У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
Гэтай раніцай Бэры трапіў дадому толькі каля восьмай.
Пачуўшы, што ён прыйшоў, бацька выйшаў з ваннай. Твар яго быў у мыльнай пене, бо ён толькі пачаў галіцца.
— Ты яшчэ тут, Бэры? — сказаў ён.
Маці выйшла са спальні, на хаду зашпільваючы стары белы халат.
— Што ты тут робіш дагэтуль, Бэры? — спыталася яна.
— Харлі не выйшаў на працу,— растлумачыў ён,— і я ўзяў яго маршрут. Ну, я пайшоў.
— Пачакай,— затрымаў яго бацька.— Пераапраніся спачатку ў сухое.
— I паснедай,— дадала маці.
Ён прайшоў па калідоры да сябе ў пакой, зняў мокрую вопратку і апрануўся ў сухое. Калі ён вярнуўся ў сталовую, бацька сядзеў за кубкам кавы і праглядаў ранішнюю газету, што Бэры заўсёды пакідаў яму на стале. Бэры ўзяўся за яечню, якую падсмажыла маці, а потым за каву са смятанкай. Маці ўвайшла і села да стала. Бацька даў ёй другую палову газеты.
— Дык хто гэта, ты кажаш, не выйшаў на працу? — пацікавілася маці.
— Харлі.
— Харлі? — спытаў бацька.— Які Харлі?
— Эйці.
— Харлі Эйці,— паўтарыла маці.
Некалькі хвілін яны елі моўчкі, бацька і маці гарталі газету.
— Колькі яму гадоў? — спытаўся бацька.
— Колькі і мне, — адказаў Бэры. — Дванаццаць. — Вы сябруеце?
— Харлі мой лепшы сябар,— сказаў Бэры.— Я думаю, што і ён мяне лічыць сваім лепшым сябрам. Гэта ён уладкаваў мяне разносчыкам.
— Што гэта? — раптам маці сказала бацьку.
— Пра што ты? — не зразумеў бацька.
Ен хутка ўстаў з месца.
Бэры бачыў, як бацька перадаў маці першую палову газеты і пайшоў да вешалкі за паліто. Маці зірнула на газету, паставіла кубак на сподак і ўстала з-за стала. Яна пайшла з газетай да сябе ў спальню, а Бэры пачаў збірацца ў школу.
— Бэры,— сказаў бацька,— ледзь не забыўся табе сказаць. Пасля школы адразу прыходзь дадому, добра? Я хачу купіць табе плашч.
Калі Бэры вярнуўся са школы, бацька сядзеў у гасцінай.
— Бэры,— паклікаў ён.
— Слухаю цябе, тата.
— Хадзі сюды і прысядзь на хвілінку, калі ласка. Мама ў гасцінах.
Бэры ўвайшоў і сеў каля бацькі. Яму не часта даводзілася сядзець у гэтым пакоі.
— Я хачу табе нешта сказаць,— пачаў бацька. Счакаўшы хвіліну-другую, ён вымавіў:—Усякае здараецца, Бэры, і людзі нават часта не падазраюць, што такое можа быць.— Ён памаўчаў, потым зноў загаварыў:— Шмат чаго здараецца. Я хачу сказаць... Адным словам, нашы справы маглі скласціся крыху іначай. Няма ніякага сэнсу шукаць, хто тут вінаваты. Але я заўсёды думаў...у мяне ў самога было тры браты і чатыры сястры. Былі ў мяне і сябры...але як бы там ні было, у мяне былі браты і сёстры.— Тут ён зноў замаўчаў і раптам устаў.— Дык, можа, пойдзем па плашч?
Па дарозе ў краму бацька сказаў:
— Я спадзяюся, ты мяне разумееш?
— Што разумею? — спытаў Бэры.
— Мы развяліся,— сказаў бацька.— Мы, канечне, застанёмся сябрамі, але будзем жыць на розных кватэрах. Твая маці збіраецца застацца ў гэтым доме — ён амаль што выплачаны, а я знайду сабе іншае месца.
— Дзе?
— Ну, спачатку перабяруся ў гасцініцу, а там пабачым. Можа, пераеду ў Сан-Францыска.
— А дзе я застануся?
— Дома. 3 маці.
— Калі вы развяліся?
— Учора. Гэта яшчэ будзе цягнуцца недзе год, але рашэнне канчатковае. Я прачытаў сёння ў газеце.
— Хіба ты дагэтуль не ведаў?
— Ведаў, але калі прачытаеш у газеце... ну, тады разумееш, што гэта праўда.
— Няўжо не можна развесціся і застацца ў адным доме?
— He,— сказаў бацька.— Я сёння вызваліўся днём, каб спакаваць рэчы і адаслаць іх у гасцініцу. Яны ўжо там. Мы купім табе плашч, і я паеду ў гасцініцу. Што за хлопец гэты Харлі?
