У гарах маё сэрца...
Уільям Сараян
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 248с.
Мінск 1985
— He, я не хацеў бы. Мне шкада людзей, што жывуць на астравах.
— Шкада людзей на астравах? — здзівіўся Хар-
1 Невялікі востраў у затоцы Сан-Францыска, дзе знаходзіцца турма.
2 Вядомы амерыканскі кінаакцёр.
лі.— Англія таксама востраў. I Ірландыя востраў. I Аўстралія.
— Але ж мы вольныя.
— Усе вольныя.
— Толькі не тыя, што сядзяць на Алькатрацы. Яны не могуць проста так, без дай прычыны, устаць і пайсці сабе.
— А мы мусім уставаць,— сказаў Харлі.— Яшчэ і на дзень не займаецца, а мы ўжо ўстаём, каб зарабіць долар або долар з чвэрцю. I гэта ты называеш воляю?
— Чаму ж не,— стаяў на сваім Бэры.— Нам яшчэ і пашанцавала.
— Чаго не ведаю, таго не ведаю,— не надта згаджаўся Харлі.— Мо пашанцавала, а мо і не. Хутчэй за ўсё не.
Яшчэ дзевяць чалавек прыйшлі адзін за адным, і ўсе стаялі і ціха гаварылі паміж сабой у поцемку, пакуль не пад’ехаў грузавік. Хагерці выкінуў на тратуар газеты, а двум ці тром даў новыя падпіскі.
— Бэры! — паклікаў Хагерці.
— Слухаю, сэр.
— Тут табе яшчэ дзве падпіскі.
Хагерці залез назад у грузавік і паехаў.
Харлі і Бэры пачалі скручваць газеты і акуратна складаць іх у сумкі.
— Што яшчэ ты падумаў? — спытаўся Харлі.
— А яшчэ я падумаў,— пачаў Бэры,— што куды ні кінеш вокам, усё цікава.
— Няўжо? — здзівіўся Харлі.— I калі ты ўсё гэта падумаў?
— Сёння раніцай. Якраз перад тым як зазваніў будзільнік. Я заўсёды прачынаюся за некалькі хвілін да званка.
— Дык на што ж цікава глядзець?
— Ведаеш, пасля дажджу дык на ўвесь свет. На адньі і тыя ж рэчы можна глядзець бясконца, таму што
яны ўвесь час мяняюцца. I яшчэ яны належаць усім.
— Як гэта?
— А так: усё, што ты бачыш,— гэта тваё.
— Аднаго разу я бачыў у банку цэлую кучу грошай, але яны былі не мае,— усміхнуўся Харлі.
— Усё, вядома, акрамя рэчаў.
— А што яшчэ ёсць добрага?
— Шмат чаго.
— Ну, напрыклад?
— Напрыклад, раніца.
— Сённяшняя раніца?
— Сённяшняя — асабліва.
— Бяры яе сабе,— сказаў Харлі.— Мне сёння нават не хацелася ўставаць з ложка. Устаў, бо мусіў. Усе хоць на каліўца нармальныя людзі яшчэ спяць. Ці ты бачыў, каб нехта ўжо быў на нагах? Толькі мы ды Хагерці.
— Зірні сюды,— сказаў Бэры.
Харлі перастаў скручваць газеты і паглядзеў угору. Далёка ў ясным небе ён убачыў месяц.
— Ну дык і што? — не зразумеў ён.
— Паглядзі на месяц,— сказаў Бэры.— Ён ніколі дагэтуль не быў такі чысты, яркі і халодны.
— Якая ад яго карысць?
— Я падумаў, што месяц якраз тое, што належыць і мне. Я магу глядзець на гэта і жыву з гэтым.
— Зразумела,— сказаў Харлі.— А пра што яшчэ ты думаў?
— Пра тое,— пачаў Бэры,— што калі я прыйду сюды, дык мы будзем гаварыць з табою, як кожнай раніцаю, потым возьмем нашы сумкі і пойдзем. А ты пра што думаў?
— Я? — з подзівам спытаўся Харлі.— А ні пра што. Мне занадта хацелася спаць, каб я мог думаць пра нешта. Колькі ні сплю, а ўсё мала. Можа, заўтра пра што і падумаю. Тады я табе раскажу.
Ен прымацаваў сумку рэменем да пляча, устаў і чакаў Бэры.
— Калі заўтра раніцай мне прыйдзе ў галаву якая думка пра месяц, я табе раскажу, Бэры,— паабяцаў Харлі.— Ну, што, гатовы?
— Амаль,— адказаў Бэры.
Ён хутка скруціў апошнія шэсць газет, паклаў іх у сумку, ускінуў яе на плячо і ўстаў. Яны. як заўсёды, прайшлі разам два кварталы, спяшаючыся як мага хутчэй вызваліцца ад свайго грузу.
