У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
Маці апраналася, калі хлопчык увайшоў у пакой, абсталяваны самім Анжэла — чалавекам, які гаварыў дзявочым голасам, усё цалаваў маці рукі і не пераставаў ёй гаварыць: «Вы пекная, вы проста пекная!»
Маці не спадабаўся хлопчыкаў выгляд, апрача Taro, яна была чымсьці ўсхваляваная і курыла цыгарэту ў бліскучым муштуку, з якой, здавалася, вось-вось упадзе на падлогу попел.
— О, Паэт! — усклікнула яна.— 3 кім ты на гэты раз пабіўся?
— 3 дзяўчынкай.
— 3 дзяўчынкай?
— Ага. Яна нізашто не хацела ўзяць назад свае словы.
— Што ж яна такое сказала?
— Яна сказала, што я незвычайны. А я ніякі не незвычайны. Яна сказала, што мне шэсць гадоў. А мне шэсць з палавінай. Яна сказала, што мяне завуць Паэт Коб. А мяне завуць Эд Макгі.
— Эд Макгі? А хто гэта такі?
— Брат Біла Макгі.
— О, божа, які яшчэ Біл Макгі?
— Сын місіс Макгі.
— О, Паэт! — усклікнула маці.— Джордж,— паклікала яна мужа,— будзь ласкавы, кінь свой санет і хадзі сюды, пагавары хоць хвілінку з сынам.
Хлопчык убачыў, як бацька выйшаў з кабінета. У руцэ ён трымаў лісток паперы.
— Эн,— сказаў ён,— паслухай, табе гэта напэўна спадабаецца. Прысвячаю табе. «О, найпрыгажэйшая з прыгожых, ты прыгажосць, ты цуд...» — Раптам ён змоўк, бо заўважыў сынаў твар.— Што з ім?
— О, самы сляпы з усіх сляпых, сляпец няшчасны! — усклікнула маці.— Ён зноў пабіўся. Цяпер ужо з дзяўчынкай.
— Ну і што з таго? — спытаўся бацька.— Можа, яна першая пачала?
— Што праўда, то праўда,— згадзілася жанчына.— Яна сказала, што ён незвычайны. Паэт, ты сеў бы, ці што? Садзіся вось тут, на гэтае крэсла.
Хлопчык сеў на цвёрдае крэсла.
— Паслухай, Джордж,— сказала маці.— Мне трэба збірацца на абед, мы познімся ўжо. Сёння я павінна быць прыгожая як ніколі. Ад гэтага залежыць уся мая будучая кар’ера. Я хацела б з табой пагаварыць, па-
куль буду адзявацца. А ты, Паэт, сядзі тут, На гэтым крэсле.
— Ну, што, баліць вока? — папытаўся бацька.
— Ды нічога яно не балее.
— Вока не балее, а баліць,— паправіў яго бацька.— Што тады баліць?
— Утануўся мой брат.
— У цябе няма брата.
— Біл Макгі мой брат,— сказаў хлопчык.— Ён утануўся.
— Патануў,— зноў паправіў бацька.— Калі ты хочаш стаць паэтам, дык трэба навучыцца правільна гаварыць.
—А я не збіраюся быць паэтам. Я буду вагонаважатым.
— Ну, тады,— сказаў бацька,— ты можаш гаварыць «утануўся» замест «патануў», «балее» замест «баліць» і гэтак далей і да таго падобнае. Калі вока не баліць, дык што тады баліць?
— Джордж,— перабіла яго маці,— я не хачу спазніцца, і мне трэба пагаварыць з табою сам-насам. Пакінь, калі ласка, на хвілінку Паэта і хадзі сюды.
— О’кэй, найпрыгажэйшая з усіх прыгожых, мой цуд,— адказаў бацька.
— Замаўчы,— сказала жанчына.
— Ты цуд,— не сціхаў ён,— о золатавалосая, тьі дзіва.
Бацька пайшоў у другі пакой, і хлопчык застаўся адзін. «Золатавалосая, дзіва...» I гэта яны называюць паэзіяй. А «ўтануўся» — гэта, па-іхняму, не паэзія. I праўда: проста так казала Білава маці. Але ён яшчэ дабярэцца да гэтай рабаціністай. Ён паквітаецца з ёю за сіняк пад вокам. I за тое, што абазвала яго незвычайным. I што ён не брат Біла Макгі.
Ен сядзеў доўга, як яму загадалі. Чуў, як маці з бацькам гаварылі пра яго, пра саміх сябе і пра нейкага
Флэйда які чамусьці ведае, чаму ён хоча быць Эдам Макгі, а не Паэтам Кобам. Яму абрыд гэты Флэйд. Ён яго проста зненавідзеў.
— Хто такі Флэйд? — папытаўся хлопчык.
— Што? — здзівіўся бацька.
— Хто такі Флэйд?
— Зігмунд Фрэйд,— адказаў бацька,— гэта сябар нашай сям’і.
