У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
За якія два месяцы ён угаварыў болей за шэсцьдзесят замужніх жанчын падпісацца на часопіс. Можа, і не яго была віна ў тым, але праз нейкі час у горадзе пачалі адбывацца розныя непрыстойныя здарэнні. Некалькі кабет завялі тайныя амуры і былі выкрыты мужамі, якія ўвалілі ім як след або зусім павыганялі з дому. А з паўдзесятка жанок спанатрылі выпісваць розныя мазюкі да веек, пахучыя солі для купання, усялякія крэмы і богведама што яшчэ. Ва ўсім наваколлі норавы трохі сапсаваліся. Усе дамы пачалі фарбаваць вусны, пудрыць твары, насіць шаўковыя панчохі і світэры, якія шчыльна абцягвалі фігуру.
Пасталеўшы крыху, Гары пачаў скупліваць невялікія машыны — «форды», «максуэлы», «сэксаны»,
1 Жаночы часопіс.
«шэўрале» і іншыя. Ён звычайна купляў іх з паўдзесятка адразу, каб на кожнай выгадаць пятнаццаць — дваццаць долараў. Потым здаваў іх у дробны рамонт, пасля фарбаваў у чырвоны, сіні альбо ў які іншы колер і прадаваў іх вучням старэйшых класаў разы ў тры-чатыры даражэй, чым плаціў сам. Ён навадніў горад старымі чырвонымі, сінімі і зялёнымі аўтамабілямі; усё наваколле аж кішма кішэла імі, калі ўвечары або ў нядзелю хлопцы каталі сваіх сябровак, а кожны ведае, што з гэтага выходзіць. 3 аднаго боку, хлопцам гэта прыпала даспадобы, але, з другога боку, многія з іх вымушаньі былі пажаніцца задоўга да таго, як пайшлі на свой хлеб. Здарылася яшчэ шмат якіх неспадзевак, нават горшых за гэтыя. Некалькі дзяўчат нарадзілі дзетак, нават не ведаючы, хто іхнія бацькі, бо каталіся не з адным хлопцам, а з двума і нават з трыма. Так ці іначай, але шмат дзяўчат на дурніцу пападчэплівалі сабе мужоў.
Сам Гары быў занадта заняты, каб дурыцца з дзеўкамі. Ён ажно са скуры вылузваўся і без перадыху рабіў грошы. У семнаццаць гадоў ён ужо ўзбіўся на невялікі капітал і меў славу аднаго з самых элегантных маладых людзей у горадзе. Адзежу сваю ён купляў оптам, каб, барані бог, нехта не зрабіў на ім бізнес. Калі гарнітур каштаваў дваццаць сем з палавінай долараў, Гары прапаноўваў гандляру дванаццаць.
— He дурыце вы мне галавы,— казаў ён,— ведаю я, колькі каштуюць гэтыя транты. Нават калі вы іх аддасцё за дванаццаць долараў, дык і то будзеце мець два з паловай долары чыстага прыбытку — хопіць з вас. Так што рашайце.
Урэшце ён купляў гарнітур за пятнаццаць долараў разам з пераробкай. Наконт пераробкі ён мог спрачацца гадзінамі. Калі гарнітур сядзеў бездакорна і гандляр казаў яму пра гэта, Гары падазраваў, што яго пры-
маюць за недарэку і смаркача, і пачынаў сцвярджаць, што рукавы задоўгія ці зацесна ў плячах. Аднак гандляры цярпелі яго, бо Гары меў рэпутацыю першага франта і прадаць яму гарнітур было тое самае, што змясціць бясплатна ў мясцовай газеце не адзін дзесятак рэкламных аб’яў. У краму адразу пачыналі цугам ісці маладыя хлопцы, а яны куплялі гарнітуры па сапраўдных цэнах.
I наогул Гары быў зануда. Купляючы што-небудзь, ён заводзіў гаворку пра ўзаемныя паслугі, пра тое, што гэта — аснова амерыканскага бізнесу, і пачынаў угаворваць гандляра застрахавацца ад землетрасення або купіць «новенечкі» «студэбекер». I ў большасці выпадкаў яму шанцавала. Самыя розныя дзялкі куплялі ў яго страхоўкі, толькі каб ён змоўк. Гары заўсёды махляваў сам і не сумняваўся, што махлююць іншыя, таму ён спачатку прасіў бязбожную цану і толькі потым скідаў да звычайнай. Гэта падабалася кліентам. Ім было прыемна ўсведамляць, што яньх перахітрылі Гары, а той толькі ціхенька пасміхаўся сам сабе.