— Ён мой сябар,— адказаў Бэры.
Плашч, які яны купілі, быў не проста дажджавік, хоць і непрамакальны. Ён быў саліднага цёмна-шэрага колеру і зашпільваўся да самага каўняра.
— Заставайся ў ім,— параіў бацька.— Ідзі гэтак дадому.
Яны выйшлі з крамы, прайшлі па вуліцы і спыніліся на рагу. Там пазтаялі крыху, і Бэры ўбачыў, што едзе аўтобус.
— Ідзі дадому, добра? — сказаў бацька. — Маці неўзабаве вернецца і захоча цябе ўбачыць.
Аўтобус спыніўся, дзверы расчыніліся, увайшла
адна жанчына, за ёй другая, потым была бацькава чарга, але ён не садзіўся, і, пачакаўшы хвіліну, шафёр зачыніў дзверы і паехаў.
— Зараз будзе другі,— сказаў бацька.
Пакуль яны стаялі на рагу, чакаючы другі аўтобус, зноў пайшоў дождж. Ён пачаўся нечакана і ўхлёстваў, як з цэбра.
— Цябе гэта не закране,— сказаў бацька.— Цябе нічога ніколі не закране, Бэры.
На другім баку вуліцы Бэры ўбачыў Харлі Эйці з бацькам.
Харлі і яго бацька спыніліся. Харлі перабег вуліцу, а бацька застаўся разглядаць вітрыну крамы скабяных тавараў.
— Прывітанне, Бэры,— павітаўся Харлі.— Блэйк мне сказаў, што ты разнёс мае газеты. Я табе за гэта аддзячу. Я не мог устаць, захварэў. Увесь дзень пракачаўся ў ложку. Відаць, грып, а можа, яшчэ што. Але цяпер ужо нічога. Тата ўзяў мяне ў кіно. Гэта ён там стаіць насупраць.
— А гэта мой тата,— сказаў Бэры.
— Дзень добры, містэр Томсан,— прывітаўся Харлі.— Дык ты помні, Бэры, я за гэта што-небудзь табе зраблю.
— Ды кінь ты, не варта ўспамінаць.
— Рады з вамі пазнаёміцца, містэр Томсан,— сказаў Харлі.— Я заўсёды хацеў паглядзець, які ў Бэры бацька. А мой вунь там, на тым баку. Ён намнога старэйшы за твайго, Бэры.
— А колькі вас? — спытаўся Бэраў бацька.
— Дзяцей, вы хочаце сказаць?
— Ага, дзяцей.
— Нас шасцёра, містэр Томсан. Я перадапошні. Самай малодшай сястры сем гадоў, самаму старэйшаму брату — дваццаць. У нас дзяцей поўная хата, тут
нічога не скажаш, але Бэры мой лепшы сябар. Ну, бывай, Бэры. Заўтра раніцай сустрэнемся.
Харлі перабег вуліцу, і Бэры зноў паглядзеў на яго бацьку.
— Гэта мой найлепшы плашч. Ты б і сабе купіў такі самы.
— Я падумаю,— паабяцаў бацька.— Самае галоўнае, што цяпер у цябе ёсць такі. Ну, Бэры, вунь мой аўтобус.
Ён прысеў на кукішкі і зазірнуў сыну ў вочы. Вусны ў яго ўсміхаліся, але вочы былі сумныя.
— Бывай, хлопчык, — сказаў бацька. Ён абняў (Бэры за плечы і прыгарнуў да сябе.— Цябе гэта не закране.
Падышоў аўтобус, дзверы расчыніліся. Бацька хутка ўстаў і сеў у аўтобус. Бэры бачыў, як ён выняў з кішэні некалькі манет і кінуў дзесяць цэнтаў у аўтамат. Дзверы шумна зачыніліся, і аўтобус крануўся з месца, але бацька больш не павярнуўся і больш не зірнуў на яго.
Бэры стаяў і глядзеў, як аўтобус аддаляецца ўсё болыіі і больш. Потым пайшоў за ім. Крокаў праз дзесяць ён сарваўся на бег. Ён бачыў, што аўтобус спыніўся на наступным рагу, і пабег хутчэй, але не паспеў: пасадка скончылася, і аўтобус паехаў. Але Бэры не спыняўся.
Ён бег, аж пакуль аўтобус не знік у канцы вуліцы.
ЗІМОЙ НА ВІНАГРАДНІКАХ
Калі мне было пятнаццаць гадоў, мяне столькі разоў выключалі з Фрэсенскай школы, што нарэшце я кінуў вучобу і пайшоў працаваць на вінаграднік за трыццаць пяць цэнтаў у гадзіну.
Разам са мною працавалі тры мексіканцы і адзін японец.