— Сябар нашай сям’і! —усклікнула Паэтава маці.— Ну і жарты ў цябе, Джордж! Паэт,— сказала яна сыну,— твае бацькі хочуць хвілінку пагаварыць.
— Доўга мне яшчэ тут сядзець?
— Пакуль я не скажу, што можна перастаць.
— Што перастаць?
— Перастаць сядзець.
— Як гэта можна перастаць сядзець? — здзівіўся хлопчык.
— Хопіць задаваць пытанні,— сказала маці.
— Чаму мы ніколі не ходзім у царкву? Яны дык ходзяць кожны год. А чаму мы не ходзім?
Але ні маці, ні бацька яму не адказалі. Ён чуў, як яны гаварылі. Ім не было ні самотна, ні холадна, ні крыўдна ці як-небудзь яшчэ. Яны былі толькі прыгожыя і пекныя, золатавалосыя і дзівосныя.
— Чаму вы ўзялі за сына мяне, а не каго-небудзь іншага? — папытаўся хлопчык.— А не каго-небудзь іншага, каго б вы любілі і бралі б з сабой у царкву раз У год?
Але маці з бацькам не адгукнуліся і на гэта. Яны ўсё яшчэ гаварылі.
— Я люблю вас,— сказаў хлопчык.— Чаму ж вы не любіце мяне?
Ён любіў іх, нават вельмі. Ён любіў іх так моцна,
1 Маецца на ўвазе 3. Фрэйд, вядомы аўстрыйскі ўрач і псіхіатр.
што яны нават уявіць сабе не маглі. Ён любіў іх так, як місіс Макгі любіла Біла. Але яны яго так не любілі.
— Калі вы не будзеце любіць мяне так, як я вас,— сказаў хлопчьік,— дык я больш не буду з вамі жыць. Пайду да місіс Макгі.
— Ах, перастань, калі ласка,— перабіла яго маці.
— Я пайду жыць да яе,— сказаў хлопчык.— Я не хачу быць паэтам. I не хачу, каб мяне звалі Паэт Коб. Няма такога імя. У людзей імёны як імёны і бацькі як бацькі. А не паэт і актарыса.
— He актарыса, а актрыса,— паправіў яго бацька.
— I не мужчына і жанчына, якія толькі ведаюць, што гавораць пра Флэйда. Чаму вы мяне ўзялі да сябе, а не каго-небудзь такога, як вы самі? Чаму?
Калі бацька з маці выйшлі з суседняга пакоя, яны абое былі адзетыя, вельмі прыгожыя, вельмі пекныя, і ён любіў іх так моцна, што яны нават уявіць сабе не маглі, як ён іх любіць.
— Нам трэба ехаць на абед, Паэт,— сказала маці,— але спачатку мы хочам табе нешта сказаць. Ты павінен ведаць, што мы любім цябе — твой тата і твая мама. I мы любім адно аднаго. А яшчэ мы любім мастацтва, красу і ўсё тое, дзеля чаго варта жыць.
— Я ненавіджу мастацтва і красу,— сказаў хлопчык.
— Няпраўда, гэтак не бывае,— запярэчыла маці.
— Я ўсё ненавіджу.
— Ну, добра, Паэт,— сказала маці.— 3 табой астаецца міс Гардан. Яна паможа табе выкупацца і дасць вячэраць.
Яна павярнулася да жанчыны і сказала:
— Міс Гардан, Паэт зноў пабіўся. Калі ласка, прыгледзьце за ім.
— Добра, місіс Коб,— паабяцала міс Гардан.
Паэтавы бацькі яшчэ крыху пагаварылі з міс Tap-
дан, потым моцна абнялі хлопчыка, пацалавалі яго, і маці шапнула яму на вуха:
— Я так люблю цябе, мой хлопчык, мой нікому не патрэбны чалавечак.
А бацька сказаў ціхенька:
— Дабранач, Эд. Дабранач, Эд Макгі.
Радасць перапоўніла ўсю яго істоту. Упершыню маці і бацька былі з ім такія ласкавыя, і цяпер ён любіў іх яшчэ мацней, чым калі-небудзь дагэтуль.
Калі яны пайшлі, хлопчык стаў чакаць, пакуль міс Гардан пойдзе рыхтаваць яму ванну, і як толькі пачуў шум вады, вышмыгнуў з пакоя і стрымгалоў, каб ніхто не ўбачыў, збег па лесвіцы ўніз. Ён выбраўся на двор праз чорны ход і пабег да місіс Макгі.
На вуліцы было ціха і цёмна. Хлопчык прыбег да дома місіс Макгі і пастукаўся ў дзверы. Праз нейкую хвіліну місіс Макгі адчыніла яму, і ён сказаў:
— Місіс Макгі, ён быў мой брат, ён быў мой брат!
— Біл утануўся,— сказала місіс Макгі.
