У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
— Га? — сказаў я.
Я не ведаў, што адказваць. I што ён хацеў сказаць сваім «як гэта ты надумаўся»? Нічога я не надумваў.
— Так рабіць нельга,— гаварыў ён.— Мы думалі, ты праедзешся вакол дома, каб паказацца каму-небудзь, або паездзіш дзе-небудзь паблізу.
— Я паказаўся сяму-таму,— сказаў я.— Можна мне атрымаць грошы назад?
— Баюся, што зараз ты вінаваты нам,— сказаў Ki-
раўнік агенцтва.— Машына новая, яе трэба прадаваць. А цяпер яна пабыла ўжо ў карыстанні.
— Можна мне атрымаць хоць частку грошай? — спытаў я.
— He,— адказаў кіраўнік агенцтва.
— Класны матацыкл! — сказаў я.
Я выйшаў і падаўся дадому. I нават на хвіліну не прыпыніўся і не задумаўся, дзе мне цяпер знайсці работу. Я быў перапоўнены шчасцем ад паездкі ў Мантарэй і назад.
ГЕНІЙ
Аднаго вечара ў піўнушцы Ізі да мяне падышоў адзін малады геній у вельветавых штанах і сказаў:
— Я чуў, вы пісьменнік. У мяне ёсць сюжэт, з якога атрымаецца цудоўны фільм, толькі мне патрэбны вопытны чалавек, каб запісаў за мяне. Я гэта і сам зрабіў бы, але працую, а пасля работы такі стомленьі, што не магу пісаць.
Я быў крыху пад чарчынай, але я ніколі не бываю задужа п’яны ці заняты, каб не выслухаць сабрата па пяру, і я сказаў:
— Давайце расказвайце мне ваш сюжэт. Калі ён чаго-небудзь варты, дык я запішу, і мы з вамі прымусім «Метро — Голдвін — Маер» зрабіць паводле яго фільм. Ну, дык што там у вас?
Калі вам удавалася надрукаваць сваё апавяданне ў якім-небудзь вядомым амерыканскім часопісе ці вы збіраліся гэта зрабіць, дык вы напэўна сустракалі самых розных людзей з сюжэтамі для цудоўных фільмаў. Асобамі з кінасюжэтамі хоць гаць гаці, ды сюжэты іхнія ненапісаныя; але здаецца, тыя, хто здымае фільмы, ніколі не сустракаюцца з гэтымі людзьмі, a
калі нават і сустракаюцца, дык, мусіць, ніколі не даюць ім магчымасці выказацца. Вось чаму ў нас паршывыя фільмы, нават каляровыя, нават калі ў іх здымаюцца такія зоркі, як Кларк Гэйбл, Джон Барымар, Норма Шырар і іншыя. Проста тым, хто робіць кіно, гэта, як той казаў, ані ў пяце, ані ў галаве.
У піўнушцы Ізі можна за вечар пачуць, прынамсі, восемдзесят сем цудоўных кінасюжэтаў, але ні адзін з іх не трапляе на экран.
Я папрасіў хлопца расказаць мне ягоны.
— Пачынаць спачатку? — спытаўся ён.
— He абавязкова,— сказаў я.— Пачынайце адкуль хочаце. Давайце з канца да пачатку. Можаце нават сесці, калі хочаце.
— He, дзякую, я лепш пастаю.
— I не спяшайцеся, расказвайце, колькі вам трэба,— дадаў я.
— Ды яно не так і многа,— адказаў хлопец.— Справа тут вось у чым. Ён кажа: «Я павінен нешта рабіць. Я не хачу ўсё жыццё прашароўваць штаны ў канторы». Садзіцца на параход і едзе ў Шанхай.
— Хто едзе ў Шанхай? — пытаюся я.
— Ды гэты хлопец, ну, Кларк Гэйбл, адным словам,— тлумачыць мой новы знаёмы.
— А-а, Кларк Гэйбл,— падхапіў я.— Дык ён кажа, што мусіць нешта рабіць? А што?
— Ён ідзе на палубу і сустракае там дзяўчыну.
— Дзяўчыну? Якую? — зноў пытаюся я.
— Джоан Кроўфард.
— Ага, зразумела, Кроўфард. Далей?
— Яны пакахалі адно аднаго.
— I ён нешта робіць?
— He, не адразу. Гэта ў канцы.
— Зразумела,— сказаў я.— Што-небудзь незвычайнае?
— Ён жэніцца з дзяўчынай.
— А як з грашыма? — папытаўся я.— У каго будуць грошы?
— Грошы ў яе. Адсюль і канфлікт.
— Ого, тут яшчэ і канфлікт?
— Няўжо ж не! Хлопец не сутэнёр — ён не хоча жаніцца, калі даведваецца, што дзяўчына багатая.
— Чаму?
