У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
Ён не ведаў, колькі праплакаў, як раптам зразумеў, што не чуваць больш ні плачу, ні смеху, што ў класе пануе цішыня. Якая ганьба! Яму страшна было падняць галаву і зірнуць на настаўніцу. Гэта было жахліва.
— Бен.
Голас быў роўны, спакойны, урачысты. Як жа ён асмеліцца калі-небудзь зірнуць на яе?
— Вытры вочы, калі ласка. У цябе ёсць насоўка? — Бен.
Ён узняў галаву. Вочы ў яе былі сухія, а твар светлы і прыгожы, як ніколі.
— Ёсць.
Ён выцер вочы і высмаркаўся. Да чаго ж усё пагана.
— Колькі табе гадоў, Бен?
— ДзесяцЬ.
— Кім ты хочаш стаць? Я хачу сказаць...
— He ведаю.
— А хто твой бацька?
— Кравец.
— Табе тут надабаецца?
— Як быццам.
— У цябе ёсць браты ці сёстры?
— Тры браты і дзве сястры.
— Ты калі-небудзь думаў, каб паехаць адсюль? У другія гарады.
Дзіўна было, што з ім гавораць, як з дарослым, хочуць даведацца пра яго сакрэты.
— Ага.
— Куды?
— He ведаю. У Нью-Йорк, можа. А мо на радзіму.
— На радзіму?
— У Мілан. Мой бацька адтуль родам.
— А-а.
Ён хацеў распытацца ў яе пра яе самую: дзе яна бывала, куды збіралася паехаць, ён хацеў быць дарослым, але саромеўся. Яна схадзіла ў гардэроб, прынесла паліто, капялюшык, сумачку і пачала апранацца.
— Заўтра мяне тут не будзе. Міс Шорб паправілася, і я паеду адсюль.
Яму зрабілася вельмі сумна, але ён ніяк не мог прыдумаць, што сказаць. Яна зашпіліла паясок паліто, надзела капялюшык, усміхнулася — ну і ну, што робіцца на свеце! — спачатку яна прымушае яго смяяцца, потым — плакаць, а цяпер — вось гэта. I тут ён адчуў, што яму будзе вельмі адзінока без яе. Куды яна едзе? Няўжо ён ніколі больш не ўбачыць яе?
— Можаш ісці, Бен.
I вось ён пазірае на яе знізу ўгору і не хоча ісці, хоча сядзець і глядзець на яе. Ён паволі падняўся і паплёўся ў гардэроб па кепку. Ён дайшоў да дзвярэй,
адчуваючы, як яму робіцца нядобра ад адзіноты, і павярнуўся, каб зірнуць на яе апошні раз.
— Бывайце, міс Уісіг.
— Бывай, Бен.
А потым ён стрымгалоў бег цераз школьную пляцоўку, а на двары стаяла маладая падменная настаўніца і праводзіла яго вачыма. Ён не ведаў, што і думаць, але ведаў, што яму вельмі сумна і што ён баіцца павярнуцца і зірнуць, ці глядзіць яна на яго. Ён падумаў: «Калі паспяшаюся, дык, можа, паспею дагнаць Дэна, Сіда, Дзіка Каркарана і астатніх хлопцаў, можа, паспею паглядзець, як адыходзіць таварняк. Добра, што хоць ніхто не будзе ведаць». Ніхто ніколі не дазнаецца, як ён смяяўся і плакаў.
Ён бег усю дарогу да самай Паўднёвай Ціхаакіянскай чыгункі, але хлопцаў ужо не было, цягнік прайшоў, і ён сеў пад эўкаліптам. Увесь свет сарваўся і паляцеў кулём. I тады ён зноў заплакаў.
БРАТ БІЛА МАКГІ
Хлопчыку было вельмі самотна, бо ён зноў пабіўся. I зноў набілі яго. На гэты раз яго адлупцавала дзяўчынка. Ён быў злосны, як шалёны агонь. I халодны і непрыступны, як лёд на Паўночным полюсе. I пакрыўджаны да глыбіні душы, як бездапаможнае звераня, што трапіла ў пастку і страшна напужалася.
Хлопчык быў падобны яшчэ шмат да каго, але перш за ўсё гэта быў проста хлопчык, які сядзеў на крэсле ў гасцінай. Звераня, падобнае да маладога тыгра з дзівоснымі і здзіўленымі вачыма, які трапіў у хітрую пастку.
Яго адлупцавала дзяўчынка, абсыпаная рабаціннем, з яблыкам у бруднай руцэ.
Але ён не плакаў, як не плача маленькі насільшчык, калі яму даводзіцца цягнуць гару чамаданаў: ён слабее з кожным крокам, спатыкаецца і амаль падае, не можа ўтрымаць і выпускае з рук то адзін чамадан, то другі. Хлопчык аднаго разу бачыў на свае вочы, як хлопчык-негр падносіў скураны чамадан яго роднаму бацьку і як яго родны бацька нават не павярнуўся ў той бок, каб крыху памагчы малому.