— Я буду прыходзіць да вас кожны дзень,— паабяцаў хлопчык,— таму што ён быў мой брат.
Ён збег па прыступках з ганка і спыніўся каля дома.
Місіс Макгі выйшла на ганак і як анямела. Яна зусім нічога не разумела: ні мастацтва, ні красы, зусім нічога. Раптам яна пачала стагнаць, і ад гэтага хлопчык ледзь не заплакаў уголас.
Ён павярнуўся і пабег дадому. Міс Гардан была сярдзітая на хлопчыка, але ўбачыўшы яго, узрадавалася.
Як і кожны вечар, перад тым як выключыць святло, яна чытала яму, але ён не слухаў.
— Чаму ты не слухаеш? — папыталася міс Гардан.
— Я думаю.
— Пра што ты думаеш?
— Пра свайго брата.
— У цябе ж няма брата.
— Вазьміце свае словы назад.
— Бяру,— згадзілася жанчына.
— Яго завуць Біл Макгі, але ён утануўся.
— Ага.
— Я буду хадзіць да яе кожны дзень.
— Да каго?
— Да місіс Макгі.
— Добра.
Міс Гардан выключыла святло, выйшла з пакоя і зачыніла за сабой дзверы.
Праз некалькі мінут пачуўся тэлефонны званок. Званіў хлопчыкаў бацька. Ён пайшоў з кактэйля, які наладзілі перад абедам, бо яму рупела за сына.
— Гэта праўда,— сказала яму міс Гардан.— Ён быў знік. Хадзіў некуды. Прыйшоў мінут праз дзесяць. Мне здаецца, ён нечым страшна засмучаны. Я ўпэўнена, што місіс Макгі існуе, і баюся, яна сапраўды страціла сына.
На другім канцы провада, стоячы ў тэлефоннай будцы, мужчына ўважліва выслухаў міс Гардан і сказаў:
— Мы хутка прыедзем. Заходзьце да яго час ад часу.
Ужо лежачы ў ложку, брат Біла Макгі зноў успомніў Білаву маці, і самога Біла, і тое, якімі добрымі сябрамі яны былі, і заснуў.
Прачнуўшыся раніцай, ён убачыў у сваім покоі бацьку і маці: яны спалі проста на падлозе. Спалі вельмі моцна. Ён доўга глядзеў на іх, здзіўлены і шчаслівы ад таго, што яны гэтак зрабілі. Калі маці расплюшчыла вочы і ўбачыла, што ён сядзіць на ложку, яна ўсміхнулася і зноў заплюшчыла вочы, але ён нічога не сказаў. Праз хвіліну яна зноў расплюшчыла вочы і ўсміхнулася.
— Хочаш сіоДьі, Да Мамы і таты? — папьіталася яна.
Ён саскочыў з ложка і шмыгнуў да іх. Гэта было незвычайна і цудоўна. Хлопчык усміхнуўся, і вочы ў яго заблішчалі ад захаплення.
— Мой маленечкі нікому не патрэбны чалавечак,—• прашаптала маці тыя самыя словы, што і ўчора.
— А што такое «нікому не патрэбны»?
— Значыць, самы патрэбны. Як цябе завуць?
— Паэт,— прашаптаў хлопчык,— Паэт Коб.
Яны з маці задрамалі, але тут прачнуўся бацька, разбудзіў іх, і яны ўтраіх, яшчэ ў дрымоце, вельмі доўга размаўлялі.
Ён расказваў ім пра ўсё, што ведаў, пра ўсё, што прыходзіла яму ў галаву, і ўпершыню за ўсё жыццё яны хацелі яго слухаць. Яны задавалі сур’ёзныя пытанні, і ён сур’ёзна адказваў. Яны ўважліва слухалі яго пытанні і адказвалі на іх, быццам пытанні тыя былі вартыя таго, каб на іх адказваць. Ён пытаўся пра ўсё, пра што калісьці хацеў папытацца, але не папытаўся, бо не было ў каго, апрача Біла Макгі, якому ўжо ішоў дзесяты год, але які ўсё роўна любіў хлопчыка, ніколі не смяяўся з яго дзіўнага імя, ніколі не ставіўся да яго, як дарослы да малога, і ніколі не лічыў яго нейкім незвычайным, ці малым, ці дурнаватым, ці яшчэ якім.
Яны таксама пыталіся ў яго пра Біла і пра Білаву маці. Яны больш не былі проста паэт і актрыса. Яны перасталі быць прыгожым мужчынам і пекнай жанчынай. Першы раз у жыцці яны трымаліся з ім так, як маці Біла Макгі з Білам, і ён быў удзячны ім за гэта і шчаслівы, што не толькі чорныя бываюць такія. Ніколі дагэтуль ён не думаў, што і белыя могуць быць добрыя, бо калі яму і даводзілася сустракаць добрых людзей, дык толькі сярод чорных.
КНІГІ ОНЛАЙН