— Ен лічыць, што яму няможна пабрацца з багатай, хоць ён яе і кахае. I яны пачынаюць сварыцца.
— Спадзяюся, жартам? — кажу я.— Нічога сур’ёзнага?
— Наадварот, надта сур’ёзна! Дзяўчыне неабходна выйсці замуж да таго, як параход прыплыве ў Шанхай, a то яна не атрымае спадчыну — васемнаццаць мільёнаў долараў.
— Колькі, вы кажаце, мільёнаў?
— Васемнаццаць.
— А вы мяркуеце, гэтага хопіць? — спытаўся я.— На ўсё?
— Павінна хапіць — сума даволі-такі кругленькая.
— I гэта вы называеце кругленькай? Драбяза! — чмыхнуў я.— Ну, а далей?
— А далей вось што. Дзяўчына заручана з немаладым брыдкім банкірам. Яна не хоча ісці за яго. Тут Джоан Кроўфард можа бліснуць.
— А хлопец?
— Калі яны пасварыліся, дык дзяўчына кажа, што пойдзе за банкіра,— гэта каб хлопец прыраўнаваў яе.
— Вось дзе яшчэ можна сыграць як след.
— I праўда, можна. Ну дык вось. Капітан рыхтуе вяселле на параходзе. Тут пачынаецца самае хвалюючае. Адна падзея за адной. Карабель захопліваюць кітайскія піраты, і адзін кітаец рашае ажаніцца з дзяўчынаю, але, безумоўна, без цырымоніі вянчання. Банкір не ўмешваецца, бо ён напалоханы. А хлопец зненавідзеў кітайца, Гэты малады адукаваны кітаец,
ён размаўляе па-англійску лепш за ўсіх на параходзс.
— Бач ты яго! — кажу я.
— Кітаец урываецца да дзеўчыны і пачынае ганяць яс па каюце.
— Гэта ўжо кепска.
— Ён лётае за ёй па каюце, але тут хлопец высаджвае дзверы. Усчынаецца бойка. Кітаец кідае хлопца на падлогу, дастае кінжал і хоча ім пырнуць саперніка.
— Куды?
— Проста ў сэрца. Тады дзяўчына б’е кітайца крэслам па галаве.
— От гэта каханне! — з захапленнем сказаў я.
— Тым часам на карабель прыходзіць радыёграма, у якой капітану загадваюць закаваць у кайданы банкіра за буйны крадзёж і дваяжэнства.
— За такія дробязі — у кайданы?
— Ну, можа, яшчэ за забойства. Фільм канчаецца тым, што хлопец цалуе дзяўчыну.
— Які канец! — усклікнуў я.
— Вам спадабалася? — спытаўся мой новы знаёмы.
— Вельмі.
— Хвалюючы сюжэт, га?
— He тое слова — проста дух займае! Асабліва калі кітаец ганяцца за дзяўчынаю.
— Я ведаў, што вам спадабаецца,— сказаў ён.— Перш-наперш, мне здаецца, вам трэба напісаць кнігу, а потым ужо прадаць кіношнікам.
— А далібог жа, зрабіў бы я вам гэтакую ласку, але пазаўчора я кінуў пісаць,— прызнаўся я.
— Чаму? — здзівіўся хлопец.
— Абрыдла, як горкая рэдзька. Адно і тое ж увесь час.
— Але ў мяне зусім іншым ладам,— пачаў угаворваць хлопец.— Успомніце кітайца. Усход супраць Захаду.
— Усё зразумела,— сказаў я,— але ад пазаўчора я больш не пішу. Так што пішыце самі.
— Вы думаеце, надрукуюць? — завагаўся ён.
— Няўжо ж не! Ці яны дурныя? — упэўніў я свайго новага знаёмага.
— Якім жа стылем мне пісаць?
— А што той стыль! Проста садзіцеся пасля працы і пішыце сабе ўсё, што стрэліць у голаў. Убачыце, што лепшага стылю і не трэба. У вас застанецца матэрыялу яшчэ на добрыя два фільмы.
— Але ж у мяне граматыка падкачала,— прызнаўся хлопец.
— У мяне таксама,— сказаў я.— Хай вас гэта не бянтэжыць. Ваша граматыка будзе часткай вашага стылю, часткай вашай індывідуальнасці. Калі я не памыляюся, дык вы геній.
— Ай, ды што вы! — засаромеўся хлопец.— Проста ў мяне шмат ідэй. А колькі я пазабываў ужо — хапіла б на добры дзесятак кніг і кінафільмаў!
— А вы запісвайце, каб не забываць,— параіў я.— Вы ж губляеце грошы кожную мінуту.
— Ці ёсць у вас аловак? — спытаўся ён.
— На жаль, няма,— адказаў я.— Я ж ад пазаўчора не пішу.