Адзін год у даліне Сан-Хаакін усчаліся такія маразы, што загінуў увесь багаты ўраджай вінаграду і апельсінаў. Гары сеў у свой «студэбекер» і паехаў туды. Прыхопленыя маразамі апельсіны цалкам абясцэніліся, таму што міністэрства аховы здароўя забараніла іх прадаваць, але Гары стрэліла ў голаў бліскучая думка. Ён прыехаў у апельсінавыя гаі, прыгледзеўся да дрэў, што аж гнуліся ад нікому не патрэбных пладоў, пагаварыў з фермерамі і ўпэўніў іх, што вельмі ім спачувае.
— Але, можа,— дадаў ён,— я змагу вам сяк-так памагчы — куплю падмарожаныя апельсіны на корм свімням і рагатай жывёле. Свінням усё роўна, падмерзлі апельсіны ці не, а сок ім такі ж карысньі, як і людзям, А вітаміны... Адным словам, вам і пальцам паварушыць не трэба будзе. Я распараджуся, каб апель-
сіны сабралі і звезлі адсюль, і дам вам чэк на дваццаць пяць долараў, аплата на месцы.
Тым летам ён адправіў у Лос-Анджэлес дваццаць грузавікоў з падмарожанымі апельсінамі, прадаў іх гандлярам апельсінавым сокам і добра нажыўся на гэтым.
У горадзе казалі, што Гары можа ўсё ператварыць у капітал. Ён быў здольны паварушыць глуздамі і скеміць, як з любой драбноты зрабіць грошы. Калі, здавалася, увесь свет быў як у ваду апушчаны, Гары рашуча дзейнічаў, маючы лос-анджэлескі вопыт па продажы мёрзлых апельсінаў.
Гары ніколі не абзаводзіўся канторай. Яго канторай быў увесь горад, а калі яму хацелася пасядзець, ён падымаўся на дзевяты паверх Коры-Білдынг, ішоў у кантору да адваката Пітэрса і гутарыў з ім пра сёе-тое. Пры гэтым ён заўсёды цікавіўся рознымі здзелкамі і высвятляў, як спаганяць па абавязацельствах, накладаць арышт на маёмасць і гэтак далей. Яму шмат хто быў вінаваты, і ён і не думаў даваць ім папускі.
Гары прадаваў электрычныя халадзільнікі, пыласосы, радыёпрыёмнікі і мноства іншых сучасных рэчаў людзям, якія не мелі магчымасці купіць іх. Прадаваў, толькі расказваючы пра іх і паказваючы ілюстраваныя каталогі. Пакупнік быў абавязаны заплаціць за дастаўку і ўсё астатняе. Справа Гары была хваліць і прадаваць. Калі чалавек не мог заплаціць адразу, Гары браў з яго пяць долараў, а астатнюю суму распісваў на раты, і калі чалавек не мог разлічыцца своечасова, Гары накладаў арышт на яго дом, ці вінаграднік, ці машыну, ці каня — карацей кажучы, на нешта з яго маёмасці. Дзіўна, але ніхто ніколі не ганьбіў яго за гэтакія метады вядзення спраў. Апісваючы маёмасць, Гары быў вельмі далікатны і спакойна тлумачыў, што гэта звычайная, вызначаная законам працэдура. А закон ёсць закон.
Ніхто не мог даўмецца, нашто Гары столькі грошай. £н меў рахунак у банку, вялікую машыну, дзяўчатамі не цікавіўся — навошта тады збіраць грошы? Некаторыя кліенты сяды-тады пыталіся ў яго пра гэта; у першы момант Гары, здавалася, бянтэжыўся, але праз хвіліну-другую адказваў:
— Хачу назбіраць паўмільёна, каб пайсці на спачынак.
Гэта былі жывыя смехі — у васемнаццаць гадоў Гары ўжо думае пра спачынак. Школу ён кінуў рана — яму не падабалася сядзець за партай і слухаць розную лухту, што, маўляў, трэба пачынаць з самага нізу і паступова падымацца ўверх па сацыяльнай лесвіцы ці яшчэ якое трасцы,— і з таго часу ён пачаў рабіць вялікія поспехі, вынаходзячы ўсё новыя і новыя шляхі, каб рабіць грошы. Часам у яго пьіталіся, што ён думае рабіць, калі «пойдзе на спачынак»; Гары і тут губляўся, але ўсё ж такі адказваў:
— 0, бадай што, пушчуся ў падарожжа вакол свету.