Ён сядзеў злосны, прысаромлены і самотны, але не плакаў, хоць пад правым вокам свяціўся сіняк, а верхняя губа была разбітая і прыпухлая.
— Я дабяруся да яе,— сказаў ён сам сабе.— Я ўсё роўна знайду яе, я ж ёй не дарую.
А было яно вось як. Ён стаяў каля дома Біла Макгі, разглядаў прыступкі, думаў пра тое, што не шкодзіла б іх падрамантаваць, і нікога не чапаў, калі раптам пачуў, як нехта са смакам адкусіў яблык. Ён павярнуўся і ўбачыў гэтую самую дзяўчынку ў рабацінні. Яна была рослая, гадоў васьмі, можа, дзевяці, і, відаць, крыху дзікаватая, бо нават не ўсміхалася. Ён паглядзеў на яе, паслухаў, як яна хрумстае той яблык, але нічога не сказаў, бо часта гаварыў бязглуздзіцу. А гэта было небяспечна.
— А я ведаю, хто ты,— сказала дзяўчынка.
Голас у яе быў вісклівы і непрыязны, і хлопчык падумаў, што яна жыве, напэўна, недзе на дрэве ці пад скалою. Калі на дрэве, дык на высозным, а калі пад скалою, дык у якім кустоўі, каб яе не згледзелі совы і арлы.
— I праўда ж,— паўтарыла дзяўчынка,— я ведаю, хто ты.
— I нічога ты не ведаеш,— адказаў хлопчык і падумаў сам сабе: адкуль яна можа ведаць?
— Ведаю,— сказала дзяўчынка з яблыкам.— Ты незвычайны хлопчык.
— Ніякі я не незвычайны.
— От жа кажу, што незвычайны, значыць, незвычайны.
— А вось не незвычайны.
— Цябе завуць Паэт Коб, а такіх імёнаў не бывае.
— Мяне завуць Эд.
— Які Эд?
— Эд Макгі.
— Эд Макгі! — усклікнула рабаціністая.— У Біла Макгі няма брата.
— Я сапраўды Білаў брат,— не здаваўся хлопчык.— Я яго брат Эд.
— Ніякі ты не Эд,— сказала дзяўчынка.— Ты хлусіш. Цябе завуць Паэт Коб. Табе шэсць гадоў. Твая маці актрыса, а бацька — выкладчык паэзіі ў Сіці-каледжы.
— Вазьмі свае словы назад,— абурыўся хлопчык.
— Якія словы?
— Тыя, што ты сказала.
— Але ж гэта ўсё праўда,— стаяла на сваім дзяўчынка.
— Гэта ўсё няпраўда. Вазьмі свае словы назад.
— I не падумаю.
— Тады на табе,— сказаў хлопчык.
I, сцяўшы кулакі, ён кінуўся на дзяўчынку, замахнуўся штосілы, але не дацягнуўся да яе, страціў раўнавагу, паслізнуўся і ўпаў.
Ён порстка падхапіўся, каб зноў рынуцца ў атаку, але ў гэтую самую хвіліну заўважыў «хуткую дапамогу», якая спынілася каля дома місіс Макгі. Хлопчык забыўся на сваю злосць і стаў думаць пра «хуткую дапамогу» і пра тое, што яна можа рабіць каля дома Біла Макгі. Аж раптам нешта цвёрдае, падобнае на камень, з усёй сілы джвугнула яму ў правае вока і асляпіла. Ён зноў упаў, нехлямяжа і вельмі непрыгожа, але падхапіўся на ногі і пачаў малаціць кулакамі ту-
ды, дзе, як ён думаў, стаіць дзяўчынка. Ды зноў не дастаў яе.
Калі хлопчык пачаў трошкі бачыць, хоць усё яшчэ плыло перад вачыма, нешта зноў мазнула яго па губах і збіла з ног.
Калі ён ачомаўся, дзяўчынкі ўжо не было, а людзі з «хуткай дапамогі» стаялі на ганку дома місіс Макгі.
Хлопчык убачыў дзяўчынку, калі яна была ўжо далёка. Ён быў упэўнены, што яна ўсё яшчэ грызе яблык. А ў яго пякло вока, з губы сачылася кроў.
— Мяне завуць Эд Макгі,— ціха прамовіў хлопчык.
Ён сказаў гэта злоснай дзяўчынцы, якая, быццам нічога не здарылася, пайшла сабе па вуліцы. Сказаў гэта маці, і бацьку, і місіс Макгі, і злоснай дзяўчынцы, і самому сабе.