— Якога чорта?
— Тое, што я пісаў, не падыходзіць кіно,— растлумачыў я.— Зрэдку прадаю апавяданне за трыццацьсорак долараў. А для кіно ў мяне няма ідэй. Спачатку мне здавалася, што гэта прыйдзе, але яно не прыйшло, вось я і кінуў пісаць.
— Вам не пашанцавала,— зазначыў мой новы знаёмы.— А ў мяне думкі дык аж пруць.
— Бачу, бачу,— падтрымаў я.— Вам толькі застаецца іх запісваць, тады вы зробіцеся славуты і вельмі хутка разбагацееце.
— Я вам раскажу яшчэ адзін кінасюжэт,— узрадаваўся ён.
— Джо! — закрычаў я.
Джо падбег да майго століка.
— Джо, вось табе дзесяць цэнтаў, знайдзі мне аловак.
Джо пайшоў да Ізі, той доўга шукаў і знайшоў маленькі агрызак алоўка. Джо прынёс яго мне, а я даў гэты аловак хлопцу.
— Паслухайце, Джордж,— сказаў я,— не марнуйце часу. Вось вам завостраны аловак. Бярыце яго, ідзіце дадому і запішыце свае думкі на паперы. На якой хочаце. Лінкольн напісаў сваю славутую прамову на адваротным баку канверта.
Ён узяў аловак, але не зрушыў з месца.
— Сёння я, відаць, яшчэ адпачну, а заўтра засяду за пісаніну,— сказаў хлопец.
— He, гэтак не пойдзе. Ідзіце адразу дадому і прыступайце да працы, пакуль яшчэ ў галаве свежыя думкі.
— Добра,— згадзіўся ён.
Ен палажыў аловак ва ўнутраную кішэню, насунуў шапку на самыя вочы і пайшоў па лесвіцы ўніз.
— Джо! — гукнуў я.— Тры піва!
КАЛІ СЯБРЫ ПАДВОДЗЯЦЬ
Калісьці я спадзяваўся, што сярод маіх таварышаў па школе імя Лангфела знойдзецца нямала такіх, хто ў сваёй вытанчанай пісаніне для якога-небудзь шыкоўнага часопіса ўспомпіць пра тую зусім не маленькую славу, якую я меў там на працягу цэлага семестра вучобы, але мінула трыццаць гадоў, і высветлілася, што адны з іх памерлі, другія раз’ехаліся або забылі пра
школу Лангфела ці зноў зрабіліся непісьменнымі, і я парашыў сам нагадаць пра гэтую славу.
У той час яшчэ ніхто, канешне, не ведаў, што я — той самы Уільям Сараян, таму мне прыходзілася вельмі старанна трымаць гэта ў тайне і прыкідвацца, нібыта я проста сын аднаго з імігрантаў з Сан Беніта-Авеню, што ў Армянскім квартале.
Другіх Уільямаў Сараянаў, само сабой зразумела, не было на ўсім свеце, бо ніякаму другому Сараяну не давалі такога імя, аднак, з пісьмаў, якія я атрымліваў ад незнаёмых, і ад людзей, з якімі я сустракаўся ўпершыню ў жыцці і якія падоўгу абмяркоўвалі нашы папярэднія сустрэчы (якіх не было), я зразумеў, што ёсць мноства Уільямаў Сараянаў за мяжой, але ніводзін з іх не «той самы» Уільям Сараян. Адзін нават аказаўся далёкім сваяком і па праву называўся Сараянам, але з нейкіх прычын асабістага характару выбраў сабе памяншальнае імя Біл. Сапраўднае яго імя, наколькі мне вядома, Хусік, што можна перакласці як «той, што мае мала надзей» або «безнадзейны». Ён не такі энергічны і прывабны, як я, ходзіць з партфелем, носіць акуляры і пакутуе ад плоскаступнёвасці. Праўда, ён вучыўся ва універсітэце і займае важнае становішча сярод палітыкаў і вялікіх чыноў у галіне забеспячэння. Я не пярэчу, няхай сабе маніць, і кажу яму: «Наступны раз пашанцуе больш». Хто астатнія прэтэндэнты, я не ведаю, але іх, мусіць, цэлы набор, паколькі пісьмы ад жанчын, якіх яны пацяшалі (я так мяркую), прыходзяць з Мексікі, Гавайяў, Японіі, Індыі, Ізрайля, Італіі, Францыі і шматлікіх іншых краін.
Шчыра кажучы, школа Лангфела і не была сярэдняй школай. Афіцыйная назва яе — Няпоўная сярэдняя школа імя Лангфела, і мела яна толькі сёмы і восьмы класы. Вядома ж, імя таго самага Лангфела, Генры Уодсуарта, хоць ніякага значэння гэтаму не надавалася.
КНІГІ ОНЛАЙН