«Ну, калі ён гэта зробіць,— думалі сабе людзі,— дык будзе гандляваць усюды, куды ні прыедзе. Будзе ўсюды збываць усё, што ні трапіць пад руку,— у цягніках, на параходах, на сушы. Ані хвіліны не патраціць на славутасці гарадоў. Адразу разгорне каталог і пачне прадаваць мясцовым жыхарам усё, што толькі можна сабе ўявіць».
Але ў жыцці здараюцца дзіўныя рэчы, і ніколі нельга прадбачыць, што будзе з чалавекам, нават з такім, як Гары. Кожны можа захварэць. У хваробы і смерці няма любімчыкаў, яны прыходзяць да ўсіх. Прэзідэнты, каралі, кіназоркі — усе хварэюць, усе паміраюць.
Захварэў і Гары. He злёгку, не на нешта звычайнае накшталт грыпу, калі можна ачуняць за тыдзень і зноў быць здаровым як раней. Гары захварэў на сухо-
ты, ды яшчэ ў цяжкой форме. От жа небарака! Напаткала яго хвароба, і ўвесь капітал, што ляжаў у Вэлібанку, мала чым яму памог. Вядома, ён спрабаваў адпачыць, але нічога з гэтага не выйшла. Сам смяротна хворы, Гары намагаўся застрахаваць жыццё сваіх лепшых сяброў. Я пачуў пра гэта ад яго стрыечнага брата Саймана Грэгары. Ён расказаў мне, што Гары рупіўся не таму, што хацеў павялічыць свой капітал, а проста ён не мог і рота разявіць, калі гаворка ішла не пра гандаль; ён не мог гаварыць пра самыя звычайныя рэчы, бо быў круглы невук ва ўсім, што не тычылася страховак, аўтамабіляў ці нерухомасці. Калі хто загаворваў з ім, напрыклад, пра палітыку або пра рэлігію, Гары гэта раздражняла, і ён пераводзіў гаворку на гандаль. Ён нават папытаўся ў Саймана, колькі таму гадоў, і калі Сайман адказаў, што дваццаць два, Гары расхваляваўся.
— Паслухай, Сайман,— сказаў ён,— ты ж мне даводзішся стрыечным братам, і я хачу табе ўслужыць. Калі ты хочаш быць у шэсцьдзесят пяць гадоў незалежны, дык табе нельга чакаць і дня. У мяне ёсць для цябе страхоўка. Хіба ты не здолееш плаціць штомесяц па шэсць долараў дваццаць сем цэнтаў у бліжэйшыя сорак тры гады? Безумоўна, табе не ўдасца часта хадзіць у кіно, але што больш важна — паглядзець некалькі дурных фільмаў ці быць незалежным у шэсцьдзесят пяць гадоў?
Сайман ледзь не закрычаў уголас, слухаючы, як цяжкахворы Гары вярзе гэтакае глупства.
Доктар параіў сваякам гады на два-тры павезці Гары ў Арызону 1 — адзіная магчымасць яму выкараскацца, але калі яны загаварылі пра гэта з Гары, той узлаваўся і пачаў чаўпці, што ўрачы, маўляў, хочуць
1 Штат на паўднёвым захадзе США, вядомы сваім сухім кліматам.
вылаташыць з яго ўсе грошы. I наогул, ён адчувае сябе добра, у яго толькі лёгкая прастуда, і няхай доктар кіне да яго хадзіць.
— Запрасіце якога іншага доктара,— занатурыўся ён.— Навошта мне ехаць у тую Арызону?
Час ад часу Гары можна было ўбачыць у горадзе: то ён з некім гаварыў, то намаўляў нешта купіць; але гэта працягвалася дзень-два, а потым ён зноў мусіў класціся ў ложак. Гэтак ён цягнуў гады два, і каб вы толькі бачылі, як ён зблажэў, нябога! Сустрэнешся з ім — і робіцца вусцішна. Гледзячы на яго, можна было падумаць, што ён на свеце адзін, як вока ў лобе; але больш за ўсё засмучала вось што: калі вы хацелі пагаварыць з ім ці проста выказаць яму сяброўскую прыхільнасць, дык ён адразу пераводзіў гаворку на іншую тэму і стараўся ўперці вам страхавы поліс. Вось якраз гэта і злавала ўсіх: самому тры чвэрці да смерці, а ён намаўляе здаровых людзей застрахаваць жыццё. Гэта было так сумна, што рабілася смешна.
КНІГІ ОНЛАЙН