Хлопчык падняўся на ганак, дзе стаялі тыя двое з «хуткай дапамогі», і папытаўся ў іх:
— Што здарылася?
— Няшчасны выпадак. А што з табою?
— Які няшчасны выпадак?
— Ідзі лепей дадому.
— Мой дом тут. А які няшчасны выпадак?
— Вельмі сур’ёзны.
Дзверы адчыніліся, і хлопчык убачыў місіс Макгі. Раптам ён адчуў, што здарылася самае жахлівае на свеце. Місіс Макгі трымала на руках Біла, але здавалася, што гэта быў не Біл, а штосьці зусім іншае.
— Што здарылася? — папытаўся ён у місіс Макгі.
— Я думаю, ён утануўся,— адказала місіс Макгі.— Ён купаўся ў ванне, бо мы збіраліся ў царкву да вячэрні. Відаць, ён паслізнуўся, стукнуўся галавою і ўтануўся.
Яна падала аднаму з «хуткай дапамогі» маленькае цельца, захутанае ў паліто.
— Я захутала яго ў бацькава паліто. Гэтак яму
будзе цяплей, — растлумачыла жанчына. — Што, ён зусім утануўся?
Місіс Макгі хадзіла і гаварыла так, быццам зусім не была ўсхваляваная. Яна хадзіла і гаварыла ўсё журботна. Такою журботнаю бывае карова, калі яна глядзіць, як заходзіць сонца, і не мае ніякіх іншых заняткаў. Голас у місіс Макгі быў ціхі і тужлівы, і здавалася, яна сама не ведае, што гаворыць.
Адзін санітар — не той, што ўзяў Біла, а другі — яшчэ хацеў пра нешта даведацца.
— А ён купаецца кожны раз, як вы ідзяце ў царкву? — спытаўся ён.
—• Ага,— сказала місіс Макгі,— кожны раз.
— А часта вы ходзіце? Разы два на тыдзень?
— He,— адказала місіс Макгі,— мы ходзім раз на год, у дзень яго нараджэння. Ходзім і молімся адно за аднаго і за ўсіх, каго толькі можам успомніць. Па дарозе назад мы заходзім у аптэку з’есці марожанага і ідзём дахаты пеша, бо ў жніўні, калі ў яго дзень нараджэння, так хораша прагуляцца ўвечары. I вось panep ён, відаць, паслізнуўся і стукнуўся галавою. Дык ён зусім утануўся?
Увесь гэты час хлопчык стаяў побач і слухаў, пра што гавораць місіс Макгі і санітары, і пазіраў то на іх, то на Біла.
Місіс Макгі паглядзела на яго так, быццам яна была адзіная на ўсім белым свеце, хто сапраўды ведаў і паважаў яго, і сказала:
— Паэт, ты ведаеш, Біл утануўся.
— Я Эд,— далікатна паправіў яе хлопчык.— Эд Макгі. Брат Біла Макгі.— Ён сказаў гэта так ціха, што ніхто яго не пачуў.
— Няма больш Біла,— сказала місіс Макгі.— Што ж мы будзем без яго рабіць?
— Я Эд,— паўтарыў хлопчык.— Я Білаў брат. Біл заўсёды быў мне брат.
— Мы збіраліся адсвяткаваць яго дзень нараджэння, як летась,— сказала місіс Макгі.— Дык што, ён зусім утануўсяі — загаварыла яна да аднаго з санітараў.
— Зусім,— адказаў той.
Увесь гэты час хлопчык быў там. Ён астаўся там і тады, калі назбіралася поўная хата суседзяў і місіс Макгі была адзіная жанчына, якая не плакала. Ён заставаўся там, пакуль не ўспомніў пра сваіх бацькоў, і яму зноў захацелася, каб яго не звалі Паэтам і каб маці ягоная не была актрыса, а бацька — выкладчык паэзіі.
Вярнуўшыся дадому, ён убачыў маці і бацьку.
Яго маці была прыгожая жанчына, і ён ніяк не мог зразумець, чаму яна не такая, як Білава маці. Тая была не такая прыгожая, і не такая маладая, і зусім не разумная, і, вядома, не іграла ў тэатры; але яна была Білава маці, яго родная маці, і, здавалася, гэта было ўсё, чым яна хацела быць і на самай справе была.
Яго бацька быў ці не самы прыгожы мужчына, якіх ён калі-небудзь бачыў,— малады, энергічны і яшчэ немаведама які, адным словам, зусім не такі, які быў, паводле расказаў місіс Макгі, Білаў бацька. Той працаваў вагонаважатым, пакуль яму ўсё не абрыдла, і ён кінуў сваю сям’ю і падаўся, можа, у Лондан, а можа, яшчэ далей— у Парыж, каб вадзіць трамвай там.
КНІГІ ОНЛАЙН
