КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
Другое жыццё пачалося ў Іаана. Днём да знямогі нрацаваў па будаўпіцтво. А начамі, наглуха зачыніўшыся, дрыжачымі рукамі разводзіў фарбы. I як быццам спадала з яго насланнё. Пры сустрэчы з ігуменняй ужо не білася шалёна сэрца, не спадала з вялікай вышыні. Паспакайнеў. Але ўсё роўна худнеў з кожным днём — твар ажоўк, як салома, паглыбслі вочы. Усе сілы забірала нечуванае, ужо непасільнае для яго патхненне. Уся палкасць яго, увесь пявыказаны боль быццам пераходзіў на гладка абструганую дошку, якую, як святыню, кожны вечар ён беражна вымаў з торбы, захутаную ў кавалак суравога палатна. Яно пахла яёнам, спелымі яблыкамі, яшчэ нейкай асаблівап чысцінёй. Гэтак жа чыста і светла рабілася па душы Іаана. Такое пачуццё было ў яго, калі падстаўляў ён далоні першаму вясноваму дажджу і ротам лавіў цёплыя кроплі або, выходзячы раніцай з цёмнай курпай хаты, бачыў белае ад першага снегу наваколле. Маці яго памерла рана, і рана паспытаў хлопчык гаркоту чужога хлеба. Быў той хлеб часта салёны ад сірочых слёз. Дзіваком з дзяцінства лічылі яго людзі. Мог ён гадзінамі ў нямым здзіўленні глядзець, як узыходзіць сопца. Нязграбны, у брудных лахманах, праз якія прасвечвала голае цела, ён у такія хвіліпы змяняўся: маленькія шэрыя вочкі pa- біліся вільготнымі і раптам сінелі, просты грубаваты твар лагаднеў, рабіўся прыгожы. Трапяткую, трохі наіўную ўлюбёнасць у навакольны свет ён захаваў на ўсё жыццё. Як і ўмеппе да самых тонкіх, патаемпых глыбінь душы адчуць прыгажосць і перадаць яе. Таму і любіў Іаан па жоўтых, прапахлых смалой дошках выводзіць дзіўпыя, чыстыя першароднасцю пунсовых і залатых фарбаў узоры. Умеў маляваць ён і твары святых — была ў іх пейкая празрыстасць і строгая вытанчапасць. Але найвялікшай яго марай, яго радасцю было будаўніцтва. Нейкім асаблівым пачуццём успрымаў ёп кожны дом, кожны храм. Як у людзях, знаходзіў у іх свае характары, свае адметныя рысы, і як людзей — любіў або раўнадушна абыходзіў. I як святлела ў яго душы, калі ён глядзсў на царкву ў Сяльцы. Ціхімі летнімі всчарамі, калі маўклівая Палата яшчэ больш цішэла і рабілася бліскучай і гладкай, царква здавалася яму прыгажуняй з казачных далёкіх краін, захутанай у празрыстую светлую камку *. А цяпер хацелася, каб самым лепшым тварэшіем ягоных рук быў партрэт, які хаваў ёя па* сйодзе старой торбы. ІІабліжаўся час асвячэння царквы. У аношнюю ноч Іаап не спаў. Як толькі сцямпела, асцярожна выйшаў з каморкі, несучы загорнутую ў палатпо дошку, падкраўся да повай царквы, пралез у вузепькія бакавыя дзверцы. Сэрца шалёна калацілася, але погі ўпэўяена песлі да царскіх варот. Злева ад іх была невялічкая нііна з абразом маткі боскай, прывезенай па асвячэнне з Полацка. Ёп выняў яе, наклаў побач. Навобмацак зяайшоў у сцяпс драўляны цвік, павссіў прыпесепы з сабой абраз. * К а м к a — візантыйская ткаяша. Ёп ужо памкпуўся да выхаду, а потым вярнуўся. Запаліў прынесеную з сабой лучыпу, паднес яс да абраза. У залатым німбе вялікамучаніцы стаяла перад ім Багародзіца. Спакой і мудрасць былі ў яе бледным твары. Вусны ледзь прыпухлыя, з дзіцячымі ямачкамі ў кутках. А вялізныя цёмныя вочы пад тонкімі брывамі жылі, гарэлі страснасцю і верай, смяяліся і плакалі, ушчувалі і спагадалі. Дрыжала лучыпа, і ў бляклым водсвеце глядзела па Іаана Ефрасіхшя — такая, якою была ў дзень першай сустрэчы... Ведаў ён — заўтра прыйдуць сюды людзі. Ды не пасмеюць яны зняць повую ікону. Спьшяцца перад ёю ў нямым здзіўленні: нібы жывую ігуменшо перанеслі на