», Люк?
— Імель?
— Ага, Люк.
— He разбалбочаш?
— Я ж пакляўся ўжо, Люк, і яшчэ клянуся: Гарачыя іголкі мне ў язык, калі хоць каму што-небудзь скажу.
— Прывітанне,— сказаў Люк.— «Імель» азначае «прывітанне».
— Давай сходзім у «Біжу», Люк,— прапанаваў я.— У нас з табою ёсць па пяць цэнтаў.
— Добра,— сказаў ён.— Шчыра кажучы, галава ад музыкі не баліць. Гэта я проста так гаварыў.
— Скажы маме,— папрасіў я.
— Яна, можа, не пусціць,— засумняваўся Люк.
— А можа, пусціць. Можа, тата скажа ёй, каб пусціла нас.
Мы з Люкам зайшлі ў дом. Тата выціраў талеркі, якія мыла мама.
— Можна нам пайсці ў «Біжу», мама? — папрасіўся Люк.
— Што я чую? — здзівіўся тата.— Я думаў, што ў вас быў урок пра шкоднасць кіно.
— Так, сэр,— адказаў Люк.
— А як ваша сумленне? He трывожыць вас? — спытаў тата.
— I што там ідзе, у кіно? — спытала мама.
— «Тарзан»,— сказаў я.— Можна мы сходзім, ма? Мы не апусцілі нашы манеткі. Люк збірае на цэпелін, але мяне ён не бярэ з сабою ў палёт.
— He апусцілі свае манеткі? — здзівіўся тата.— Зарубіце сабе на носе, дзеткі, што калі вы не будзеце аддаваць свае пяціцэнтавікі, дык гэтыя прэсвітэрыянскія місіянеры збяруць свае манаткі і з’едуць з Афрыкі.
— Я разумею,— сказаў Люк,— але мы з Эрнестам Уэстам збіраем грошы на цэпелін. Так што мы вымушаны былі гэтак зрабіць.
— На які цэпелін? — спытаў тата.
— На сапраўдны,— адказаў Люк.— Ён ляціць з хуткасцю восемдзесят міль у гадзіну і можа несці двух чалавек, мяне і Эрнеста Уэста.
— I колькі ён каштуе? — спытаў тата.
— Адзін долар,— сказаў Люк.— Яго прысылаюць з Чыкага.
— Вось што я табе скажу,— сказаў тата,— калі ты вычысціш гараж і будзеш наводзіць парадак на двары ўвесь тыдзень, у суботу я дам табе долар. Дамовіліся?
— Дзіва што! — усклікнуў Люк.
— I з умовай,— дадаў тата,— што ты возьмеш з сабою Марка.
КНІГІ ОНЛАЙН