На рагу, дзе яны звычайна разыходзіліся, Харлі сказаў:
— Ведаеш, калі прывезлі газеты і я пачаў іх скручваць, мне яшчэ так хацелася спаць, што я заснуў над тымі газетамі. Мне прыснілася, што я ў Алькатраны з Богартам і тымі хлопцамі. Мы ўсталі рана, і, разумееш, Богарт будзе казаць мне: «Гэй, ты! Ці надоўга ты сюды?» I як ты думаеш, што я адказаў яму?
— Ну, што ты яму адказаў? — перапытаў Бэры.
— «Я тут да канца фільма». Вось што. Як у кіно, праўда?
— Што як у кіно? — не зразумеў Бэры.
— Ды ўсё навокал,— адказаў Харлі.— Абсалютна ўсё. Добра, пабачым, можа, і мне што ў галаву прыйдзе. Тады я табе раскажу. Як кажуць, слова даражэй за грошы. Ты ж мне расказваеш пра свае думкі.
— He надта яны цікавыя,— сказаў Бэры.
— Лепш, чым нічога,— зазначыў Харлі.— Ну, бывай.
— Бывай.
На другі дзень з самай раніцы ўспорыўся дождж. Бэры прачнуўся якраз перад тым, як павінен быў зазваніць будзільнік. Ён апрануў дзве курткі замест адной 1 адразу выбег на вуліцу. На небе не было ні месяца, ні зорак; дрэвы гайдаліся на ветры, і ніводная буйная кропля дажджу не трымалася на галінах, як
учора раніцаю. Было і цямней, чым учора, вуліцу і дамы ледзьве было відаць, і Бэры падумаў, што з-за цямноцця і дажджу ён нічога не бачыць.
«Цікава, пра што сёння думае Харлі?» — падумаў ён.
Першыя следам за Бэры прыйшлі Блэйк і Фэраў.
— А каб халера на гэтую плюхоту,— замест прывітання сказаў Фэраў.
— Дзе Харлі? — спытаўся Бэры.
Яны стаялі пад дажджом і чакалі Хагерці. Прыйшлі амаль усе і, нарэшце, Хагерці.
— Два адрасы скасавалі падпіску,— аб’явіў ён.— Адна Блэйкава, другая Харлева.
— Хто гэта? — спытаўся Блэйк.
— Эда Ларуз.
— А вы, здаецца, казалі, што яна выпісвае газету, колькі вы сябе помніце.
— Яна памерла.
— Калі?
— Якая розніца? — сказаў Хагерці.— Чалавек памірае, і яго падпіска на «Кронікл» аўтаматычна касуецца.
— Эда Ларуз,— прамармытаў Блэйк.— Ніколі б не падумаў, што яна памрэ.
— Прыедуць сюды людзі,— супакоіў яго Хагерці.— Угаворым іх падпісацца. А дзе Харлі?
— Павінен быць,— сказаў Бэры.
— Што ты маеш на ўвазе — «павінен быць»? — не зразумеў Хагерці.— У яго таксама на адзін адрас паменшала. Праўда, ніхто не памёр. Проста людзі з’ехалі. Ну, дык дзе ён? He буду ж я сноўдацца тут усю раніцу.
— Ён прыйдзе,— сказаў Бэры.
— Пачакаю мінуту,— незадаволена буркнуў Хагерці,— але я не збіраюся стаяць пад дажджом, як слуп.
Ён пайшоў і сеў у кабіну.
Разносчыкі газет схіліліся над сваімі пачкамі і пачалі закручваць іх у празрыстую непрамакальную плёнку, якую Хагерці даў ім, каб не замачыліся газеты. Яны працавалі хутка, хутчэй звычайнага, спяшаючыся скласці газеты ў сумкі, каб як мага хутчэй разнесці іх па кватэрах, дзе ніхто яшчэ не памёр і адкуль ніхто яшчэ не з’ехаў.
— Эда Ларуз,— прагаварыў Бэры.— Што за яна?
— Дык так, звычайная старая лэдзі, — адказаў Блэйк.
— Дзе ж Харлі?
— Прыйдзе,— упэўніў яго Бэры.— А якая яна была, гэтая старая лэдзі?
— Што ведзьма, пакуль як след з ёю не пазнаёмішся,— сказаў Блэйк.— Ён ніколі дагэтуль не спазняўся. Хто ведае яго маршрут? Ці ёсць каторы?
— Ды прыйдзе ён, кажу табе,— зноў паўтарыў Бэры.
— Пэўна, прыйдзе,— згадзіўся Блэйк,— але навошта, каб Хагерці чакаў ды потым яшчэ вылаяў яго?
— Я ведаю яго маршрут,— сказаў Бэры.
— Ты? Адкуль?
— Да таго як я пачаў разносіць газеты, Харлі браў мяне з сабою. Я вазьму яго маршрут, калі ён спозніцца.
— Дык ты, значыцца, хадзіў з Харлі, пакуль атрымаў працу?
— Ага.
— I доўга?
— Недзе з месяц.
— Навошта?