дошку. Але не толькі падабенства ўразіць іх — назаўсёды асталіся па дошцы бяссоппыя ночы Іаана, гнеў яго і радасць, каханне і безнадзейнасць. I хай заўсёды спыняюцца перад ёй людзі, зачараваныя цудам, якое стварае чалавсчае патхненпе. Спарахнеюць у зямлі іхнія і ягоныя косці, лягуць у зямлю іх дзеці, упукі — а светларусая мудрая жанчьша ўсё будзо глядзець па далёкіх йашчадкаў, і ніколі ue згаснуць яе вочы... Стаяў марозны студзепьскі дзень. Клубы халоднага туману ахутвалі дрэвы і хаты. Бралася на вечар, пеба было сіне-барвовае: ужо садзілася нізкае сонца. Ад яго ружовым здаваўся снег, каляіпы дарогі. Пават белыя манастырскія коні выглядалі ружовымі. Рыпеў спсг пад палазамі. Дарога імкліва ляцела яад конскія каяыты. Злёгку кружылася галава. Ефрасіння выцягнула руку, кранула манашку-вазніцу: — Цішэй, цішэй вязі! Сані пайшлі цішэй, а яна ўсё пе забірала выцягнутую руку, глядзела на яе, сухую, зморшчапую. «Бяжыць час. Хутка з зямпым жыццём развітвацца». А вось усё роўна радуецца яна наваколыіай прыгажосці: тоўстыя, калматыя ад інею галінкі, тоненькія спяжынкі, што блішчаць, як дарагія каменні, чырвонае неба. Яна ўспомніла словы з кнігі, якую нядаўна прывезлі ў манастыр. Напісаў яе пейкі Яфрэм Сірын. Гэтую кпігу ўжо некалькі разоў ёй чытала манашка, і многія старонкі самі сабой усплывалі ў памяці: । «Мінае дзень, следам за ім ідзе другі, і, калі не гадаеш, смерць ужо стаіць над галавой тваёй. Дзс мудрацы, якія папісалі кнігі і пісаннямі сваімі напоўнілі свет? Дзе тыя, што дзівілі свет сваімі словамі і творамі, зачаравалі сваімі думкамі? Скажы зямлі, і яна пакажа табе, дзе яны; спытай у магіл, і яны табе пакажуць, куды яны пакладзены. Усе яны разам ляжаць у зямлі, усе сталі прахам, і не адрозніш, дзе астапкі багатага і дзе парахня ўбогага». Учора, пры спакойным святле свечак, у цемнаватым бабінцы, дзе пахла вільгаццю ад мураваных сцен, гэтыя словы гучалі пераканаўча, і манашкі сядзелі засяроджаныя, зачараваныя плаўнасцю і ўзвышаным сумам радкоў. А сёння, гледзячы вакол, сама япа запратэставала душой. Так, нічога пе засталося ад мудрацоў, ад іх плоці. А дух усё ж застаўся — у кнігах, словах. Слова — вось што перажыве вякі! Колькі кніг трымала яна ў сваіх руках за доўгае жыццё, колькі перапісала і пераклала на родную мову! А хто з тых людзей, што напіса- лі гэтыя кнігі, жывы? Hi аднаго не ведае. Тварылі яны многа гадоў пазад, але і сёння слухаюць іх жывыя людзі. Вось і яе, Ефрасінню, жаданне апанавала: папісаць і пакінуць людзям свае думкі. Многа іх яна перадумала за свае гады. Навучылася ў чалавечых душах чытаць лепш за кнігу. Але ў адпым Сірьш праўду мае — дробныя і нязначныя людскія клопаты. Што яны перад вечнасцю? Ефрасіння пад’ехала ўжо да Полацка, да купецкіх радоў. Там стаяў натоўп. Тут былі і зпакамітыя баяры ў высокіх узорных шапках, футрах, падбітых лісамі, і тлустыя ліхвяры ў выпіытых кажухах з аўчын, і купцы ў заморскіх дарагіх каптанах, і чорныя людзі, якія прытанцоўвалі ад холаду, дыхаючы ў чырвоныя зморзлыя пальцьт. Ефрасінні кіпуўся ў вочы шырокі, азызлы твар з драпежпа ашчэраным ротам і маленькімі зыркімі вочкамі. «Чаго гэта ён такі вясёлы?» — міжволі падумала яна, пазнаўшы баярына Кірыка, вядомага ў горадзе ліхвяра і скнару. I тут жа ўбачыла за спінамі і галовамі людзей нешта ярка-чырвопае. Тады зразумела, чаго шумеў узбуджаны натоўп — ёп адчуў кроў. Таму гэтак раздзьмуваліся поздры і тумапіліся вочы. За сваё доўгае жыццё Ефрасіння пагледзелася ўсяго. Але тут стрываць не магла. Нейкая пеўтаймаваная злосць падняла