Мексіканцы жылі проста на вінаградніку, у нейкай халупцы. Самаму старэйшаму з іх было недзе за трыццаць, зваўся ён Тапіа. Другому мексіканцу было гадоў дваццаць пяць, імя яго я забыўся. Малодшы быў ненамнога старэй за мяне, але і яго імя я таксама не памятаю. Ён даводзіўся сеньёру Тапіа швагерам. Другі мексіканец быў стрыечны брат сеньёра Тапіа і муж ягонай швагеркі. Цесная каморка, дзе яны жылі, была поўная дзяцей: у Тапіа гадаваліся два сыны і дзве дачкі, у другога мексіканца — два сыны і дачка. А трэці з іх, самы малодшы, яшчэ шукаў сабе жонку. Я буду зваць другога мексіканца Хасэ, а малодшага — Панча.
Тапіа, сухарлявы, даволі высокі, са старамоднымі вусамі і нізкім голасам, быў чалавек сур’ёзны і негаваркі. Але калі ён гаварыў, яго і слухалі, і разумелі, хоць гаварыў ён па-англійску даволі кепска.
Японец быў крыху дзікаваты і называў сябе «багара», што я разумеў хутчэй як «маркотны», чым «звар’яцелы», хоць напэўна якраз апошняе значэнне адпавядала гэтаму слову. Я буду называць японца Іта, бо яго імя гучала прыблізна так, а як ён зваўся напраўду, я забыўся. Калісьці Іта працаваў недзе ў Каларада ці ў Ваямінгу, дзе неяк ён яшчэ з адным японцам прабыў у нейкай хатцы нешта дні два ці тры, чакаючы, пакуль сцішыцца завіруха. Увесь гэты час яны рэзаліся ў карты на грошы, і Іта пратрубіў усё да апошняга долара. Тады ён зарэзаў свайго таварыша і закапаў яго ў снег. Пасля гэтага Іта пакінуў тыя мясціны і пераехаў у Каліфорнію.
Іта расказваў сваю гісторыю на мешаніне з англійскай, японскай і іспанскай моў. А адкрыўся ён нам, каб паказаць, што ён напраўду «багара».
Наогул, сезонныя рабочыя, якія працуюць у студзені на вінаградніках, ад цямна да цямна падразаючы
лазу, гавораць адзін з адным, не зважаючы на тое, хто яны і што яны.
Калі Іта расказваў пра злачынства трыццацігадовай даўнасці, Тапіа, Хасэ і Панча слухалі яго ўважліва. Яны нават перасталі працаваць і дапытліва глядзелі на Іта. Той кіўнуў галавой, што, маўляў, памылкі тут ніякай няма: ён і праўда забіў чалавека, які быў яго лепшы сябар.
He, не можа быць, рашылі мексіканцы, тут хутчэй за ўсё больш выдумкі, чым праўды, але Іта вёў сваё.
Хіба той японец быў благі чалавек?
He, ён быў добры чалавек, сапраўдны сябар, які не раз даказваў сваю адданасць.
Тады навошта Іта забіў яго?
— Багара,— адказаў Іта на сваёй мове.
Рабочыя паглядзелі на яго і зноў узяліся за працу.
На другі дзень рабочыя пачалі працаваць у поўным маўчанні, і недзе з гадзіну чулася толькі лясканне нажніц, якімі абразалі лішнія парасткі. Кожны думаў і чакаў. Калі зусім развіднела, сеньёр Тапіа спыніў работу, і ўсе зразумелі, што прыйшла пара.
— Сеньёр Іта,— пачаў Тапіа.
Іта выпрастаўся і сказаў:
— Слухаю вас, сеньёр Тапіа.
— Можа, вы былі п’яныя?
Сеньёр Тапіа гаварыў на мове, якую мы ўсе разумелі. Іта адказаў гэтакай самай мовай:
— У нас і праўда была бутэлька, але мы распілі яе ў самую першую ноч. He, я не быў п’яны.
Панча, самы малодшы з мексіканцаў, спытаўся з подзівам:
— Тады чаму вы гэта зрабілі, сеньёр Іта?
— Ён махляваў,— адказаў Іта.
Гаварылі мы не толькі пра Ітава злачынства. Іта карцела адкрыцца, але нам хацелася гаварыць і пра іншыя справы. Напрыклад, Хасэ, сярэдні з мексікан-
цаў, любіў расказваць пра сваіх дзяцей, хоць часцей за ўсё ён разважаў пра рабочых, галечу і голад. Панча хацеў лепш разабрацца ў сваіх пачуццях. Яму было, напрыклад, цікава, чаму пры сустрэчах з прыгожай дзяўчынай яго так зачароўвала яе краса, што яму як займала: ні думак, ні слоў. А яна ж магла стаць яго жонкай. Хасэ любіў пазбыткаваць з яго, a Tania гаварыў з ім на гэтую тэму сур’ёзна.
КНІГІ ОНЛАЙН