— Я не люблю сядзець у чатырох сценах,— адказаў Бэры.— А яго маршрут праходзіць паўз мой дом. Аднае раніцы, калі ён праходзіў міма, я быў якраз на вуліцы. Мы тады толькі перабраліся туды. Ну, я
прайшоў з ім астатак маршрута, і мы пачалі гэтак рабіць кожную раніцу. Харлі пасля і мяне ўладкаваў сюды. Гэта было больш за год таму назад, прыблізна за пару месяцаў да таго як ты прыйшоў. Дагэтуль Харлі не прапусціў ніводнага дня.
— Усё здараецца калі-небудзь першы раз,— сказаў Блэйк.— Пайду лепш пастараюся збыць адсюль Хагерці.
Ён падышоў да Хагерці.
— Дайце мне Харлевы газеты,— папрасіў Блэйк.— Ён прыйдзе неўзабаве.
— Я лепей пачакаю,— не згадзіўся Хагерці,— можа, ён і не з’явіцца. He хапала, каб мне яшчэ нагарэла ў аддзеле распаўсюджвання.
— Бэры ведае яго маршрут,— сказаў Блэйк.— Ён разнясе газеты, калі не з’явіцца Харлі.
— Ты ўпэўнены?
— Ён кажа, што ведае маршрут.
— Вось адрасы,— згадзіўся Хагерці.— Хай лепш зверыць.
— Добра,— сказаў Блэйк.
Ён узяў у Хагерці доўгі спіс і, закрываючы паперу ад дажджу, аддаў яго Бэры. Хагерці паехаў.
— Вось яго маршрут на сёння, — растлумачыў Блэйк. — А ты ўпэўнены, што здолееш зрабіць два маршруты за раніцу?
— Канечне,— упэўніў яго Бэры.— А чаму ты сказаў, што яна была як ведзьма?
— Ты бачыў ведзьмаў на малюнках у кніжках?— спытаўся Блэйк.— Ну, дык вось, яна была выкапаная ведзьма з тых малюнкаў. I голас вядзьмарскі. Але на самой справе мілая старая лэдзі. Світэр мне падарыла на каляды. Сама зрабіла.
— Які світэр?
— 3 высокім каўняром. Той, што я нашу. Чырвоны. Я пасля гэтага змяніў сваю думку пра Эду Ларуз.
Яна была такая мілая старая лэдзі, шкада, што памерла. Але што здарылася з Харлі?
— Анічога,— сказаў Бэры.— Я думаю, што ён проста сёння заспаў.
— Ага, і мне не хацелася ўставаць,— прызнаўся Блэйк.— Але ж добра, што ў яго такі верны сябар.
— Ён мяне ўладкаваў на маршрут,— сказаў Бэры.
Бэры закруціў у плёнку свае газеты і паклаў іх у сумку. Пакуль ён уладкоўваў Харлевы газеты, усе разышліся. Спачатку ён пайшоў па сваім маршруце, каб як мага хутчэй управіцца з ім, бо ведаў яго як свае пяць пальцаў, а потым заняўся Харлевымі адрасамі, звяраючы кожны нумар дома і прозвішча па спісе, які Хагерці даў Блэйку.
Звычайна Бэры вяртаўся дадому недзе каля сёмай, яшчэ да таго, як уставалі бацькі. Ён снедаў без іх, збіраў кніжкі і ішоў у школу, якая знаходзілася непадалёк ад дому. Пасля школы заходзіў у бібліятэку, гуляў у парку «Залатая брама» або разглядаў вітрыны магазінаў да вечара, а потым вяртаўся дадому.
Вячэралі яны заўсёды разам, а пасля вячэры ён ішоў да сябе ў пакой і садзіўся за сваю ўлюбёную кнігу — «Сусветны альманах 1944 года», таго самага rofla, калі ён нарадзіўся, і чытаў, аж пакуль не зліпаліся вочы. Яго пакой быў як бы ў баку ад усіх іншых у доме — маленькі пакойчык у канцы калідора. У ім было высокае круглае акно, якое адчынялася ад лёгкага штуршка, і, прачынаючыся ўранку, ён мог глядзець на неба.
Гэта была яго вялікая ўцеха.
Бацькі клаліся спаць позна. Бацька працаваў у «Юнайтэд Прэс». Маці праводзіла болыпую частку свайго часу ў гасцінах. Ім было пад сорак, жылі яны не сказаць каб у вялікай злагадзе. Ён часта чуў, як яны сварацца, а некалькі разоў бацька нават крычаў на маці, а тая плакала і кідала на падлогу рэчы. 3 Бэ-
ры яны стараліся гаварыць кожны вечар за сталом. Ён не саромеўся іх. Ён іх шкадаваў. Было відаць, што яны не любяць ні адно аднаго, ні яго, ні наогул каго-небудзь на свеце. А ён іх абаіх вельмі любіў, часта хваляваўся за бацьку, але ўжо даўно ведаў, што яны ўтраіх — не сям’я.
КНІГІ ОНЛАЙН