яс з саней. Патоўп расступаўся перад ёй, некаторыя падалі па калені і хрысціліся. «Ефрасіння... Ефрасінпя...» — шалясцела над галовамі. Яна ўвайшла ў круг. На грубым, драўляпым памосце — распластанае чалавечае цела. I ў яго з тупой, жахлівай рытмічнасцю раз за разам упіваецца скураны, у некалькі разоў перавіты бізуп. Пырскае кроў. Усё заліта ёю. Дыміцца па марозным снезе гарачая чалавечая кроў... Рыжы сабака таропка ліжа чырвопы спег, адскокваючы ўбок пры кожным удары. У яе сцямнела ў вачах. Пацягнулася ўпорад, уладпа ўскінула руку. Стала ціха. Ледзьве стрымліваючы злосць, сказала кату: — Хопіць. Пакладзіце яго ў сапі. Міласэрпы бог пгто пам казаў? Кат выцер спацелы лоб. I япа — можа, періпы раз за ўсё жыццё — адчула зларадпасць, убачыўшы, як скрывіліся ў ліодзой твары. «Чаму япы такія злыя, чаму?..» Спег прапізліва рыпеў пад яс пагамі, калі яна цвёрда ішла да сапей. Цяжка ўсеўшыся, уладна сказала мапашцы: — Назад, у манастыр... Ён ужо пе адчуваў болю. Была дзікая, да пепрытомнасці, пяпавісць і крыўда. «Яны думаюць, піто гэтым прымусяць мяне паклапяцца іх халодпым злым багам, якіх пемаведама адкуль прывезлі па тутэйшую зямлю. Пабудавалі тут камеппыя храмы, сілай загапяюць у іх людзей. Гавораць аб справядлівасці, праўдзс, а самі рабоў прымусілі працаваць па сябе. Багацці пезлічопыя збіраюць у мапастыры. Дзе ж іхпяя справядлівасць, калі вакол бедпыя ды галодпыя? Дзе ж іх справядлівасць, калі на іх баку кпяжацкая друя?ыпа і кпяжацкі суд? А ёп цяжкі, гэты суд! А мы збіраемся патаемпа, пас цкуюць, як сабак, і ўсё-такі мала ідзе ў іхпюю царкву: ідуць у лес, да сваіх багоў. Ало, урэшце, пават яс за гэта б’юць нас сёнпя. За непакорства. А мяпс—за тое, што пядаўна па вечы казаў праўду пра бясчыпствы баярскія. Бяруць тых юпакоў і дзяўчат з самых глухіх паваколыіых селішчаў і прадаюць у няволю. А ў апошні час пачалі пават недалёка ад Полацка людзей хапаць. У Друцеск, на старое дворышча, звозяць, а потым купцы туды прыязджаюць, у рот людзям, як коням, глядзяць. Хіба ж праўду даруюць? Сам сабе хвігу ў кішэні паказваіі, а на людзях ліслівы павінен быць і пакорвы. А інакш — расправяцца і цераз дзесяць, і цераз пятнаццаць гадоў. Яны ж ніколі нічога не даруюць». Ён успомніў дробненькі, з лісліва-ласкавым поглядам твар тысяцкага Якуна. Чырвона-шызы, з тоўстым мясістым носам — баярына Вікулы. «Кажуць, ён мпрга брагі мядовай п’е, таму і распух увесь. I сліна вечна цячэ». На вечы яны абодва стаялі спакойна, нават усміхаліся. А калі проста паказаў на іх — схамянуліся, галовы ў плечы паўцягвалі, адмаўляцца пачалі. А цяпер помсцяць. I не толькі яны. Многія з людзей полацкіх знакамітых разбоем не грэбуюць. Толькі ўсё робяць спадцішка. Ох, як ім не да спадобы прыйшлося тое, што ён казаў на вечы! Затое як хутка прычыну знайшлі, каб адпомсціць. Праз некалькі дзён у саборы аб'явіў епіскап, што досыць ужо цярпець у горадзе паганцаў: «драўляным ідалам яны моляцца, д’ябальскія ігрышчы спраўляюць, скачуць і крычаць, яко нячысцікі». I вось яго караюць. За язычаства. Але ж раней толькі ўшчувалі, а сябры-рамеснікі нязлосна кпілі, чаму дрэву ды грому ён пакланяецца. Колькі гадоў назад перабраўся ён у горад, але так і не адмовіўся ад веры бацькоў. Хоць не раз улешчвалі ды залатыя горы абяцалі. Ёсць жа нешта вышэй за золата ды багацце. Чэсць, сумленне. Хоць многім гэта, напэўна, смешна — адкуль яно ў смерда? Прывыклі людзі жыць у боязі, згінаць шыю перад кожнай знакамітасцю, пібы чалавек перастаў быць чалавекам, а ў вала перарабіўся. He! Чалавек нарадзіўся сва-